Коми шмонь радейтысьяс бура тӧдӧны Виктория Агарковаӧс (Габова). Тайӧ енбиа аньыс вермас серамсӧ петкӧдлыны весиг медся зумыш мортыслысь. Но Енмыс Викториялы абу сӧмын артисталан сям сетӧма. Сійӧ мастер и кысьыны, вышивайтчыны, вурсьыны.
Кикимераыс миян ӧти
Кыдзи казьтыліс Виктория, чужлӧма сійӧ Изьваын. Батьыс помалӧма Архангельскын институт да, том специалистӧс ыстӧмаӧсь уджавны Изьваӧ, кӧні и гӧтрасьӧма. Уджалӧма вӧр овмӧсын. Кор Викалы вӧлӧма нёль арӧс, локтӧмаӧсь бать чужанінас – Кӧрткерӧс районса Висерӧ.
Висерӧ локтӧм бӧрын батьыс регыд кувсьӧма. И мамыс петӧма выльысь верӧс сайӧ шонъянӧй верӧсыслӧн вок сайӧ.
– Дядя Витя, – кыдзи висьталіс Вика, – тшӧтш вӧлі лесник. А мам пусьысь. Сійӧ нэмсӧ уджаліс сельпоын. Менам нӧшта эмӧсь ичӧтджык чой да вок.
– Кытысь тэ сэтшӧм серамбанаыс да кикимеритчыны кужысьыс? Кодкӧ тіян рӧдын сэтшӧмыс эм? – юася Викториялысь.
– Кикимераыс миян рӧдын, думайта да, ме кындзи некод абу, – сераліг вочавидзис сійӧ. – Но и ме зэв сурьёзнӧй. Чайта, татшӧмнас лои культураын уджалігӧн.
– Кӧсъян шуны, мый тэ дзолядырйиыд некор эн петкӧдчыв сцена вылын?
– Школаын ставныс артисталӧны, рочасьыштны кӧ, добровольно-принудительнӧя. Ме ог помнит, мед ме окотиті школаӧ мунны либӧ выступайтны, меным вӧлі гортын ас кежысь овны лӧсьыдджык. Но кор выступайтӧм бӧрын ошкасны, артмӧ да, нимкодь жӧ вӧлі.
– Верман казьтыштны, ассьыд кутшӧмкӧ «короннӧй» роль?
– Нинӧм ог помнит. Ставыс вунӧма. Школаса воясыс вушйӧмаӧсь быттьӧ.
Ӧти петкӧдчӧм сӧмын помнита. Петкӧдлім «Морозко». Меным окота вӧлі ворсны шань нывкасӧ, но тшӧктісны ворсны Марфушаӧс. Менам сэки рольыс «шикардоснӧй» вӧлі – пукала да сёя.
Филипповалӧн быдтас
Висерса школа помалӧм бӧрын Виктория мунӧма велӧдчыны Сыктывкарса университетӧ, финн-йӧгра факультетӧ. Мыйла бӧрйӧма тайӧ туйвизьсӧ? Вермас лоны пӧ, дышӧйла.
– Пӧдруга зэв ёна вӧлі ошкӧ финн-йӧгра факультетсӧ, мунам пӧ сэтчӧ. И буретш сэки коми литератураысь республикаса олимпиадаын ме лои вермысьӧн. И тайӧ, кыдз шуласны, вӧлі меным бонус – университетӧ пыригӧн коліс сӧмын ӧти экзамен сдайтны. Сэтчӧ и муні сэсся. Кӧть эськӧ позис и мӧдлаын велӧдчыны. Школаын бура велӧдчи, тӧдӧмлун вӧлі. Весиг очнӧ-заочнӧ лицейын суйӧрсайса кывъяс велӧді. И мыйлакӧ весиг эг видлы мӧд нырвизьсӧ. И ӧні кӧ ставсӧ бергӧдны, ме бара на эськӧ финн-йӧгра факультет бӧрйи.
– Мыйла?
– Сы вӧсна мый сэні ме лои сійӧн, коді ме ӧні эм. Коми кыв да культура радейтысь да кыпӧдысь. Менам педагог – Валентина Викторовна Филиппова, ме сылӧн быдтас. Дипломӧс гижи фольклор кузя, туялі Кӧрткерӧс районса кӧлысь обряд.
Медбур кӧлысь
– Сідзкӧ, тэ тӧдан, кыдзи колӧ гӧтрасьны-верӧс сайӧ петны. И ассьыд кӧлысьтӧ коми традиция, стӧчджыка кӧ, диплом сертиыд вӧчин?
– Ассьым кӧлысьӧс нуӧді нин кыдзи культработник. А культураын уджалысьлӧн эм сэтшӧм «профессиональнӧй выгорание», кор медся бур шойччӧмыс сылы – пукавны гортын этшаджык йӧзӧн. И менам кӧлысьӧй сэтшӧм жӧ вӧлі.
– Гозъя и вӧлінныд?
– Нӧшта бать-мам да чой-вок. Гижсим финн-йӧгра этнопаркын. Сэні эм позянлун корлыны загсысь уджалысьӧс. Сёйим сэтчӧс кафеын. Узим сэтчӧс туй морт керкаын. Асывнас чеччим да мороженӧйӧн чӧсмасим. И тайӧ вӧлі зэв бур кӧлысь!
Валера верӧс оз радейт уна йӧзасӧ. Менам дум, дерт, вӧлі ставсӧ вӧчны сідз, кыдз колӧ. Муртса нин сценарий эг гиж. А сэсся гӧгӧрвои, мый лоас пукыштӧм, чай юыштӧм – сідз и вӧлі. Кӧть эськӧ менам кӧлысь вылын гуляйтны окотитысь зэв уна вӧлі.
– Но эн кор.
– Эг. Валера и сідз вӧлі шуӧ, мый 14 мортыс уна. Но, мися, лоасны менам чой-вок, бать-мам и тэнад бать-мамыд. Ме радейта, мед вӧлі гажа да уна йӧза, мед ува-ава кыліс. А верӧс, мӧдарӧ, лӧнь. Гашкӧ, та вӧсна и ӧтлаасим кык разнӧй мортыс.
– А кыдзи тӧдмасинныд?
– Телефон пыр. Ухтаысь «Томулов» котырысь ӧти зон звӧнитіс да юаліс, эн на пӧ верӧс сайӧ пет? Мися, эг. Ме пӧ тэныд корси верӧспуӧс, коді дась нин гӧтрасьны.
– Кыськӧ тэнӧ аддзылӧма?
– Абу. Шмонитӧма сідз. Валера некытысь эз аддзыв менӧ. Сійӧ звӧнитіс меным нинӧм вӧчигмозыс. И ме сылы вочавидзи нинӧм вӧчигмоз жӧ. Тӧлысь чӧж телефон пыр сёрнитім. Сэсся аддзысим, и гӧгӧрвоим, мый да, да… Воӧн-джынйӧн мысти и гӧтрасим. Збыльвылас, мортыс сійӧ сьӧкыд. Но кодлы кокньыд гозйӧн овны? Комын арӧс бӧрад быдӧнлӧн юрас аслас тӧрӧканъяс нин, и, овлӧ, оз ёртасьны ӧта-мӧдныслӧнкӧд. Ме ог шу, мый ме шудтӧм баба да, мырдӧн сыкӧд ола. Абу сідз. Миян нин нылук быдмӧ – Сашук.
Кӧні вӧлыс?
Университет помалӧм бӧрын Виктория уджалӧма куим во Ухтаса 28-ӧд номера школаын. Велӧдӧма коми кыв. Кыдзи казьтыліс, Ухтаӧ мунӧма радейтана морт бӧрсяыс. Сэкъя сьӧлӧм косьтысьыс вӧлӧма Кулӧмдін районса Донысь, велӧдчӧма Ухтаын. Но культураын уджыс торйӧдӧма найӧс.
– Ухтаса коми культура шӧринӧ корисны то ӧтилаын петкӧдчыны, то мӧдлаын. И ме гӧгӧрвои, мый культураын меным кажитчӧджык. Школаын бур жӧ вӧлі, артмӧ и. Ме гӧгӧрвои, мый ачымӧс сюйны урок рамкаӧ сьӧкыд, коліс унджыктор. Дерт, позис экскурсияӧн томуловӧс новлӧдлыны. Но тайӧ вӧлі меным тырмытӧм. Кӧть и челядьыс мусаникӧсь вӧліны.
– Школаын уджысь мыйкӧ тешкодьтор казьтыштны верман?
– Ёна вӧлі важ коми олӧм йывсьыс висьтала челядьыслы. Да коркӧ мӧдӧд классын велӧдчысьяс юалісны, кытчӧ пӧ ассьыд вӧвтӧ сувтӧданныд? А мӧдысь зэв ёна чуймисны, ноутбукӧн локті да. Кӧні пӧ ті сійӧс зарадитанныд? Мися, мыйла кӧні? Тіян пӧ ӧд биыд абу, век на сартаса биӧн оланныд. Челядь вӧлӧм думайтӧны, мый ме дзик мӧд мирын ола. Кӧть ме Ухтаын, найӧ сэтчӧс жӧ. Юасьӧны, ті пӧ Комиысь? Мися, да. Ті ӧд, мися, Комиысь жӧ. Абу пӧ. Ми пӧ Россияысь. Кӧть и висьталан налы, но дзоля челядь вежӧрас, тыдалӧ, кольӧма, мый Виктория Владимировна Комиысь, ветлӧ вӧлӧн, олӧ сартаса биа керкаын.
Мынлытӧм висьӧм
Университетын велӧдчигӧн Виктория заводитӧма ворсны КВН-ын. Кыдзи висьталіс, сэні пӧ и «кӧвъясис» да, дзикӧдз «висьми кӧвӧэнӧн». Кор пӧ сцена вылӧ дырджык ог петав, кутас кыскыны. Студенталігас ворслӧма некымын котырын: «Пакультет», «Нач проект». Нёльӧд курсын велӧдчигӧн ачыс нин капитаналӧма.
Ухтаса коми культура шӧринын первой петкӧдчӧма «Радлун» самодеятельнӧй театрын. Сэсся окота лоӧма КВН котыръяс чукӧртны, том йӧзыс унаӧн волывлӧмаӧсь шӧринас да.
– Ухтаын вӧлі куим КВН котыр. Ас костын вӧлі вонас кыкысь кӧвӧэнасям: апрель 1 лун кежлӧ да арнас. И вонас ӧтчыд волывлам Сыктывкарӧ «Лючки-ладнӧ» сборнӧй командаӧн. Сэтчӧ вӧлі чукӧрта найӧс, кодъяслӧн бурджыка артмӧ ворсӧмыс.
– Тэ ворсан КВН-ын, Коми стендапын, «Ракастанын». Тайӧ, дерт, ставыс шмонькӧд йитчӧма, но абу ӧткодь. Мый медъёна кажитчӧ?
– Ме весиг ог тӧд. Меным найӧ юмов, шома да курыд моз ставыс колӧ.
Ухтаысь гаж бырӧ
– Ухтаысь Сыктывкарас мыйла вуджин?
– Верӧс (ачыс Интаысь) нуӧдіс, гашкӧ пӧ, Сыктывкарӧ овмӧдчам. Да и бара гӧгӧрвои, мый Ухтаса шӧринын ставсӧ нин вӧчи, коліс водзӧ мунны. Кӧвӧэнщикъясыд – студентъяс – велӧдчасны и мунасны, выльяс локтӧны. Медводдзаясыскӧд ас мортӧн ачымӧс кылі. Выльяс дорас верстьӧ мортӧн. Коркӧ кылі ӧти нывлысь телефон пыр сёрни, кодлыкӧ висьталіс, пыри пӧ шӧринӧ, тані бур, тьӧткаыс (менӧ шуис тадзи) вердіс… Ме ог шу, мый кыдзкӧ тайӧ парскис ли мый. Мӧдарӧ, гӧгӧрвоӧдіс, мися, колӧ водзӧ мунны. И со ме Сыктывкарын!
Гашкӧ, ме пӧрысьӧ-нэмӧ бӧр Ухтаӧ муна. Сы вӧсна мый меным тайӧ карыс медся ёна кажитчӧ. Ме, кыдз шуласны, мусӧ и васӧ нин гӧри, Байкал дорӧ ветлі, вӧлі Камчаткаын, Парижын, Эстонияын, но Ухта меным мыйлакӧ медся муса. Весиг гажтӧмтчыла сыысь.
Но бара шуа, мый вӧлі кӧ позянлун бергӧдны олӧмӧс (Ухтаысь Сыктывкарӧ мунан кадас), ме эськӧ тадзи жӧ вӧчи. Медым мортыс сӧвмис, колӧ петны сідз шусяна комфорт зонасьыс. И ме петі. Ме тані сӧвми. Уджышті финн-йӧгра этнопаркын, сэсся Эжваса коми культура шӧринын. Ӧні эськӧ кагакӧд на пукала.
Викториялӧн кывъяс серти, финн-йӧгра этнопаркын уна выльтор тӧдмалӧма, сямыс содӧма. Ӧтитор пӧ сӧмын вӧлі падмӧдӧ, мый кызвын чукӧртчылӧм-гажыс нуӧдсьӧ рочӧн, коми кывъя уджыс тырмытӧм. Ӧд сэтчӧ волывлӧны шойччыны республика пасьталаысь да и Россияса мукӧд регионысь войтыр. Та вӧсна Виктория Владимировна мӧвпыштӧма уджсӧ вежны.
Вӧлӧма сэки позянлун пырны уджавны Сыктывкарса коми культура шӧринӧ и Эжвасаӧ. Бӧрйӧма мӧдсӧ.
– Мыйла? – юалі Виктория Владимировналысь.
– Сэки Сыктывкарсаас директораліс Наташа Шахова. Сійӧ менам пӧдруга. И думайті, мый ёртъяслы оз ков уджавны ӧтлаын. Та вӧсна сэтчӧ эг медась. Кӧть эськӧ и овлӧ, мый ёртъяс ӧтлаын уджалӧны да ладмӧны. Но ме, кыдз шуласны, эг кут рискуйтны.
Мыйла абу Висер вожса?
– А «Эжва йывса бабаяс» котырас, сідзкӧ, кыдзи ӧтлаынсӧ ворсанныд? Али тайӧ абу удж, а шойччӧм?
– Да, лов шойччӧдӧм.
– Мыйла абу Висер вожса, а Эжва йывса бабаяс? Кыдзи артмис шмонитана дуэтыс?
– Наташалӧн вӧлі котыр, и менам. И коркӧ миянӧс корисны ворсны Кудымкарӧ. Шуим кыкӧн ветлыны. Тадзи и артмис дуэтыс. А мыйла Эжва йывса? А тӧдлытӧг артмис. Ворсӧм вылӧ шыӧдчӧмсӧ войнас нин ысті, киӧй ачыс и гижӧма «эжвайывсаяссӧ». Асывнас нин восьтлі письмӧӧс да, лыдди. Сідзкӧ, мися, тадзи и колӧ.
Сідз, ми Наташакӧд тайӧ КВН-ӧн мусӧ и васӧ жӧ гӧрим. «Лючки-ладнӧ» котыркӧд уна гастролируйтім республика пасьтала. И кор миян вӧлі транспортын места, нуӧдлывлі аскӧд Наташаӧс кыдз экспертӧс да видзӧдысьӧс.
– Шмонитан бура. А сьывны, гашкӧ, кужан жӧ?
– Ме эг сьывлы. Ӧтчыд, гашкӧ, школаын на велӧдчигӧн. И баб меным шуліс, Вика, эн пӧ сэсся сьыв, кӧть пӧ и кутасны корны. Тэнад пӧ гӧлӧсыд ни слухыд абу. Но ме думайта, мӧдарӧ. Менӧ ӧд бабӧй и артисталӧмысь ӧлӧдліс. А со артистала.
Эжваса коми культура шӧринын эм народнӧй хор, и ме декретысь удж вылӧ пета да кута сэні сьывны. Ухтаын эськӧ заводитлі нин. Но сэсся ӧвси. Думайті да, кадӧй абу. А, гашкӧ, сэки вӧлі прӧстӧ дыш. Чайта, кор мортыслы мыйкӧ вӧчны дыш, сэки и кадыс абу сы вылӧ. А мӧдарӧ, окота кӧ, сэки кӧть ныр вылад усян, но вӧчан. Вермас лоны, сэки кӧвӧэнасьнысӧ ёнджыка кажитчис. Ӧні окота сьылыштны.
– Пӧрысьмин? – шмонитіг юалі Викториялысь.
– Гашкӧ. Пӧрысьӧ-нэмӧ ӧд йӧзыс заводитӧны сьывны, – сералігтыр вочавидзис сійӧ.
Вур мен, Вика, мича платтьӧ
Ставныс тӧдӧны Виктория Агарковаӧс шмонитны кужысь да енбиа артисткаӧн. Но оз унаӧн тӧдны, мый мичаа вурсьӧ.
– Тэ сэтшӧм мастер! Ме тшӧтш чуйми, веськыда кӧ шуны. Кытысь тэныд тайӧ сямыс? – водзӧ юася Викториялысь.
– А вот миян семьяын унаӧн вурсьӧны. Тьӧткаяс, мам вурсьӧ и кысьӧ. Костюмъяс вуравліс. И батьлӧн рӧдас тшӧтш. Дядя Витя зэв мичаа вӧлӧм пасьтасьӧ. Весиг школаас бабӧс вӧлӧм видӧны, мыйла пӧ сэтшӧм мичаа да моднӧя пасьтӧдан питӧ. А сійӧ вӧлӧм ачыс вурӧ паськӧмсӧ. Ӧти войӧн вӧлӧм аслыс вермас гач вурны. Асывнас пыркнитас и пасьталас. Гӧна шапка, гӧна воротника пальто вурӧма и. Вӧрын кыйсяс, кусӧ песас и вурас. А мый лишалас куыс, вузалас, сы вылӧ и дӧрасӧ ньӧбас.
Мам велӧдіс менӧ кысьыны. А коді киӧ емсӧ медводз сетіс, ог помнит. Детсадйын вурси. Акань вӧлі вура, налы паськӧмсӧ и. И гортсаяс некор эз ошкывны, ок, мича пӧ да. А пыр индалісны, кыткӧ кӧ абу бура артмӧма. И мӧдысь сэсся бурджыка нин зіли вӧчны.
Школаын партук да шорты вурлім, но велӧдысь юрнуӧдӧм улын. Медводдза платтьӧсӧ аслым вури студенталан кадӧ. Казялі, мый аслыд вурнысӧ ньӧбӧм дорысь донтӧмджык артмӧ. «Бурда» журналысь вӧлі выкройкасӧ босьта, шӧрала, вура. Кыткӧ ас улӧ лӧсьӧдышта. Студенталан кадад ӧд окота тшапитчыны. Сійӧ ӧні веськодь нин, мый пасьталӧма, мед сӧмын шоныд.
Коймӧд курсын ньӧби аслым машинка. Заводиті вурны куртка, пальто. И ёртъяслы вура жӧ вӧлі, корӧны да.
Ӧні вура национальнӧй паськӧм.
– Мыйла заводитін?
– Ухтаын уджалігӧн колісны костюмъяс. Сэні ме дасьті проект, мед дӧра вылӧ сетісны сьӧм. Вури сэсся нывъяслы да зонъяслы вит костюмӧн. Вышивайті, сера носки кыи и. Финн-йӧгра этнопаркын менсьым паськӧм жӧ новлӧны.
Медым вурны колана ногӧн коми паськӧмсӧ, ветлі музейӧ, видзӧдалі серъяссӧ, вуранногсӧ. И казялі со мый. Ӧнія выкройка серти кӧ вуран, дӧраыс уна шыбитсьӧ. А важ лекало серти нинӧм оз. Важ ног выль дӧраысь вурся. Серъяссӧ ог жӧ мӧвпышт, ставыс важся. Коми вӧньяс вӧчала. Вышивайта ставсӧ жӧ ачым. Прӧшви кыа и. Ӧтуввезйысь велӧдчи. Мичмӧда сэсся паськӧмсӧ.
– Шыӧдчӧны йӧзыс?
– Ог шу, мый вывті уна, но кодсюрӧлы вури нин. Ог ёна донсьӧдчы.
– Тэ верман шуны, мый ӧні лои мода йӧзкостса паськӧм вылӧ? Оз серавны, мый колхозысь петӧмъяс…
– Татшӧм паськӧмыс мича да муса. Менам сэтшӧм «колхоз» вежӧртасыс абу. «Клюкваӧн» шуа клубса костюмъяс. Видзӧдан да, кутшӧмкӧ дӧраысь вурӧмаӧсь, синтӧ ёрӧ. Колӧ важас вуджны. Сэк вӧлӧма, рочасьыштны кӧ, вкус. Ме тайӧс гӧгӧрвои, кор ачым куті вурсьыны.
Но быдӧн, дерт, ас ногыс донъялӧ. Коркӧ Ухтаын на африканечьяслы нуӧді коми паськӧмлы сиӧм рыт. И найӧ шуисны, тайӧ пӧ горт гӧгӧр ноксян кӧлуй. Мися, тайӧн гаж дырйи вӧччылӧмаӧсь. Тыдалӧ, африкасалы кажитчӧ, кор ставыс пӧртмасьӧ. Коми йӧзыд сэтшӧм лӧньӧсь, лабутнӧйӧсь, тшӧтш и паськӧмас татшӧмӧсь.
– Гашкӧ, регыд ателье восьтан? Либӧ он на вермы нажӧвитчыны вурсьӧмӧн?
– Ӧти-кӧ, ог на вермы вурны сы мындасӧ. Ме ог кӧсйы лоны «вурсян машинкаӧн». Меным колӧ и сцена, и вурсьыны. Мӧд-кӧ, Россияын кипом уджсӧ оз на сэтшӧма донъявны, мед сӧмын сы весьтӧ овны.
Сашуккӧд – комиӧн
– Кывлі, кагаыдкӧд тэ сёрнитан комиӧн. Верӧсыд роч. Унаӧн ыстысьӧны, верӧсӧй пӧ роч да, кагакӧд рочасям. Мый татчӧ шуан?
– Водзті максималисткаӧн жӧ вӧлі. Думайті и шулывлі, дивитлі, мися, мыйла тэ коми кыв велӧдны тшӧктан, а ассьыд кагатӧ он велӧд? Том йӧзлы шулывлі, мый колӧ гозйӧдчыны комикӧд. Комиыд ӧта-мӧдтӧ гӧгӧрвоан. Лицемерӧн вӧлі чайта сэтшӧмсӧ, коді «Коми войтырын», а рочасьӧ кагаыскӧд. А ӧні ме та вылӧ ог видзӧд. Быд семья торъялӧ. Ме ас йылысь сӧмын шуа. Мед менам Сашук кужис сёрнитны комиӧн, и вӧлі сылы кодкӧд коминас варовитны. Верӧс абу паныд, мый комиӧн сёрнитам. Но кор куимӧнӧсь ӧтлаын, шуӧ, сёрнитӧй пӧ рочӧн.
– Семьятӧ лӧсьӧдін да, мый чӧскыдсӧ пуан-пӧжалан?
– Велӧдчи бисквита торт пӧжавны. Верӧс радейтӧ чӧскыда сёйны да, сы ради унаторйӧ велӧдча. Да и кагаӧс окота чӧсмӧдлыны ас пуӧм-пӧжалӧмӧн. Аслам «фирменнӧй блюдоӧн» лыддя сырник, шоммӧдӧм капуста, пражитӧм чипан кок.
– Кутшӧм дум-кӧсйӧмыд?
– Кӧсъя котӧртны марафон (42 километр) да 50-ысь, рочӧн шуа, отжимайтчыны. И мамӧс саридз дорӧ нулыны, некор на сэні эз вӧвлы да. <>
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Виктория АГАРКОВАЛӦН гортса архивысь.