Россияса кинотеатръясын петкӧдлӧны Сергей Урсуляклысь «Праведник» военнӧй драма, кӧні ворсӧ и миян земляк, Ухта бердса Воднӧй посёлокысь Николай Бутенин.
Политрук Киселёвлӧн подвиг
Кинофильм сюрӧсас 1942 вося збыль вӧвлӧмтор. Фашистъясӧн кытшалӧм Белоруссияын куталӧны еврейясӧс. Унаӧн дзебсьӧмаӧсь вӧрӧ, кодсюрӧ мунӧмаӧсь партизанъяс дорӧ. Партизанъяслы еврейяскӧд ӧтув овны абу кокньыд, ӧд налы колӧ тышкасьны вӧрӧглы паныд. Та вӧсна найӧ шуӧмаӧсь петкӧдны еврейясӧс сэтчӧ, кӧні оз мун тышыс.
Колльӧднысӧ тшӧктӧмаӧсь 28 арӧса политрук Николай Киселёвлы, кодӧс ворсӧ 43 арӧса Александр Яценко.
Мудзӧм йӧз, кодъяслы пыр колӧ вӧлӧм дзебсясьны фашистъясысь, мунӧны вӧрӧд матӧ 1.500 верст. Политрук Киселёв вермӧма петкӧдны фашист кытшысь 218 еврейӧс.
Таысь сылы кӧсйӧмаӧсь сетны Герой ним, но бӧрынджык Киселёв ачыс веськалӧма репрессия улӧ. Пленӧ веськавлӧм Николай Киселёвӧс особистъяс шуӧмаӧсь дезертирӧн. А отсалӧмаӧсь сылы буретш фашистъясысь мездӧм еврейяс. «Мыжсӧ» политруклысь киритӧмаӧсь.
Николай Киселёв та йылысь некор абу висьтасьлӧма. Но Израильысь историкъяс абу вунӧдӧмаӧсь сылысь подвигсӧ. 2005 воын Израильса «Яд ва-Шем» институт сетӧма Киселёвлы «Праведник народов мира» ним. И быд во июнь 5 лунӧ, кор фашистъяс сотӧмаӧсь Белоруссияса Долгиново грезд, спаситӧм еврейяслӧн рӧдвужыс чукӧртчылӧны Тель-Авивын казьтыштны Николай Киселёвлысь югыд паметьсӧ, вунӧдлытӧм подвигсӧ.
«Рогов – абу сволочь»
«Праведник» киноын снимайтчӧма уна нималана актёр, на лыдын Сергей Маковецкий, Фёдор Добронравов, Константин Хабенский. Шӧр рольясысь ӧтиӧс – особист Роговӧс, коді Киселёвкӧд тшӧтш петкӧдӧ еврейясӧс вӧрӧг кытшысь, ворсӧма миян земляк Николай Бутенин.
Енбиа артист бура тӧдса театралъяслы. 1989 восянь сійӧ зільӧма Виктор Савин нима драмтеатрын, сэсся Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театрын. А 2011 восянь Николай Бутенин ворсӧ Туласа театрын, снимайтчӧ и киноын.
Кор кутӧмаӧсь петкӧдлыны кинотеатръясын «Праведник» фильм, Николай Бутенин висьтасьӧма журналистъяслы, мый режиссёрыс сылы ачыс тшӧктӧма бӧрйыны, кутшӧм Роговыс, бур али лёк морт.
– Рогов – абу сволочь, – висьталӧ Николай Владимирович. – Сійӧ прӧстӧй роч мужик, коді вӧчӧ ассьыс удж. Сэки предательыс вӧлі уна, да и агентыс тшӧтш. А Роговлӧн могыс, кыдз шуласны, – ныриса пон моз ставсӧ туявны, синйыны. Сценарийыс зэв бур. Кор лыдди, синва петіс, ӧд тайӧ миян история. Киноыс абу еврейяс, а прӧстӧй йӧз йылысь, кодъяс оз кужны, оз вермыны воюйтны: тайӧ челядь, аньяс, олӧма йӧз. Киносӧ снимайтісны Белоруссияын, кӧні коркӧ ыпъяліс война. Весиг снарядъяс пасьмунӧмысь гуранъясыс тӧдчӧны на. Вӧр-ваыс мича. Мыйӧнкӧ матыс Комикӧд, сӧмын абу номйӧсь.
Николай Бутенинлӧн кывъяс серти, медся сьӧкыд эпизодыс вӧлӧма ю вомӧн вуджӧм. Ваыс йиа кӧдзыд, да и войыс ыркыд. Актёръяс да каскадёръяс пасьталӧмаӧсь гидрокостюм, а сідз шусяна массовкаын снимайтчысьяс тірзьӧмаӧсь дӧрӧм кежысь. Николай Бутенин гач коксӧ пуджӧмӧн йиа ваын сулалӧма быдса куим дубль, и кокыс сэтшӧма кынмӧма, весиг пӧ ог нин кыв вӧлі найӧс.
Нӧшта Николай Бутенинлы роль сертиыс колӧма сёрнитны немеч кывйӧн. Та могысь велӧдчӧма педагогкӧд. Ӧдйӧ пӧ и артмис, ӧд коркӧ сійӧ велӧдлывлӧма ыджыд рольяс комиӧн вужвойтырлӧн шылада-драмаа театрын ворсігӧн. Мукӧдсӧ пӧ ӧнӧдз помнита.
Шопер, слесарь да хоккеист
Николай Бутенин чужӧма Ухта районса Воднӧй посёлокын. Кыкнан пӧльыс – ссыльнӧй. Батьыс дворянин рӧдысь, а мамыс – казачка. Семьяас артистъяс абуӧсь. Сӧмын батьыслӧн чойыс сьылӧма Большой театрын. Вӧлӧма зэв енбиа, но лёк «наследственносьтыс» падмӧдӧма.
Николай артисталӧм йылысь некор абу мӧвпалӧма.
– Ичӧтдырйи кӧ кодкӧ шуис, мый лоа артистӧн, эськӧ эг эскы, – висьталіс сійӧ.
Школа бӧрас Николай Бутенин служитӧма армияын. Салдаталӧм бӧрас локтӧма гортас да медасьӧма заводӧ.
– Сэки театрын некор эг вӧвлы, ӧтчыд сӧмын ветлі Одессаӧ да, балет вылӧ нуӧдлісны. Но меным сэні вӧлі сэтшӧм гажтӧм, йӧктӧмсӧ эг и видзӧд. А пукалім балкон вылас да, тыдалӧ вӧлі оркестр гуыс. Вот сэні олӧм: ветлӧдлӧны, нырас гудйысьӧны. Балет чӧжыс сэсся сэтчӧ и видзӧді, – шмонитӧмпырысь висьталіс Николай Владимирович. – Шопералі, слесариті. Ворсі хоккейӧн. Меным ӧд 14 арӧсӧн сетісны «Коми АССР-са медбур вратарь» ним. Сэки петкӧдлісны телевизор пыр. Шудыс!
Ухтаса культура керкаын уджалӧма театральнӧй студия. И ӧти ань корӧма Николайӧс сэтчӧ ворсны. Пыксьӧма эськӧ, но сэсся кӧсйысьӧма.
«На халяву»
Николайлы вӧлӧма 22 арӧс. Ворсӧма Арбузовлӧн «Жестокие игры» спектакльын Терентийӧс, мыйысь сійӧс пасйӧмаӧсь «Медбур мужичӧй роль» призӧн.
Районса культура юкӧнсянь юӧртӧмаӧсь, мый кӧсйӧны Николай Бутенинӧс ыстыны велӧдчыны Щукин нима училищеӧ.
– Збыльысь кӧ, актерӧ велӧдчӧм йылысь эг и мӧвпав, но кӧсйыси, кыдз шуласны, «на халявутӧ», – висьталӧ Николай Владимирович.
Кыдзи и налӧн рӧдас став мужичӧйыс, сылӧн оз вӧлӧм артмы «л» шы. Та понда, дерт, абу майшасьлӧма. Но комиссия водзын лыддьӧма кывбур, кӧні «л» шыпасыс зэв уна да, дерт, найӧ казялӧмаӧсь. Но вывті нин енбиа мортӧс босьтӧмаӧсь.
– Училищеын ворсі уна спектакльын, а киноӧн первойсӧ эз везит, – висьталӧ Николай Владимирович. – Менӧ эськӧ корлывлісны, но… Кольӧм нэмся 80-ӧд воясся мӧд джынйын криминал сюрӧса уна кино снимайтісны. И мекӧд тшӧтш велӧдчысьяс Андрей Соколов да Алексей Серебряков буретш татшӧмсяньыс и босьтчисны снимайтчыны. А меным вӧлі шуӧны, мый синмӧй оз сідз дзирдав…
Кӧні сӧмын оз ворс
Училище помалӧм бӧрын Николай Бутенин бӧр локтӧма Комиӧ, медасьӧма Виктор Савин нима драмтеатрӧ. Ворсӧма уна спектакльын. Вонас некымын премьераын петкӧдчӧма.
Ворсӧма абу сӧмын драмтеатрын. 12 во артисталӧма вужвойтырлӧн шылада-драмаа театрын. Кӧть и коми кывсӧ абу тӧдӧма. Корсюрӧ 40 листа роль ковмылӧма велӧдны…
Тулаӧ Николай Бутенин вуджӧма уджавны, кор аддзӧма юӧр, мый сэтчӧс драмтеатрӧ корсьӧны актёрӧс. И Николайлы окота лоӧма вужвыйӧныс вежны ассьыс олӧмсӧ…
– Тулаӧ вои 2011 вося январын – и пыр жӧ веськалі «Титаник-вальс» спектакльлӧн репетиция вылӧ, – казьтыліс Николай Бутенин. – Кольччыны али бӧр бергӧдчыны Сыктывкарӧ, мӧвпалі сӧмын здук-мӧд. Дерт, сьӧкыд нетшыштчыны гортсьыд, вужъясян да. Но менӧ сэки сэні нинӧм нин эз кут.
Николай Бутенин Туласа драмтеатрын ворсӧ уна спектакльын. Удитӧма нин снимайтчыны нелямын кинофильмын. На лыдын «Искупление», «Тайна перевала Дятлова», «Дурак», «Степные волки», «Дуэлянт», «Трасса смерти», «Иван Денисович»…
Кодӧс колӧ кутны бӧжӧдыс?
– Николай Владимирович, а кыдз ті киноас веськалінныд?
– Некодкӧд эг узь, – сералӧ сійӧ. – Ӧтчыд ме дорӧ матыстчис том артистка да майшасигтыр висьтасис, киноад пӧ мед снимайтчыны, быть колӧ кодкӧдкӧ узьны… Тайӧ абу сідз. Ме эськӧ шуи, мый колӧ ас кадӧ веськавны. Олӧмас унатор артмӧ тӧдлытӧг, сэсся сӧмын бӧжӧдыс кут удачатӧ, – водзӧ висьталӧ Николай Бутенин. – Меным заводитіс везитны 50 арӧс бӧрын. Кор первойысь на вӧзйисны снимайтчыны киноын, думайті, мый видла нажӧвитчыштны театрын выльвося гаж дырйи моз. А вайисны кырымавны сёрнитчӧмсӧ да, синмӧй чашкаліс… 11 лунӧн нажӧвиті унджык на, мыйта босьтлі театрын во чӧжӧн. Весиг забеднӧ лолі воддза воясас артисталӧмысь.
– Кыдзи уджавсис сэки «кодзувъяскӧд» ӧтлаын? Гашкӧ, вылісянь тіян вылӧ видзӧдісны?
– «Кодзув висьӧмыс» сӧмын томъяслӧн. А верстьӧ артистъяс асьнысӧ вылӧ оз пуктыны. Мойвиис ӧтлаын снимайтчыны Андрей Панинкӧд «Искуплениеын», олӧм-удж йылысь варовитлі Валерий Золотухинкӧд. Тшӧкыда снимайтчам Игорь Лифановкӧд, Олег Тактаровкӧд, Ирина Сенотовакӧд да унакӧд на…
– Николай Владимирович, ӧні и тіянӧс улич вылад тӧдмалӧны…
– Да. Мунан туй кузя, а тӧдтӧм йӧз вашъялӧны. Ме пыр жӧ отьма, яндзим лоӧ, гашкӧ, мися, гач кизьӧй разьсьӧма, али чужӧмӧй няйтчӧма…
«Бандалӧн бать»
Студенталігас Николай Бутенинӧс киноӧ абу босьтлӧмаӧсь, кыдз пасйис нин, синмыс оз сідз дзирдав да. Ӧні жӧ сылӧн творческӧй кудйын, казьтышта, нелямын кинофильм. Уна роль криминальнӧй да ёсь сюрӧсаын.
Кыдзи ачыс висьталіс, унаысь вӧвлӧма криминальнӧй киноын «бать», либӧ дзескыдінын пукалӧ, либӧ бандаӧн веськӧдлӧ. Казьтыліс, кыдзи ӧтчыд татшӧм киносӧ снимайтігӧн найӧс збыльысь муртса абу нуӧмаӧсь дзескыдінӧ. Снимайтӧмаӧсь Воронежса базарын «Дельта» сериалысь юкӧн. Режиссёрыс кытчӧкӧ вешйӧма, и виччысьтӧг артистъяс вылӧ уськӧдчӧмаӧсь погона йӧз. Кинысӧ мышканыс песовтӧмаӧсь, чужӧмнас муас ляскӧмаӧсь… «Бандитъяс» эськӧ видлӧмаӧсь гӧгӧрвоӧдны, мый найӧ сериалын ворсысьяс, но… Сэсся режиссёрныс жӧ и мездӧма погона йӧзсьыд. <>
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Николай БУТЕНИНЛӦН.