Школаса нуръясянінын челядь оз сёйны рок, шыд, чери да рысь. Та пыдди ӧтияс урокъяс костын котӧртӧны орчча лавкаӧ да ньӧбӧны чипсы да газва, мӧдъяс пукалӧны классас да нуръясьӧны гортсьыс вайӧм яблӧгӧн, калбаса либӧ сыра няньторйӧн да кутшӧмкӧ юмов юанторйӧн.
Роспотребнадзор управлениеса санитарнӧй надзор юкӧнысь главнӧй специалист-эксперт Татьяна Винницкая серти татшӧм сёян-юаныс зэв ёна омӧльтӧ челядьлысь дзоньвидзалунсӧ.
– Татьяна Анатольевна, тіян ведомствоныд видзӧдӧ школаса столӧвӧйын челядьӧс вердӧм бӧрся. Кутшӧм тырмытӧмторъяс казялінныд?
– Да, Россияса президентлӧн индӧд серти Роспотребнадзор 2020 восянь сюся видзӧдӧ та бӧрся. Таво нин прӧверкаӧн волім республикаса 38 школаӧ да велӧдчысьяслы сёян-юан дасьтысь кык оператор дорӧ. Донъялам, кымын велӧдчысь волӧ школаса столӧвӧйӧ, бура-ӧ да мыйӧн найӧс вердӧны. Лабораторияса торъя приборъяс петкӧдлӧны порция сьӧктасӧ, пӧсь-ӧ сёяныс. Водзті кӧ казявлім уна тырмытӧмтор, бӧръя кадӧ серпасыс ёна вежсис бурланьӧ.
Школаса нуръясянінын зільысьяс стрӧга видзӧдӧны, мыйсяма вӧлӧга налы вайӧны, лючки-ӧ та боксянь став кабала-документыс, дыр-ӧ да кӧні позьӧ видзны сёян-юансӧ.
Миян ведомствоса специалистъяс серти, челядьлы унджык колӧ вӧзйыны град выв пуктас, а калбас-сосискиысь дзикӧдз дугӧдчыны, ӧд тайӧ вӧлӧгаас вывті уна солыс да кага гырклы мукӧд ковтӧмторйыс. Но асывнас школаын велӧдчысьяслы тшӧкыда сетӧны татшӧм сёянсӧ. Пусьысь-пражитчысьяс кокньӧдчӧны. Ӧд сосиски-сарделькитӧ пуыштны да тасьтіӧ чӧвтны рок пуӧм да яй-чери пражитӧм дорсьыд кокньыдджык. Сэсся и челядюлов калбаснад окотапырысь номсасьӧны. Немтор оз шыбитсьы.
Прӧверкаяс дырйи воддза моз казялам, мый порция сьӧктаыс оз быд пӧрйӧ лӧсяв урчитӧмыслы. Сэсся карса гырысь школаясын, кӧні сюрс сайӧ велӧдчысь, а столӧвӧяс ӧтпырйӧ позьӧ вердны 200 мортӧс, пызан вылас сёян-юансӧ разӧдӧны водзвыв. Та вӧсна, гӧгӧрвоана, ставыс кӧдзалӧ и абу нин чӧскыд.
Ӧткымын сиктса школаысь казялім кослунъя выя суктӧм йӧв. Сійӧ донтӧмджык мӧс йӧлысь вӧчӧмаысь, та вӧсна и ньӧбӧны быдсикас пӧжасӧ пуктӧм могысь. Но тадзи вӧчны оз позь.
Челядьӧс лючки вердны сьӧкыд и кык сменаӧн велӧдчиганыс. Сыктывкарын татшӧмыс 34 школа. Зонпосниӧс быд нёль час мысти колӧ вердны пӧсь сёянӧн. Та дырйи кутны тӧд вылын, мыйта сэні калория, гос, углевод, минерал да витамин.
Та вылын уна дас во зілисны диетологъяс, учёнӧйяс. Уна небӧг гижӧмаӧсь пузчужӧм кагаӧс да челядьӧс вердӧм йылысь. Школаын велӧдчысьяслы сёян дасьтан предприятиеясын зільӧны зэв бур да тӧдысь специалистъяс, кодъяс ставсӧ тайӧс сюся арталӧны. Гӧгӧрвоана, гортысь вайӧм кутшӧмкӧ вӧлӧгаторйысь кагуклӧн вир-яйӧ оз во колана мында калория-витаминыс. И недыр мысти нин сійӧ бара тшыг.
Кагаыдлысь гырксӧ он пӧръяв. Та вӧсна кык сменаа школаын нуръясьӧмсӧ колӧ «ладмӧдны» быдмысь мортлӧн вир-яй серти.
Кутшӧмсюрӧ тырмытӧмтор казялім и пусьысьяслӧн медосмотр, гигиена кузя правилӧясӧ найӧс велӧдӧм дырйи.
Уна тӧжд-мог и сідз шусяна лечебнӧй нуръясьӧмын. Воысь-во содӧ висьлӧс кагаыс. Сыктывкарын школаяслы сёян-юан дасьтысь «Восторг» операторса технологъяс дасьтӧмаӧсь торъя вӧлӧга диабетӧн висьысь челядьлы, а сідзжӧ кодъяслы оз позь номсасьны белока, глютена да йӧла сёян-юанӧн. Татшӧм предприятиеыслы кокньыдджык вежлавны менюсӧ, сёянсӧ уналы дасьтӧны да. Сэк жӧ, шуам, сиктса ичӧт школаын сьӧкыдджык нин торъя велӧдчысьлы пуны-пражитны бурдӧдчан вӧлӧгасӧ.
Сэсся диабетӧн нёрпалысьӧс колӧ вердны мукӧдсьыс торйӧн, медым сылы эз сетны юмов чай либӧ компот.
Но сьӧкыдлунъяс вылӧ видзӧдтӧг став велӧдчысьсӧ колӧ вердны бур да чӧскыд сёянӧн.
– Кор да мыйӧн вердӧны томуловӧс?
– Выльлунӧ асывнас сетӧны рок, сы вӧсна мый шойччан лунъясӧ школаса нуръясянінӧ немтор оз вайны. Луннас челядь пажнайтӧны шыдӧн, чериӧн либӧ яйторйӧн, макаронӧн да нырӧм картупельӧн, компотӧн да пӧжасӧн. Салат эз мӧдны сетны, оз ставӧн сёйны да. Та вӧсна тулыс-арын быдӧнлы тасьтіас пуктӧны свеж помидор либӧ ӧгуреч, а тӧвнас – солалӧмӧс.
Кага кӧ велӧдчӧ мӧд сменаын либӧ ветлӧдлӧ сідз шусяна продлёнкаӧ, эм на и полдник.
– И уна-ӧ колӧ вештыны нуръясьӧмысь?
– Россияса президентлӧн индӧд серти 1-4 классъясын велӧдчысьясӧс асывнас вердӧны дон босьттӧг. Мукӧдыс вештӧны 70, а пажынысь – 80-90 шайт. Сиктын артмӧ донтӧмджык, школаыс вӧлӧгасӧ ачыс ньӧбӧ да.
– И кодлысь ньӧбӧны?
– Тӧдтӧм котырлысь, дерт, немтор оз босьтны. Мед кӧть и донтӧм донысь. Эм сідз шусяна реестр, кӧні лыддьӧдлӧма став котырсӧ, кодъяс уна во нин могмӧдӧны школаяссӧ вӧлӧгаӧн да бура нин тӧдсаӧсь. И ылӧдчыны некод оз мӧд. Сыктывкарын татшӧмыс 12. Тайӧ зэв ыджыд базаяс. Быд асыв гырысь фураясӧн сэсянь разӧдӧны школаясӧ быдсикас прӧдукция. Кӧть тайӧ котыръясыс тӧдсаӧсь нин, на бӧрся видзӧдӧны зэв стрӧга. Торйӧн нин сюся донъялӧны бокысь вайӧм мӧс вый да сыр. Неважӧн на, кыдз казялӧмаӧсь, тайӧ вӧлӧгаыс вӧлӧма шогмытӧм.
Изьва да Чилимдін районъясын школаясас вӧлӧгасӧ вайӧны сэтчӧс предприятиеясысь, вузасянінъясысь да пекарняысь.
– Школаса нуръясянінын зільысьяс асьныс пусьӧны-пражитчӧны?
– Карса кызвын школаыслы сёян-юансӧ дасьтӧны операторъяс. Нуръясянінас вайӧны сідз шусяна полуфабрикат, кодӧс колӧ сӧмын пуыштны, шонтыштны либӧ жаритны. Тайӧ ёна кокньӧдӧ столӧвӧйын уджалысьясӧс.
Лыда велӧдчанінын сёян-юансӧ дасьтӧны гортын моз. Медсясӧ тадзи вӧчӧны сиктын. Асьныс весалӧны картупель, пӧжалӧны нянь. И сэні сэтшӧм чӧскыд дукыс! Тасьтіад став сьӧлӧмсянь чукйӧн пуктасны роктӧ. Сэсся пӧжасьӧ-пражитчӧ кӧ орчча керкаын олысь Марья тьӧт, сійӧ тӧдӧ нин, мый радейтӧ Васюк, уна-ӧ сёйӧ Галюк, да сідз водзӧ.
– А мый оз сёйны челядь?
– Оз сёйны рок, шыд, чери да рысь. Весиг мам-бать шыӧдчӧны школаӧ да корӧны, медым татшӧм вӧлӧгасӧ эз вӧзйыны челядьыслы. Тайӧ пӧ абу чӧскыд, позьӧ кӧ, мыйӧнкӧ вежӧй. Но норматив серти оз ставсӧ позь вежны. Шуам, чери пыдди позьӧ сетны сӧмын рысь либӧ мӧс яй.
Школаса столӧвӧйын медсясӧ оз кӧсйыны сёйны гырысь класса велӧдчысьяс. Кыдз шуӧны, тайӧ пӧ абу «престижнӧ». Ӧд найӧ лыддьӧны асьнысӧ верстьӧӧн, а школаын пӧ нуръясьӧны сӧмын зонпосни. Весиг и пырасны кӧ нуръясянінас, ньӧбасны пӧжас, сувтасны стен пӧлӧныс да кадсӧ коллялӧм могысь видзӧдӧны, кыдзи панясьӧны ичӧт классаяс.
Дерт, позьӧ рушкутӧ тыртны кӧвдум-шаньгаӧн, сушки-кӧлачӧн, но вир-яйыдлы бурджык шыд да котлет-пюре. Кор мортыс пӧттӧдз сёяс, вир-яйыс дугдӧ лэдзны желудокас соксӧ. Кампет-преникнад сокыс дугдӧ жӧ артмыны, но та дырйи вир-яй кольӧ тшыг. Сэсся татшӧм «номсасьӧмсьыд» гыркъяд быдсикас висьӧмыс кӧвъясьӧ.
– А, гашкӧ, школаас пусьӧны лёка?
– Унатор и пусьысь-пражитчысь сайын. Ӧткымын школаын, збыльысь, видзӧдлан тасьтіас руд, косьмыштӧм чери котлет вылас да думыштан, мый бурджык мӧдлаын нуръясьны. Буретш татшӧм вылӧ норасьӧмаӧсь Коми национальнӧй гимназияын велӧдчысьяслӧн бать-мамыс.
А Вылыс Максаковкаса 15-ӧд номера школаын и верстьӧ велӧдысьяс, и челядь праздник моз вӧлӧм виччысьӧны, кор номсӧдласны чери котлетӧн. Мыйын нӧ, мися, помкаыс? Вӧлӧмкӧ, сэні пусьӧ-пражитчӧ Молдавияысь ань. Сійӧ сэтшӧм мичаа, сьӧлӧмсяньыс вӧчалӧ котлетсӧ, быттьӧкӧ и збыльысь ёсь ныра-бӧжа чери лов. Мойдын кодь пӧ. Да сэтшӧм чӧскыд, кывтӧ ньылыштан!
А ті видлінныд школаын пуӧм рис либӧ проса рок? Татшӧмсӧ гортад он вермы дасьтыны. Сійӧс пуӧны электрическӧй плита вылын ыджыд пӧртйын. Шыдӧсыс сэтшӧма пӧжсьӧ, да нӧшта мӧс выйтор кӧ чӧвтасны, кывтӧ тшӧтш ньылыштан. Да ӧд и сэтшӧм мича рӧма. Татшӧм роксӧ окотапырысь сёйӧны и велӧдысьяс. Да и ме, кор волывла школаӧ, пыр ньӧба.
– А бать-мам «мыжаӧсь», кагаыс кӧ школаын оз сёй?
– Ӧткымын семьяын вунӧдӧмаӧсь сідз шусяна сёян культура йылысь. Мукӧдыс и гортаныс оз пусьыны-пражитчыны, оз вӧчны рыськысь сырник да запеканка, оз пуны йӧла рок. Асывнас тасьтіӧ пуктасны китыр кос сідз шусяна хлопья, кисьтасны йӧвтор да панясьӧны. Ньӧбӧны пицца либӧ ӧдйӧ пусян вермишель, чипсы. Дерт, сэсся челядь оз велавны сёйны салат, шыд, рок, йӧла сёян да чери.
Татшӧм бать-мамыс и норасьӧны, школаса столӧвӧйын пӧ ставыс чӧскыдтӧм. Сёян-юан дасьтысь операторъяс ни столӧвӧйын зільысьяс пӧ оз сяммыны дасьтыны вӧлӧгасӧ. И бракеражсӧ вӧчысь медработникныд пӧ немтор оз гӧгӧрво.
Унаысь казявлі бать-мамлысь «тӧждсӧ» быдтасыслӧн кытчӧкӧ туйӧ петӧм водзын. Ӧтияс сумкаас кагаыслы пуктӧны газтӧм ва, а мӧдъяс – уна рӧма газировка.
– Мый вӧчны бать-мамлы, кагаыс кӧ оз кӧсйы нуръясьны школаын?
– Бать-мамлӧн талун эм зэв уна позянлун. Найӧ тшӧкыда волӧны школаса нуръясянінӧ, видзӧдӧны, кыдзи да мыйӧн номсӧдлӧны налысь быдтассӧ. Чӧскыд-ӧ, пӧсь-ӧ сёяныс, ыджыд-ӧ порцияыс да сідз водзӧ. Челядьыслы кӧ мыйкӧ оз лӧсяв, бать-мам комитет вермас школаса веськӧдлысьяскӧд вежны менюсӧ. Вӧлӧга дасьтысь технологъяс отсаласны бӧрйыны шогманасӧ. Сідз, Сыктывкарын нывъяслӧн гимназияын велӧдчысьяслы бать-мамлӧн корӧм серти дугдӧмаӧсь сетны пӧжас да макарон.
Уна школаын нуръясянінсӧ дзоньталӧмаӧсь да мичмӧдӧмаӧсь, вежлалӧмаӧсь ӧшиньсӧ, ӧшлӧмаӧсь мича занавес да картина. И быттьӧ кафе артмӧма, кӧні челядь окотапырысь номсасьӧны да и сідз пукыштӧны. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокыс ӧтуввезйысь.