Верстьӧ пӧвстысь, ок, унаӧн быттьӧ шмонитӧмпырысь, но корсюрӧ и зэв на збыльысь кӧсйӧны бергӧдчывны детсадйӧ. И оз сӧмын ворсӧм-котралӧм да «тихий час» дырйи узьыштӧм, но и луннас нёльысь чӧскыда-пӧтӧса нуръясьӧм ради.
Талунъя гӧсьт – Кӧрткерӧс сиктса «Солнышко» садйын пусьысь Любовь Геннадьевна Казакова – бур кулинарӧн лоан стӧч рецептсӧ оз висьтав, но аслас олан туйӧн юксьыштас-тӧдмӧдас.
–Чужи ме Пӧдтыбокын. Велӧдчи сэтчӧс школаын первойсянь 8 классӧдз. Ичӧтдырйи кӧсйи лоны штукатур-малярӧн: мыйсяма тайӧ профессия, дерт, эг тӧд, но мавтчыны-краситны ёна радейті, войдӧр ӧд пачтӧ белитлісны. А со Надя ичӧт чойӧй нывъёртыскӧд кӧсйисны уджавны кампет вӧчан фабрикаын. Серам весиг петӧ тайӧс казьтылігӧн.
Мам уджаліс столӧвӧйын да, век мен шуліс: «Люба, пусьысяд бара-й эн мун». А ме эг и кӧсйы. Сӧмын тай пӧварӧн лои. Мамӧс позьӧ гӧгӧрвоны, войдӧр пусьысьыдлӧн уджыс ӧд сьӧкыд вӧлі: ваыд кранысь эз пет, кухняын вӧдитчан машинаыд да электроплитаыд эз вӧвны. Пусьылісны-пӧжасьлісны роч пачын, кодӧс асьныс жӧ и ломтылісны-вӧдитлісны. Ме тшӧкыда волывлі мам дорӧ столӧвӧяс, радейті видзӧдны пӧваръяслӧн удж бӧрсяыс. Мамӧй век юавліс, гашкӧ пӧ, мыйкӧ сёян? Пырджык пыксьывлі, сӧмын коржикӧн какао юлі – сыысь чӧскыдыс нинӧм эз вӧв.
Тадз и олім Пӧдтыбокын. Гожӧмсӧ коллялім баб ордын Нёбдінын. Сэн эськӧ дас керка, пӧчӧяс, ӧти телевизор да ӧти лавка кындзи нинӧм эз вӧв, но миянлы вӧлі гажа да лӧсьыд. Коркӧ ӧтчыд Нёбдінын шойччигӧн локтіс Мая Мефодиевна тьӧтка да пырӧмсяньыс меным: «Люба, мунам Кӧрткерӧсӧ». Мися, ог мун! Тан пӧ тэныд нинӧм вӧчнытӧ, чукӧртчы, лэччам. Мая тьӧткакӧд пуксьӧдісны «Заряӧ». Видлі эськӧ пыксьыны, да кысь нин. Воим Кӧрткерӧсад, петі Мая тьӧткалӧн керка дор йӧрас, а сэн сымда челядьыс! Бадминтонӧн ворсӧны, котралӧны. Ставныскӧд тӧдмасим да ёртасим. Ми деревняад велалім чеччыны да вӧчны кор кӧсъям да мый кӧсъям, а Мая тьӧткалӧн ставыс урчитӧм кадӧ: ас кадӧ чеччан, нуръясян, лавкаӧ ветлан да ворсан, ас кадӧ жӧ пажнайтан да с.в.
Тайӧ ставыс меным вӧлі тешкодь, но сьӧлӧм серти. Весиг сёяныс. Деревняад нӧ мый? Йӧлӧн картупель кылӧдан дай пӧт. А юмов пыддиыс баб пуліс чӧдъя кисель: суксьыс-сук да зэв чӧскыд. А Кӧрткерӧсын дзик мӧд сёян: пельнянь, котлет, пюре! Сэсся и сиктад ми сёйим мыйта окота, а тані порцияӧн. Первойсӧ ог вӧлі пӧт, а сэсся велалі. Пельменьыс сэтшӧм чӧскыд вӧлі, а Мая тьӧтка вичмӧдліс 12-ӧн. Лавкаад кад серти жӧ ветлывлім: йӧв, пӧсь нянь вайигкежлӧ.
Лӧсьыд кино кӧ ваясны, рытнас ветлывлім видзӧдны. Град йӧрын удж вичмыліс и: Мая тьӧткалӧн да Виталий Ивановичлӧн Наташа нылыскӧд ёг турун нетшкыны.
Виталий Иванович гӧтырыскӧд тшӧкыда ветлісны гӧсти, а ми Наташакӧд узьӧм пыдди быдторсӧ больгам-сёрнитам. Гожӧм, ӧшиньыс восьса, сӧмын кылам Мая тьӧткалысь моски кузя тутш-тотш локтӧмсӧ – зэв зіля водам вольпасьӧ да сетчам узьӧм улӧ. Виталий Иванович корсюрӧ пыравліс ме дорӧ варовитыштны. Сувтас ӧшинь дорӧ, чигарка пестас, мыйкӧ юасьыштас, сэсся ачыс на мыйкӧ висьталыштас. Сэтшӧм интереснӧ меным вӧлі, гортӧ воӧм мысьт сэсся ёна нуӧді мамӧс Кӧрткерӧсӧ вуджны овны. Дӧзмӧді дзикӧдз да, шуис: «Велӧдчан да, колӧкӧ, мун сэтчӧ овнытӧ».
Августын Нёбдінса став челядьыс 12-13 арӧссянь уджалісны совхозын турун пуктанінын. Нажӧткаыс – тӧлысьнас 120 шайт. Пӧль-пӧч орданыс бокысь воӧмаяс тшӧтш зільлісны. Вӧлі котыртӧма уджалан да шойччан лагер. Ӧти гожӧмӧ ме олі дядь ордын. Сылӧн гӧтырыс, Лина тьӧтка, уджаліс бухгалтерӧн совхозын жӧ. Век зэв водз чеччыліс да дасьтыліс сёян: тшай-какао, пуӧм кольк, нянь. Нуръясьӧм бӧрын ставӧн мӧдӧдчывлім уджавны. Мир туй кузя мунӧ борта машина, томулов сэтчӧ пуксялам да мунігчӧж сьылам. Вадорын кутшӧмкӧ дядьӧ вочаалас да вуджӧдас мотора пыжӧн мӧдлапӧлас. А сэні бипур вылын пӧсь тшай нин пузьӧма, выя да повидлоа нянь лӧсьӧдӧма. Ок, чӧскыд! А сэсся сос пуджӧмӧн удж вылӧ. 9-сянь 16 часӧдз куртлім-юрасьлім. Сьӧкыд-ӧ вӧлі? Ӧні кӧ, шуи, мый сьӧкыд. А сэки нӧ мый: ёртыдкӧд бызгигмоз вӧляникысь уджалан дай, некод оз тэрмӧдлы. Луннас кык час шойччылім: кодкӧ вуграліс, кодкӧ уяліс, а ми карса ӧти нывкӧд турун вылын куйлӧмӧн быдсямасӧ сёрнитлім-мойдчим. Турун пуктан страда помасьӧм бӧрын чомӧрасьлім – томуловӧс гӧститӧдлісны кампета тшайӧн.
Кӧкъямысӧд класс помалӧм бӧрын муні карӧ велӧдчыны печатникӧ. Мыйсяма тайӧ профессия, эг тӧд, а тӧдмалі сы йылысь тадз… Воисны Пӧдтыбокӧ 29-ӧд номера училищеын велӧдчысь гырысьджык нывъяс да висьталісны, сэн пӧ и полиграфистӧ велӧдӧны. Ми нывъёрткӧд ыззим да гижим сэтчӧ шыӧдчӧм. Воис вочакыв, виччысям пӧ тіянӧс. Мамӧй пыр шуасис, кытчӧ пӧ бара-й мӧдӧмыд. А ме сылы воча: мися, ставӧн мунӧны, и ме тшӧтш. Помнита, ньӧбисны меным кольквиж рӧма ыджыд чемодан, да ме гортысь мунтӧдз сэтчӧ тэчӧм кӧлуйӧс ӧтторъя перъявлі-сюявлі – сэтшӧм окота вӧлі карас.
И со – мунан лун. Пуксим нывъёрткӧд «Заряӧ»: сэтшӧм гажа да лӧсьыд лов вылын! А карӧ воим да, муртса тувччи муас, горш дінӧй гӧрддзасис, мися, Енмӧй, мый нӧ ме вӧчи?.. Воим общежитиеӧ: крӧвать, пызан и нинӧм сэсся абу. Ӧшинь вылас ӧтар-мӧдар помас пуксим да бӧрдны кутім, мамъяслы гижам, мися, гортӧ кӧсъям! 15-16 арӧснад, дерт, водзджык на гортсьыд муннытӧ. А сэки чайтім асьнымӧс верстьӧӧн нин. Кыдзкӧ тай сэсся велӧдчим куим восӧ.
Медводдза кадсӧ зэв ёна гажтӧмтчи, некыдз эг велав. Училищеас ӧд йӧзыс тыр, некодӧс ог тӧдӧй. И ӧтуволанінад олӧмыс татшӧм и эм: зэв стрӧг, режим серти ставыс. Шойччан лунъясӧ позис петавны карын гуляйтны, сьӧмыд кӧ, дерт, эм. Бать-мам кадысь кадӧ 10-15 шайтӧн ыстывлісны. Воас да, мунам кытшбердса лавкаӧ. Сэні вузавлісны юр кольмӧдана чӧскыд кекс. Ньӧбам кекссӧ, йӧв да мунам лавка стрӧйба саяс, пуксям лабич вылӧ да пӧттӧдз чӧсмасям. Куимнан восӧ кекс сёйим, эг коставлӧй. Общежитиеӧ эг нулӧй: сэн унаӧннад пайкасны. Либӧ кодкӧ гортас ветлігӧн гӧснеч ваяс да, жырйын иган сайын сёям.
Производство вылын практикасӧ прӧйдиті тані жӧ, Кӧрткерӧсын. Зэв сьӧлӧм серти вӧлі. Та вӧсна распределенньӧ дырйи юалӧмыс эз кыпты: дерт, Кӧрткерӧсӧ. Сэки буретш ӧти уджалан места прӧст вӧлі, сэсся и оланін вичмӧдӧны. Ӧтла-ын велӧдчысьясысь кодкӧ муніс Свердловскӧ, кодкӧ – Вӧлӧгдаӧ да Питерӧ. Пӧдтыбокса Алла нывъёртӧй нӧшта нёль морткӧд муніс Питерса типографияӧ. Сьӧрсьыс эськӧ корис, да ме Кӧрткерӧслань ныра нин вӧлі. Витӧн мунісны, да нёльӧн регыд мысти бӧр бергӧдчисны, а Алла кольччис. Тайӧ казьтылігӧн ас кежысь думайтла, мися, ме кӧ тшӧтш ветлі, кольччи али эг-а? Аллалӧн висьталӧм серти, сійӧ зэв дыр абу велалӧма ыджыд карад.
Уджыс мен сьӧлӧм серти вӧлі, сӧмын сьӧкыд 8 час кок йылын сулавнытӧ. Типографияын печатайтім ставнас Кӧрткерӧс районлы. Ог кӧ сорсьы, «Звезда» газет сэки петіс вежоннас 2-3-ысь 800-900 лыдӧн. Йӧзӧдім тшӧтш быдсикас брошюра, путёвка, видза коран кабала-билет…
Типографияын зіли 9 во: 1983-ӧдсянь 1992 воӧдз. Удждоныс эз ёна ыджыд вӧв – 90-100 шайт. Типографияӧ инасигӧн дзик пыр вичмӧдісны ӧтуволанін. Ме во кымын ӧти жырйын куим нывкӧд олі. А сэсся ставныс зэв ӧдйӧ верӧс сайӧ петалісны, ме тшӧтш. Верӧскӧд тӧдмасим йӧктыны ветлігӧн. Сэки, гашкӧ, ставныс танцы дырйи тӧдмасьлісны. Катыдын ӧнія «Магнит» вузасянін пыдди важ клубыс вӧлі. Ми сійӧс конюшняӧн нимтылім, кузь вӧлі да. А йӧзыс мыйта волывліс! Йӧктігад джоджыс лайкъялӧ да, торъя вӧрны весиг оз ков!
Типографияысь мунӧм бӧрын босьтчи корсьны удж. Сэки кык вежонӧн кӧ вӧлі он инась, тунеядечӧн шуасны. Вочаалі Кӧрткерӧсса гостиницаын администраторӧн зільысь тӧдсаӧс да, висьталіс, миян пӧ места эм. Во да ӧкмыс тӧлысь мысти туй морт керкатӧ пӧдлалісны да, во джын уджтӧг пукалі. Сэсся больничаын пӧварлы отсасьысьӧн медаси: 1992 вонад кысь мӧд уджсӧ корсян… Эз эськӧ сьӧлӧм серти вӧв, но 9 во зіли. Унаторйӧ велалі, но бурдӧдчанінад сёяныс абу чӧскыд, ставыс кослунъя кодь. Шуам, колӧ морковӧн лук пражитны, а выйыс войт мында. Ковмӧ ва содтыны. А тадзтӧ шыдыд чӧскыд али мый?..
2000 воын удждонсӧ ньӧти эз мынтывны. Отпускӧ петігӧн сьӧмсӧ кӧпейка эз сетны. Ӧнія «Пятёрочка» лавка пыдди сэки базар вӧлі да, мися, тӧлысь кежлӧ кӧть сэтчӧ инасьлыны ли мый ли, неуна кӧть нажӧвитчыштны? Висьталі та йылысь Мая тьӧткалы, а рытнас нин звӧнитіс Виталий Иванович, тэнӧ пӧ карса ӧти ныв вузасьны медалӧ. Ас кежысь думайті, мися, нинӧм сьӧкыдыс таын абу: чуксав ньӧбасьысьӧс, могмӧд сійӧс – дай ставыс! Первойя лунсӧ уджалі да, шой кодь гортӧ локті, весиг сёрнитнысӧ эг вермы, пыдзыртӧмаӧсь быттьӧ. Базарад ӧд быдӧнлы тӧвартӧ петкӧдлы, гӧгӧрвоӧд, мед ньӧбасны. Гортӧ вӧлі локта да, жалита ачымӧс: этшаник сьӧм нажӧвитӧм могысь та выйӧдз пессьыны ковмӧ. Вузасьысьыс ӧд уна вӧлі, кызвыннас карсаяс. Найӧ тӧвар вылас донсӧ чинтыны вермӧны, а мен ковмӧ урчитӧмсьыс инавны, медым кутшӧмкӧ кӧпейка аслым воис. Нажӧткасӧ мынтісны быд вежон да, куим во кутчыси.
А сэсся воис кад да, йӧзыслӧн сьӧмыс дзикӧдз бырис, ньӧбасьысьыс эз ло. Верӧсӧй инасис вый вӧчан заводӧ, а сэн восьтісны 40 рабочӧйлы столӧвӧй. Сентябрнас менӧ сэтчӧ босьтісны да, матӧ кык во уджалі. Та бӧрын корисны декретӧ петӧм ань пыдди больничаӧ пӧварӧн. Миян сэкся Лена шефным сэтшӧм чӧскыда пӧжасис! Муртса босьтчас няньшомӧ, дзик пыр сы дорӧ локта, видзӧда да велӧдча, кыдзи мый вӧчӧ.
Та бӧрын 4 во «Кӧрт Айка» нуръясянінын зіли. Сэні дзик быдторйӧ нин велалі быдсикас кӧлысь-юбилей кежлӧ дасьтысигад. Ӧні рӧдвуж-тӧдсаясӧй корлывлӧны жӧ пызан дасьтыны отсавны. Велалі да, аслам пуртӧн да вундасян пӧвйӧн быдлаӧ ветла.
Бӧръя дас восӧ «Солнышко» детсадйын уджала. Тані зэв лӧсьыд: тӧді кӧ, водзджык локті. Больничаад став сёяныс пуӧм, совсӧ да выйсӧ граммӧн урчитӧма, а садъяд асывсяньыс выя да сыра батон, йӧла рок. Юасян нянечкаяслысь, кыдзи челядьыс сёйисны да, вочавидзӧны: «Зэв чӧскыда, содтӧд на корисны». И таысь зэв нимкодь. Детсадйын зільысьяс тан жӧ нуръясьӧны. Ошкасны да, сьӧлӧм-лолыд бурмӧ. Ӧти кывйӧн, уджыс кажитчӧ. А рытнас гортӧ локта да – дзик пыр плита дорӧ жӧ. Аскинас уджъёртъяслы висьтала, мый дасьті гортсаяслы, да чуймалӧны, тані пӧ лунтыр пусян дай рытывбыд на плита дорын ноксян. А ме лунтыр верма пусянінад бергавны, оз дышӧд.
Садйын менюсӧ урчитам 10 лун кежлӧ, сэсся – выль пӧв. Шуам, аски пажына-ужына кост кежлас зонпоснилы аладдя пӧжала да кисель пуа, а рытнас веж анькытша омлетӧн чӧсмӧдла. Сьӧлӧм серти пусян-пӧжасян нокыс да, удж вылӧ котӧрӧн муна! <>
Елена КАЗАКОВА.
Кӧрткерӧс р.
Снимокыс авторлӧн.
Комиӧдіс Елена ПЛЕТЦЕР.