Казьтыла Коми Республикаса челядьлӧн С.Я.Маршак нима национальнӧй библиотекаын ассьым уджӧс, и век тӧд вылӧ усьӧ Марина Юрьевна Круглова веськӧдлысьлӧн медыджыд кӧсйӧмыс – нуӧдны канму тшупӧдын челядь небӧглы сиӧм фестиваль. И мед эськӧ сiйӧ колис кыпыда, гораа, юргис быд пельӧсын да ӧтувтiс уна гижысьӧс да лыддьысьысьӧс.
И неважӧн татшӧмсяма гажсӧ артмис нуӧдны. 2021 воӧ Коми Республикалы 100 во тырӧмкӧд йитӧдын Маршак нима лыддьысянiн котыртлiс «Небӧг туй» уджтас. Литература марафонӧ пырӧдчисны нималана роч да коми гижысьяс: Тамара Михеева, Ольга Колпакова, Анна Игнатова, Елена Габова, Пётр Столповский да Анастасия Сукгоева. Апрель 27 лунсянь май 1 лунӧдз найӧ нуӧдісны томуловкӧд 29 аддзысьлӧм. Гажас пырӧдчис 868 лыддьысьысь.
Марафоныс муніс бура, та вӧсна Маршак нима лыддьысянiнӧн веськӧдлысь таво ырыштчис нӧшта на ыджыдджык уджтас вылӧ – нуӧдны челядь небӧглы сиӧм медводдза фестиваль.
И со тайӧ лунъясӧ Марина Кругловалӧн веськӧдлӧм улын Сыктывкарын да Сыктывдінса Выльгортын юргис «Зарни кыв» литература гаж. Сiйӧ ӧтувтiс эз сӧмын гижысьясӧс да лыддьысьысьясӧс, а петкӧдлiс небӧг дорӧ туйсӧ уна ногӧн – гижӧд серти дасьтӧм серпас, мультфильм да спектакль пыр.
А пырӧдчисны фестиваляс та пӧрйӧ уна культура учреждение да уджсикаса войтыр: гижысьяс, тшӧтш и Сергей Михалков нима премия босьтысьяс, артистъяс, режиссёръяс, мультфильм дасьтысьяс, серпасасьысьяс, библиотекаръяс.
Фестиваль дырйи Выльгорт сиктысь челядьлӧн лыддьысянінлы сетісны Сергей Михалковлысь ним. Таӧдз Самуил Маршак нима библиотека татшӧм лыддьысянінъяс костас нуӧдіс конкурс. Вӧзйис дасьтыны гижысьлӧн олӧм да творчество серти методика материал. Медбур уджӧн ошйысис Выльгорт сиктса челядьлӧн библиотека. Сійӧ и лои вермысьнас. Колӧ шуны, канму пасьта да суйӧр сайын тайӧ классик нимаыс ӧні 20 библиотека. Отсавны и водзӧ татшӧм ногӧн нимӧдны гижысьлысь творчествосӧ да нуӧдны быдсикас литература гаж босьтчӧма «Талун – челядь, аски – войтыр» уджтас серти Россияса культура фонд.
Выльгортса челядьлӧн шӧр библиотекаӧн веськӧдлысь Елена Павловна Ваховская вылӧ донъялӧ тайӧ вермӧмсӧ. Со кыдз сійӧ висьтасис «Коми мулы»:
– Библиотека – тайӧ ичӧт да ыджыд войтырлӧн бур небӧгкӧд паныдасянін. Сергей Михалковлӧн кывбур-басняыс да мойдъясыс сэтшӧм вылыс тшупӧдынӧсь, мый ми век радпырысь вӧзъям лыддьыны найӧс Сыктывдінса ичӧт войтырлы. Сергей Владимировичлӧн гижӧдъясыс ышӧдӧны зонпосниӧс быдмыны шань да тӧлка войтырӧн, нюмъявны, радлыны олӧмыслы, радейтны матыссаясӧс, пыдди пуктыны орччӧн олысьясӧс. Сылысь кывбуръяссӧ зэв кокни велӧдны, а гижӧдъяс сертиыс дасьтӧм мультфильмъяс важӧн нин пуксисны вежӧрӧ и миянлы, верстьӧджык войтырлы, и ӧнія челядьлы.
Та вӧсна ми радпырысь пырӧдчим Маршаковкаӧн нуӧдан конкурсӧ да ёна зілим Сергей Михалковлы сиӧм став гижӧд-кабаласӧ дасьтыны бура, быд боксянь мӧвпыштӧмӧн, водзӧ вылӧ республика пасьта уджъёртъяслы коланаӧн. И сэтшӧм нимкодь лоис, кор тӧдмалім вер-мӧм йылысь.
И ӧнi, кор Выльгортса челядьлӧн шӧр библиотека кутас новлыны Сергей Михалковлысь ним, миян ичӧтик котыр, дерт жӧ, пуктас нӧшта на ыджыдджык вын Сергей Владимировичлысь бур нимсӧ видзӧмӧ да быдмысь войтырлы вуджӧдӧмӧ. Сьӧлӧмсянь отсалам таын и матігӧгӧрса сикт-грездъясысь кагульничаяслы, велӧдысьяслы да уджъёртъяслы.
Фестиваль вылӧ воӧм гӧсьтъяскӧд тыр-бура тӧдмасьны позис Национальнӧй библиотекаын пресс-конференция дырйи. РСФСР-са народнӧй артистка Лариса Лужина висьтасис аслас эст вуж йылысь. Медводдза лунсяньыс сійӧ казялӧма коми да эст кывъяслысь матыслунсӧ.
Та кындзи актриса висьтасис, СССР-ын пӧ сэтшӧма пыдди пуктісны гижӧда кыв, мый весиг небӧг гусялӧмысь некодӧс эз грекӧвӧйтны. Студенталан кадӧ пӧ менсьым ӧні нин нималана артист Леонид Куравлёв гуӧма Кафкалысь небӧг, и бӧрас сӧмын та йылысь висьтасис. А судзӧді пӧ тайӧ небӧгсӧ зэв сьӧкыда.
– Небӧг лыддигӧн ме киын быттьӧ ловъятор кута. Ті-ян фестивальныд шусьӧ «Зарни кыв», а ӧд бур небӧгын збыльысь быд кыв – зарни, – кывкӧрталiс актриса.
Гаж вылӧ воысь медся том гӧсьт Александр Давыдов висьтасис, мый некор эз чайт лоны актёрӧн, медводз пӧ автомеханикӧн заводиті уджавны. Но сценаыс ас дорас кыскӧмӧн кыскӧма. Актёрлӧн кывъяс серти, налӧн семьяас ёна пыдди пуктӧмаӧсь Пушкинӧс, а вуджӧма тайӧ бабсяньыс.
Ольга Ионайтис серпасалысь юксис жӧ мӧвпъяснас, мый ичӧтдырйиыс быд прӧст здукӧ лыддьысьӧма да серпасасьӧма. Гортсаясыс таысь сійӧс тшӧкыда шпыньйӧдлӧмаӧсь.
– Сэки ме куті мӧвпавны, а мый эськӧ вӧчны, мед тайӧ сьӧлӧм ышӧданаторйыс лоис менам уджӧн. Сэк эськӧ некод нин оз кут воны ме вылӧ. Со тадзи и окотиті лоны серпасалысьӧн, – водзӧ висьтасис ань.
Ольга вайис Сыктывкарӧ ассьыс 156 удж. Наӧн позяс нимкодясьны октябрь помӧдз «Югӧр» культура шӧринын. Нӧшта Ольга Ионайтис эскӧдіс, мый Россияын челядь литературалы подув пуктысьясыс – кык нималана морт – Самуил Маршак да Сергей Михалков. И ӧні пӧ, тайӧ фестиваль дырйиыс, ми быттьӧ нималана гижысьяслӧн борд улын: Маршак нима лыддьысянін котыртӧ гажсӧ, а Выльгортса библиотекалы сетам Сергей Михалковлысь ним.
Нӧшта ӧти серпасасьысь Ирина Маковеева висьтасис, мый тшӧтш петӧма финн-йӧгра вужйысь. Батьыс чужӧма Финляндияын, и ыджыд чойясыс весиг сёрнитӧны финн кывйӧн.
– Коми йӧзлы мойвиис овны вӧраинын. А ӧд медбура да медкокньыда олӧмсӧ позьӧ гӧгӧрвоны буретш вӧр-ва пыр.
Аньлӧн кывъяс серти, туялысьяс арталӧмаӧсь, гырысь каръясын кымын кӧлена некор абу вӧлӧма ичӧт сикт-грездын пӧль-пӧч ордас, абу ветлӧма вӧрӧ, и та вӧсна ылыстчӧма вӧр-ваысь. Ыджыд карын быдмӧм войтыр пӧ унатор оз кужны да кывны, кыдз, шуам, Коми муын олысьяс: ни вӧравны, ни тшакавны, ни ас гӧгӧр мичсӧ казявны. Тайӧ пӧ лыдпасыс збыльысь майшӧдлана – дзонь нёль кӧленалӧн абу вӧр-вакӧд йитӧдыс.
Нӧшта ӧти гӧсьт, Наталия Волкова, гижны кутӧма ичӧтсяньыс. Медводз мамыс сылысь висьтасьӧмсӧ пасъялӧма, а бӧрынджык нывка ачыс кутӧма мӧвпавны да гижавны сідз шусяна фанфикъяс – гижӧдъяслысь ас лӧсьӧдӧм пом.
– Ме гижысьӧн лоны некор эг чайт. Гижысьяс меным вӧліны дивӧ-йӧзӧн. Та пыдди лои велӧдысьӧн, – ас туйвизь йывсьыс шуӧ Наталия.
Но ӧтчыд литератураӧ туйдысьыс нуӧма сылысь кывбуръяссӧ журналӧ, и тасянь нин заводитчӧма гижан уджыс.
– Ӧні тшӧкыда кулитӧны челядьӧс омӧля лыддьысьӧмысь. А, шуам, неважӧн ме аддзысьлі томуловкӧд, и ӧти зонка юаліс, мыйла «Уна рӧма лым» повесьтӧй сэтшӧм шога помасьӧ. И тайӧ здукас шыӧдчис мӧд детинка, ар дас кыка. Но тэ пӧ мый, ме пӧ сӧмын на лыдди «Великий Гэтсби» небӧг, вот сійӧ пӧ збыльысь зэв шога помасьӧ. Дас кык арӧсаяс кӧ лыддьӧны Фицджеральдӧс, сідзкӧ, миян ставыс бур!
Ольга Колпакова Сыктывкарын квайтӧдысь нин. Волывлігъясас казялӧма, мый республикаса культура министерство да власьт пыдди пуктӧны небӧг да лыддьысянінъяс. Ольга Колпакова ветлӧма миян уна районӧ, и век казялӧма челядьлысь ӧзйысь син, йӧзлысь шаньлун да мывкыдлун и, дерт жӧ, гижӧд дорӧ муслунсӧ.
– Аттьӧ тіянлы бур уджтасъясысь, кӧні медшӧрас век кольӧ небӧг, – кывкӧрталіс гижысь.
Нӧшта ӧти гижысь, Олег Трушин, лӧсьӧдалӧ медсясӧ вӧр-ва да пемӧсъяс йылысь висьтъяс. Буретш Сергей Михалков туйдӧма сійӧс ас кадӧ:
– Олег, гиж челядьлы. Найӧ некор оз ылӧдлыны, – 1990-ӧд воясӧ том авторлы шуӧма ыджыд гижысь. – Ме чайта, мый челядьлы литература – медвылыс литература. Сійӧ дасьтӧ аскиа лунсӧ 20-30 во вылӧ. Мый талун лыддьӧны томулов, сійӧ и пуксьӧ налӧн вежӧрас, сэтшӧмӧн найӧ и быдмӧны. И миян мог – сетны кагуклы бур гижӧд, быдтыны сійӧс бур мортӧн, – пасйис Олег Трушин.
Смешарикъяс йылысь мультфильмъяс дасьтысь Игорь Шевчук висьтасис, мый сылӧн олӧмыс гуг и бан йитчӧма Комикӧд. Арӧса кагукӧс мамыскӧд лётчик-батьыс босьтлӧма сьӧрсьыс Коми АССР-лысь мусер дасьтігӧн. Ӧнӧдз на пӧ син водзын Коми мулӧн юяс да парма-яг. Литература туйвизьсӧ Игорь тшӧтш бӧрйӧма буретш Комиын. Стройотрядын том зон радейтчӧма, но сійӧс ӧтдортӧмаӧсь. А сы кадӧ пӧ ме гижи муслун йылысь романъяс. Ёна висьӧма сьӧлӧмыс ныв пондаыд, и туйвизьсӧ сэк вежӧма – кутӧма гижны зонпоснилы.
Сентябрь 17 лунӧ Иван Куратовлӧн литература музейын гижысьяс библиотекаръяскӧд да небӧг-журнал дасьтысьяскӧд ӧтув чукӧртчылісны и кывкутана сёрни вылӧ. «Челядьлы небӧгъяс – ловлы да вежӧрлы» «гӧгрӧс пызан» сайын найӧ туйдісны ӧта-мӧднысӧ водзӧ удж вылӧ: мый йылысь медсясӧ гижны, кыдзи небӧгъяссӧ матыстны томулов дінӧ.
Сыктывкарса челядьлӧн шӧр лыддьысянінын уджалысь Светлана Пантелеева аддзысьлӧм йывсьыс висьтасис тадзи:
– «Зарни кыв» фестиваль дырйи меным мойвиис лоны кывзысьяс лыдын. Юрӧ медсясӧ пуксис литературнӧй конкурсъяс йылысь юӧр да гижысьяслӧн тайӧ конкурсъяс вылӧ видзӧдласыс. Ми, библиотекаръяс, небӧгсӧ бӧрйигӧн медсясӧ видзӧдам, кыдзи сійӧс донъялісны канму тшупӧдын. Шуам, конкурсъясын вермӧмыс петкӧдлӧ небӧгыслысь донсӧ. Но гижысьяс серти, абу пӧ быд пӧрйӧ конкурсын вермӧм небӧгыс вывті бур.
Гижысьяс дженьыдика висьтасисны литератураӧ пырӧдчӧм йывсьыс. Миянлысь, библиотекаръяслысь, юалісны, кутшӧмджык небӧгъяс корӧны бать-мам асланыс быдтасъяслы, мыйджык кӧсйӧны лыддьыны ӧнія ныв-зон. Вочавидзим, мый найӧ ёна радейтӧны комикс, фэнтези, радейтчӧм йылысь гижӧдъяс. Бӧрйӧны мича кыша, ӧнія кадлы лӧсялана дизайна небӧгъяс.
Та кындзи библиотекаръяс корӧмаӧсь гижысьясӧс дасьтыны унджык небӧг сьӧкыда сетчан темаяс вылӧ: бать-мамлӧн торйӧдчӧм, матысса мортлӧн кулӧм да мукӧдтор йылысь. Кор пӧ татшӧм небӧгсӧ корӧны, тшӧкыда лоӧ сетны суйӧрсайса авторъяслысь гижӧдъяссӧ.
* * *
Фестивальсӧ медшӧр котыртысьыс – Коми Республикаса культура, туризм да архив удж кузя министерство, Россияса культура фонд да челядьлӧн Самуил Маршак нима лыддьысянін. Сентябрь 16-19 лунъясӧ Сыктывкарын да Сыктывдінын муніс 42 гаж: енбиа войтыркӧд аддзысьлӧмъяс, мастер-классъяс, спектакль да мукӧд петкӧдчанторйӧн ичӧт войтыр дорӧ петалӧм.
Культураса министрлысь удж вӧчысь Мария Балмастовалӧн кывъяс серти, тайӧ фестивальыс кутас мунны кык вонас ӧтчыд. А ми, бать-мам да пӧль-пӧч, кутам лача, мый татшӧмсяма гажыс и збыльысь ёнджыка на кыскас ичӧт войтырӧс небӧг дорӧ да кызь и комын кӧлена на быдмас сьӧлӧмаӧн. <>
Алёна НЕСТЕРОВА.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.