Неважӧн нималана спортсмен да тренер Анатолий Чиканчи дас ӧтиӧдысь лоис мирса чемпионӧн. Тхэквондоысь чемпионат нуӧдісны Болгарияын июль 25-31 лунъясӧ. Россияса спортсменъяс Анатолий Чиканчилӧн юрнуӧдӧм улын шедӧдӧмаӧсь дас квайт медаль, на пӧвстын дас нёльыс – Сыктывкарса «Боевӧй искусство школаӧ» ветлысьяслӧн.
Аслас олӧм-вылӧм да спорт йылысь Анатолий Васильевич висьтасис «Коми муса» корреспондентлы.
Усин кӧ, кыссьы
– Анатолий Васильевич, тіянсянь тшӧкыда кывлан: быд мортын пӧ олӧ чемпион, сӧмын колӧ сійӧс быдтыны.
– Дзик сідз. Миян школаӧ ветлывлӧны куим арӧса челядь и 80 арӧса пӧль-пӧч. Быдӧн кӧсйӧ ёнмӧдны вир-яйсӧ, и тайӧ налӧн артмӧ. Некор оз ков сулавны-педзны ӧтилаын. Пыр колӧ мунны водзӧ, сэки и збыльмӧдан ас водзад сувтӧдӧм могтӧ. Усин кӧ, сідзкӧ, кыссьы. Тадзтӧ быть збыльмас кӧсйӧмыд. И тайӧ абу сӧмын спортын, а олӧмын девиз.
Анатолий Чиканчилӧн «Боевӧй искусство школалӧн» спортын историяыс пансьӧ 1994 восянь. Сэки Сыктывкарысь вит спортсмен медводдзаысь пырӧдчӧмаӧсь ыджыд ордйысьӧмӧ – Самараын Россияса первенствоын босьтӧмаӧсь кык зарни да кык эзысь медаль. И пыр водзӧ мунӧны, шедӧдӧны вермӧмъяс Канадаын, Лунвыв Кореяын, Италияын, Испанияын, Англияын, Шотландияын, Аргентинаын да суйӧрсайса мукӧд странаын. Титула тренер уджъёртъясыскӧд быдтісны вель уна спортсменӧс. И водзӧ зільӧны. Школаын быдмӧны чемпионъяс, а медшӧрыс – дзоньвидза, олӧмас бура кутчысьысь войтыр.
«Крутӧй чувак»
Тхэквондо спортса мастер Анатолий Чиканчи чужлӧма Ухтаын.
– Ме студент гозъялӧн пи. Бать-мамӧй тӧдмасьӧмаӧсь Ухтаса институтын да, став студентыс менӧ быдтӧма. Коркӧ туй кузя мунігӧн мужичӧй сувтӧдіс, ме пӧ тэнӧ видзлі на. И казьтыліс, кыдзи менӧ, пузчужӧмаӧс, лавкаын вӧдитчан тшӧтіӧн коридор кузя кыскалӧмаӧсь. Увланьюрӧдасны тшӧтісӧ да, молльыс гӧгыль пыдди, и давай менӧ сэтчӧ-татчӧ, – казьтыштіс Анатолий Васильевич.
Батьыс вӧлӧма Воронеж обласьтысь, а мамыс Сыктыв районса Кунибысь. Кӧмтӧм кока челядьдырыс Анатолийлӧн кольӧма коми сиктын. Висьталіс, мый ичӧтдырйиыс сійӧ вӧлӧма дзик коми.
– А ӧні комиӧн сёрнитанныд? – юалі сылысь.
– Вунӧді кывсӧ. А ӧд збыль дзик коми вӧлі. Весиг комиӧн лыддьысьлі. Помнита, ыджыд мам да ыджыд бать ордӧ воа да медводз «Чушканзі» журнал лыддя. Весиг дзерӧдлісны менӧ Чушканзіӧн. Эльтчӧны вӧлі: «Чиканчи-Чушканзі, Чушканзі-Чиканчи…», – нюмсорӧн казьтыліс челядьдырсӧ титула спортсмен. – Сиктса библиотекаысь небӧг лыддьывлі и. Ыджыд мамлӧн нывъёртыс сэні уджавліс. Турун сарайӧ кая, сьӧрысь анькытш босьта да килльысигмоз лыддьыся. Водзті ӧд книгатӧ сьӧкыд вӧлі корсьны-судзӧдны, а Кунибса библиотекаын – быдсямаыс. Шуам, Джек Лондон кӧ тэнад эм, сідзкӧ, медся «крутӧй чувак»!
Кӧструляас нӧ коді?!.
Писькӧс да вильыш детинкалӧн челядьдырыс зэв гажа вӧлӧма. Кыдзи ачыс висьталіс, куим-нёль арӧсӧн ыджыд кӧструляын унмовсьӧма.
– Ворсі-ворсі да, тыдалӧ, ойбыртчыссьӧма. Ыджыд батьӧ менӧ и воштӧма. Корсьысьӧ, ставнысӧ мыждӧ: кытчӧ пӧ кагасӧ воштінныд?!. Кык час корсьӧмаӧсь, шогӧ нин усьӧмаӧсь: тыдалӧ, неминуча пӧ суис, помӧй гуӧ вӧйис… А сэсся ме садьми да и петі кӧструлясьыд, – серамсорӧн водзӧ висьтасис Анатолий Чиканчи.
– Сэки сиктад челядьыдлы майбыр вӧлі: турун сарай, зорӧд, чӧскыд сёян. Ыджыд мам водз асыв чеччас, мӧс лысьтас, пач ломтас, квайт час асылын нин шаньга-кӧлӧб дась! А пачын пуӧм проса рокыс кутшӧм чӧскыд! Либӧ асьным рыжик бипур вылын пражитам – во! (Ыджыд певсӧ петкӧдліс Анатолий Чиканчи). Мӧстӧ видзлі и. Куканяыд пыр гортӧ кайны видзӧдчӧ. Бӧжсӧ лэптӧма да кыккокйыв скачитӧ, а ме бӧрсяньыс ньӧрйӧн. Либӧ ю вуджны уськӧдчас, мыйкӧ юрас дӧвгас да. Бара жӧ паныдалан. Со кӧні физкультураыс!
– Та вӧсна и спортӧ нырччинныд?
– Неважӧн бара лои мирса чемпионӧн да, тьӧтка менӧ со кыдзи чолӧмаліс: «Кор менсьым пиньӧс чегин, сэки нин гӧгӧрвоим, мый тэысь быдмас прамӧй «драчун».
– Збыль?
– Дзик збыль. Дзолядырйи дуригмоз витамин дозйӧн лыйи да, водз пиняс веськаліс. Чеги…
«Кия!» – и тэ милицияын
Анатолий Чиканчилӧн кывъяс серти, спорттӧ сэки ставӧн радейтӧмаӧсь. Зонулов быть кӧсйӧмаӧсь лоны физрукӧн, сы вӧсна мый сэки найӧ вӧлӧмаӧсь медся моднӧй йӧзыс. Физкультурникъяслы вӧлӧм сетӧны «Adidas» кроссовки да «FinnFlarе» костюм.
– Кроссовкисӧ вӧлі «фестивалькаӧн» нимтам.
– Мыйла?
– Зэр улӧ кӧ веськавлан, да кокыд кӧтасяс, еджыд носкиыд лӧзӧдас. Но и моднӧй физрукыд-
лы коліс полігтыр ветлыны карын. Кроссовкиӧн кӧ мунан, шошаӧдыд босьтасны и… – пемыд пельӧсӧ гур-гар. Пӧрччӧдасны. Джинсытӧ тшӧтш вӧлі мырддьӧны.
– Гашкӧ, и тіянӧс дітшкӧдлісны?
– Менсьым видлы мырддьы! Колӧ нырас вартны да ӧдйӧ пышйыны, – шмоньсорӧн висьталіс Анатолий Васильевич.
– Кывлі, спортсменлы оз позь «приёмчикъяс» петкӧдлыны уличвывса тышын, титултӧ пӧ воштан. Тайӧ збыль?
– Водзті ставыс вӧлі мӧд ног. Сӧвет кадӧ оз вӧлі позь асыввывса вермасьӧмъясӧ пырӧдчыны, уголовнӧй делӧ панлісны. Ки-кокӧн кӧ шенасин – милицияӧ. Весиг «кия» кывйысь. Асыввывса ног вермасисны сӧмын милицияын да КГБ-ын уджалысьяс. Став тайӧ «приёмчикыс» вӧлі гусятор. Некод эз эскы, мый морт вермас юрнас кирпич поткӧдны. А ми ставсӧ первой тӧдмалім гуся литератураысь, кассетаясысь, копирка пыр позаяссӧ серпасавлім. И вӧлі кӧ тэнад татшӧмыс, ас коддьӧмыд лыддисны специалистӧн.
Сӧмын самбоӧн позис вермасьны. Но гусьӧник вӧлі и дзюдоӧн велӧдчам. Кимоноыд эз вӧв да, халатасям вӧлі. Помнита, меным мам на вурліс еджыд дӧраысь. Сэки ми бать-мамкӧд Вуктылӧ нин вуджим, сэні тренируйтчыны босьтчи. Кӧмтӧг кӧть котравлім, некутшӧм «грибок» эг тӧдлӧй: школа пасьтала, сэсся залын, улич вылын кӧмтӧг жӧ, кӧть и лымъя.
Вуктылса школа помалӧм бӧрын армияын служиті, сэсся пыри велӧдчыны Сыктывкарса педколледжӧ физрукӧ. Дасысь унджык во олі сэтчӧс ӧтуволанінын: медводз кыдз студент, а сэсся велӧдысьӧн нин. Водзӧ Сыктывкарса университетын уджалі тренерӧн. Сыктывкарын тхэквондо нырвизьыс сӧвмис юркарса вӧвлӧм мэр Сергей Катунин отсӧгӧн. Ордйысьӧмын бура петкӧдчи да локті сы дорӧ корӧмӧн, мед лэдзасны велӧдны челядьӧс. Сергей Михайлович корис сэкъя спорт юкӧнӧн веськӧдлысьсӧ да шуис вичмӧдны меным ставка. Абу пӧ сэтшӧмыс, вочавидзыс чинаыд. Абу кӧ пӧ, лӧсьӧд, а он кӧ, удж вылад аски эн лок. Вичмӧдісны тай.
Ӧні аслам нин быдса школа. Сыктывкарын весиг некымын: мед йӧзыс эз кар мӧдар помас кыссьыны, а бӧрйисны гортсяньыс матынджыкӧс. Волывлӧны и куим арӧса челядь, и 80 арӧса пӧль-пӧч. Миян медшӧр нырвизьыс – вӧчны йӧзӧс дзоньвидзаӧн.
Эн пов – пасьмунас
– Анатолий Васильевич, кирпич либӧ пӧв поткӧдӧмыс пыр чуймӧдӧ йӧзсӧ, кӧть эськӧ абу нин дивӧ. Дыр-ӧ колӧ тренируйтчыны, мед вермин пасьвартнысӧ?
– Медся тӧдчанаыс – оз ков пов-ны. Збыльвылас кӧ, тайӧ абу вын петкӧдлан, а позьӧ шуны, психология тест. Жугӧднытӧ быдӧн вермас, но унаӧс полӧмыс падмӧдӧ. Син куньӧмнад эськӧ вартан, он аддзы да. А аддзан пӧвсӧ, да юрад вирдыштас: «Колӧ сувтны!». И заводитан повны. Тайӧ шусьӧ, рочасьыштны кӧ, инстинкт самосохранения. Сійӧ и падмӧдӧ. Та вӧсна колӧ медводз асьтӧ венны.
– Ӧтчыд вартӧмӧн и потӧ?
– Ӧтчыдысьӧн кӧ он жугӧд, мӧдысьсӧ он жӧ. Ӧтчыд кӧ кучкысян-дойман, водзӧсӧ кутан майшасьны, думайтны, мый мыйкӧ абу сідз. Та вӧсна унаӧн эновтчӧны. Видлӧны сэсся и кокнас. Чайтӧны, кокыд ёнджык да, сыӧн кокньыдджык поткӧднысӧ. Но тадзсӧ колӧ стӧча чужйыны – веськавны шӧрас. Буретш шӧрӧдыс и потӧ, бокӧ кӧ веськалан – оз.
– «Коми му» газет лыддьысьяс ставныс аддзылісны, кыдзи Коми йӧзӧдчан керкаӧн вӧвлӧм веськӧдлысь Инесса Орёл жугӧдіс пӧвсӧ кокнас. Гашкӧ, пилитыштінныд, мед чегас?
– Эг. Збыльысь ачыс поткӧдіс. Тадзсӧ и ті верманныд вӧчны. Сӧмын оз ков повны.
Спорт виӧ, физкультура бурдӧдӧ
– Кодсюрӧ шуӧ, спортӧ пырӧдчынытӧ пӧ некор абу сёр. Тайӧ збыль?
– Абу спортӧ, а физкультураӧ. Спортыд оз лечит, а калечитӧ. Колӧ тайӧс гӧгӧрвоны да сувтны-дугӧдчыны ас кадӧ. А физкультураӧн пыр колӧ вын-эбӧстӧ песны. Быд гаж да чужан лун дырйи ми век сиам ӧта-мӧдлы дзоньвидзалун.
Но кор спортын вермӧмыс шедӧ дзоньвидзалун омӧльтчӧм-воштӧмӧн, колӧ ӧвсьыны. Оз ков лоны фанатикӧн. Быд мортлы колӧ ассьыс вир-яй дзоньвидзалунсӧ кывны-донъявны. Миян школаын нырвизьыс буретш татшӧм. Йӧз пӧвстын сійӧ кывсьӧ дзоньвидзалун школаӧн. Оз ӧд весьшӧрӧ миян дорӧ волывлыны куимсянь сизимдас арӧсӧдз.
– Ті жӧ быдтанныд чемпионъясӧс…
– Сідзсӧ эськӧ сідз. Збыльвылас кӧ, кагаыд оз на гӧгӧрво, мый сылы колӧ. Сійӧс чемпионӧн быдтӧмыс – тайӧ бать-мамлӧн амбиция-кӧсйӧм. Кодсюрӧ ӧтарӧ йӧткалӧны-ышӧдӧны быдтассӧ водзӧ и водзӧ. А миян медшӧр могыс, казьтыштлі нин, сӧвмӧдны дзоньвидзалун.
Челядьлы да бать-мамлы ми висьталам, мый кагаыс кӧ 12 арӧсӧдз шедӧдіс сьӧд вӧнь, мед сэсся унджык кад вичмӧдӧ школаын велӧдчӧмлы. Формасӧ кутӧм могысь вежоннас кык-куим тренировкаыс тырмымӧн.
– Асланыд челядьыд тшӧтш спортынӧсь?
– Да, найӧ тшӧтш пырӧдчисны тхэквондоӧ. Но эз бӧрйыны сӧмын тайӧ ордымсӧ. И ме эг тшӧкты. Кима нылӧй ӧні Москваын олӧ, фотосессияяс котыртлӧ. Сійӧ мирса первенствоын чемпион ним шедӧдіс. А Клим таво кутас велӧдчыны 11 классын. Ӧні ёнджыка велӧдчӧмӧ жӧ нырччӧ.
– Анатолий Васильевич, гӧгӧрвоана: оз ставныс веськавны ыджыд спортӧ. Но кодсюрӧ таысь збыльысь ёна майшасьӧны, асьнысӧ лӧньӧдны оз вермыны.
– Дерт, быд спортсмен кӧсйӧ лоны чемпионӧн, нимавны. Но бӧръя кадӧ ставыс дудіс. Помкаыс гӧгӧрвоана: Россияса спортсменъясӧс суйӧр сайӧ оз лэдзны. А ӧд некутшӧм спортсмен оз кӧсйы лоны прӧстӧ тренерӧн. Водзӧ олӧмад кӧ аддзан асьтӧ тренерӧн, тырмымӧн мунны велӧдчыны педучилищеӧ. Мый морла асьтӧ та выйӧдз песнысӧ? Быдӧн кӧсйӧ шедӧдны тӧдчанаджык вермӧм, писькӧдчыны-сӧвмыны водзӧ. А ӧні татшӧм позянлуныс абу. И регыдӧн кӧ олӧмыс ладвыв оз пуксьы, воштам быдса поколение. И тадзи быд спорт сикасын.
– Челядьлӧн кӧсйӧмыс кусі нин?
– Томджыкъясыс тайӧс оз на гӧгӧрвоны. Ме висьтала ӧнія спортсменъяс йылысь, кодъяслӧн водзвыв нин вӧлі сёрнитчӧма суйӧрсайсакӧд.
Нӧшта ӧтчыд тӧдчӧда: мортыдлы медшӧрыс – дзоньвидзалун. Ме век шуа, рочышта, добро должно быть с кулаками. Тайӧ зэв тӧдчана. Быдсямаыс ӧд олӧмад овлӧ. Тэрыб отсӧгын зільысьяс вылӧ кӧ уськӧдчылӧны нин. Сідзкӧ, быд мортлы колӧ кужны асьсӧ дорйыны. Та вӧсна ичӧтсяньыд колӧ велӧдчыны бура варччыны (вель унаӧн со пӧдӧны), ӧдйӧ котравны, асьтӧ дорйыны. Пемӧслӧн эм ёсь пинь да гыж, розалӧн – ем, а миян – кабыр да тэрыб кок.
Чӧскыда сёйны да пывсьыны
– Анатолий Васильевич, кыдзи радейтанныд шойччыны?
– Ме ворса компьютерӧн. Окота кӧ лолӧ кодӧскӧ вины, компьютер сайын лыйсин час джын – и лӧсьы-ы-ыд! Пырӧдча мукӧд спорт сикасӧ – тайӧ вир-яйыдлы зэв колана. Радейта выльлаӧ ветлывны-путешествуйтны, чӧскыда сёйны да пывсьыны-корӧсясьны. Зэв окота сёйны «скӧр» кушман, кутшӧмӧн водзті сиктын чӧсмасьлі: мед пельсьыд и нырсьыд тшын петас! Бипурын печенча пӧжавны. Чӧскыд! Номйӧсь дырйиыд зіля гортын пукавны. Кытчӧкӧ ветлыны бурджык бӧръя мӧд кад. Помнита, коркӧ чери кыйны ветлі да – номйыс!.. Гортӧ воӧм мысти нин кык лун на пельын зыньгӧмыс кыліс… <>
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Анатолий ЧИКАНЧИЛӦН гортса архивысь.