«Берёзовкалӧн историяыс, тыдалӧ, помасьӧ», — думайті ас кежысь Печорасянь 30 километр ылнаын вӧвлӧм военнӧй посёлокӧ воӧм мысьт. Сэні 1990-ӧд воясӧ вӧлӧма авиация часьт. Ланьтлытӧм зэр улын лунтыр ми кытшлалім эндӧм военнӧй аэродром да киссьӧм казармаяс. Сэсся синмӧ усины киссьӧм жӧ детсад да школа, пӧдса пошта да фельдшерско-акушерскӧй пункт. Но бӧрыннас тшӧтш волім Георгий Победоносец нима православнӧй кевмысян жырйӧ, кытчӧ ӧбразъяссӧ вышивайтӧмаӧсь да Ен службалы сиӧм небӧгъяссӧ лӧсьӧдӧмаӧсь Берёзовкаса мастер киа аньяс. И сэки гӧгӧрвои, мый посёлок бырӧм йылысь сёрнитнысӧ водз на.
Ва кузя ни туй кузя
Берёзовка пуксьӧма Печора шуйга берегӧ, карсяньыс 30 километр ылнаын. Но воӧдчынысӧ татчӧ вӧлӧм, ок, сьӧкыд. Ӧти-кӧ, автобусыс оз ветлы. А, мӧд-кӧ, кык катерӧн ли паромӧн мунӧм бӧрын таксистъяс оз ёна окотитны мунны посёлокӧдзыс — туйыс пӧ шогмытӧм! Сэсся и сӧмын ӧтарӧ мунӧмсьыс ковмӧ вештыны сюрс гӧгӧр шайт.
Кольӧ видлыны писькӧдчыны кӧрт туйӧд, но поездыс, вӧлӧмкӧ, ӧні сэн оз сувтлы. Таысь нӧшта на шог, ӧд йӧзыс Берёзовкаас олӧны на. Со и ковмис шыӧдчыны Чикшин овмӧдчӧминса администрацияӧ, мед отсаласны волыны сы борд улӧ пыртӧм посёлокас.
Сёрнитчӧмыс нюжаліс некымын тӧлысь. Медбӧрын вӧзйисны карбердса поездӧн воӧдчыны урчитӧм километрӧдз, кӧні сэсся вочааласны Берёзовкаас олысьяс асланыс транспортӧн.
И со чеччи поездысь. Вӧр шӧр, зэрӧ, тӧлыс кок йылысь уськӧдӧ. «Да-а, мича лун тай бӧрйӧмыд посёлокнас тӧдмасьнытӧ», — виді ачымӧс. Сы пыдди поводдяыс сетіс позянлун донъявны Печора кар Шӧр Россиякӧд йитан федеральнӧй трассалысь «шыльыдлун-бурлунсӧ». Ляті — да и ставыс! Татшӧм вӧлӧкӧд и вӧрзьӧдчим посёлоклань…
ГУЛАГ кадсянь
Берёзовкалы подувсӧ пуктылӧмаӧсь сійӧс посёлокӧн нимтытӧдзыс на. 1930-1940 воясӧ татчӧсінын вӧлӧма дзескыдінын пукалысьяслы кык лагер. Каменка ю вылын туялӧмаӧсь мусир куйлӧд. Джын пукалысьыс уджалӧмаӧсь бурӧвӧйын, мӧд джынйыс — вӧр пӧрӧданінын.
Кожва юлӧн веськыд берегын Берёзовкаыс артмӧма 1948 воӧ. Тайӧ жӧ воас овмӧдчӧминыслы сетӧмаӧсь посёлок ним. 1954 восянь татчӧ кутӧмаӧсь локтавны доброволеч-комсомолечьяс, кодъяс вочасӧн и стрӧитчӧмаӧсь, лӧсьӧдӧмаӧсь лючки олӧм могысь став коланасӧ. Берёзовкаын кыпӧдӧмаӧсь-восьтӧмаӧсь радиоузел, клуб, столӧвӧй, пекарня, лавкаяс, пывсян, медпункт, а сэсся больнича, ӧтуволанін, стадион, школа, челядьлы сад…
Посёлокыс нималӧма Кӧджорӧмса леспромхозлӧн лесопункт уджалігӧн. Но тайӧ кадыс кольӧма ылӧ бӧрӧ. Кольӧма и «Секретно» пас улын уна вося кадколастыс…
«АВАКС»-яс
1989 воын Берёзовкаӧ вайӧдӧмаӧсь Белоруссияысь, Литваысь да Ылі Асыввылысь торъя эскадрильяясысь котыртӧм авиация полк. Мир пасьтала татшӧм часьтыс вӧлӧма сӧмын кык: США-ын да Англия- Франциялӧн ӧтувъя.
Татшӧм воинскӧй подразделениеясыс вӧдитчӧмаӧсь «АВАКС» радиолокация тэчасӧн, мыйӧн туялӧны сынӧдысь да му вылысь объектъяс, медым сэсся веськӧдны сэтчӧ истребитель авиация да ракета. Россияын тайӧ техникаыс шусис АК РЛДН (авиационный комплекс радиолокационного дозора и наблюдения).
Берёзовкаса аэродромысь луннас лэбзьылӧмаӧсь вит-квайтысь. Лётчикъяс кызвыннас пӧртӧмаӧсь олӧмӧ командованиелысь индӧдъяс да нуӧмаӧсь-вайӧмаӧсь груз.
Но овлӧмаӧсь и торъялана кыпӧдчылӧмъяс. Шуам, 1990-ӧд вояс пансигӧн Берёзовкаса лётчикъяс отсӧгӧн вермӧмаӧсь кутны Ростовысь террористъясӧс, кодъяс челядьӧс заложникӧ босьтӧмӧн пышйӧдӧмаӧсь вертолёт.
Самолётъяснас вӧдитчӧмаӧсь и «Буря в пустыне» операция дырйи да Чечняын 1994-1995 воясӧ террористъяслы паныд водзсасигӧн.
Николай Антамоновлӧн веськӧдлӧм улын Берёзовкаса авиация полкын служитӧма и космонавт Юрий Лончаков. Служба бӧрас Юрий Валентинович пырӧма велӧдчыны Н.Е.Жуковский нима вылыс военно-инженернӧй академияӧ, а сэсся веськалӧма космонавтъяс отрядӧ. 2010 воӧ сійӧс индӧмаӧсь космонавтъясӧс дасьтан Ю.А.Гагарин нима шӧринысь отрядса командирӧн.
Юрий Лончаков куимысь вӧлӧма космосын, тшӧтш и петавлӧма карабсьыс ортсыӧ. Медводдзаысьсӧ лэбзьылӧма cӧветско-америкаса экипажын специалистӧн, мӧдысьсӧ – бортинженерӧн, а коймӧдысьсӧ карабса командирӧн нин.
Жаль сӧмын, Берёзовкаын авиация часьтсӧ, кысянь и кыпӧдчӧма вывлань Юрий Лончаков, 1998 воын бырӧдӧмаӧсь…
Ӧнія кадӧ
Ӧнія кадӧдз кольӧма военнӧй аэродромса нёль судтаа вӧвлӧм диспетчерскӧй стрӧйба. Сылӧн видзӧдчан площадкаяссяньыс воссьӧ эндӧм военнӧй объектыс вылӧ шензьӧдана серпас…
Диспетчерскӧяс улыс судтаас нин менам став техникаӧй дудіс: дугдіс снимайтнысӧ да ковтӧм ёкмыльӧн киӧ ӧшйис фотоаппаратӧй, ӧти серпас петкӧдлігӧн ланьтіс смартфонӧй… Кӧнкӧ пемыд коридорас чуксасисны ӧтлаын локтысьяс, а меным весиг эз вӧв окота воча шыасьнысӧ.
Но некымын воськов мысти став техникаыс бӧр ловзис, да артмис снимайтны шӧрас сувтӧдӧм лабича джынвыйӧ киссьӧм кабинет…
Казармаын
Пыралім и авиачасьтса вӧвлӧм казармаӧ да нуръясянінӧ. Тӧдчис, мый коркӧ стрӧйбасӧ капитальнӧя дзоньтавлӧмаӧсь, мыйсюрӧ вежлалӧмаӧсь.
Депутат Наталья Холодова гӧгӧрвоӧдіс, мый тані кӧсйылӧмаӧсь восьтыны олӧма йӧзлы керка. Салдат казармаын нёльнан судтаас вӧчлӧмаӧсь асмогасяніна да душа палатаяс, а ӧти югыд да ыджыд жыр, тыдалӧ, регистратура улӧ дасьтылӧмаӧсь.
Эновтӧм бетономешалкаыс быттьӧ эскӧдӧ, мый уджыс мунӧ на…
Овтӧм, да олӧны
А киссянвыйын военнӧй стрӧйбаясысӧд орччӧн – йӧз костын Выль Берёзовкаӧн нимтӧм посёлок.
Чикшинса администрацияын зільысьяскӧд водзвыв сёрнитчылім аддзысьлыны татчӧс олысьяскӧд. Но медводдза видзӧдлас серти чайтсис, мый посёлокыс овтӧм. Микрорайон шӧрас синмӧ шыбитчис ӧшинь-ӧдзӧстӧм ӧкмыс судтаа стрӧйба. Воинскӧй часьт уджалігӧн тан вӧлӧма гостиница.
Овтӧмӧн видзӧдсисны и вит судтаа керкаяс: вежыньтчӧм кильчӧаӧсь, важ содйӧдыс кайнысӧ он вермы…
И друг тайӧ шуштӧм-гажтӧминас – зэв на и бур балконъяс, занавеса ӧшиньяс! Керка йӧрас – челядьлы пӧшти выль ворсанін! Сӧмын кодлы сійӧ?!
– Да, войдӧр миян челядьыс уна вӧлі, – висьталіс Чикшин овмӧдчӧминысь сӧветса депутат, Берёзовкаын олысь Наталия Холодова.
А талун олӧны кызвыныс пенсионеръяс, кодъяс и волісны мекӧд аддзысьлыны да дзик пыр и гузьнитісны-висьталісны став майшӧдлана тӧжд-дойсӧ. Юркарысь воӧм журналистыд налы лои бӧръя инстанция кодь, код дорӧ позьӧ шыӧдчыны лача кутӧмӧн, мый кодкӧ да отсалас.
– Военнӧйястӧ, дерт, татысь мӧдлаӧ вуджӧдісны. Колины котельнӧйын, столӧвӧйын уджалӧмаяс, кодсюрӧ Важ Берёзовкаысь татчӧ локтіс, – гӧгӧрвоӧдіс Наталия Николаевна.
Кызвын йӧзсӧ сэсся карӧ вуджӧдӧмаӧсь, но гоз-мӧд дас семья кольччӧмаӧсь на…
Ватӧг
Выль Берёзовкаын абу сійӧ, мыйтӧг мортыд овны оз вермы, – ва! Ӧти патераын крансӧ восьтім да, первой видзӧдӧмпӧръя сӧстӧм ва тёльгис, сэсся кельӧймыны-гӧрдӧдны кутіс, и со нин визувтӧ сук да сім сорас.
– Йӧзыс эськӧ сулӧдӧны-фильтруйтӧны и быдсӧн, но сімыс кольӧ, – висьталіс Наталия Николаевна.
Кыдз тӧдмалі, васӧ некымынысь туявлӧмаӧсь, да кывкӧртӧдыс век вӧлӧма ӧти – юны сійӧ оз шогмы. Посёлокын олысьяс чайтӧны, мый ёна нин важ трубаяс вӧснаыс ваыс татшӧм мисьтӧм, воинскӧй часьт кадсянь нин абу вежлавлӧмаӧсь найӧс да.
– Ӧти кадӧ юан васӧ вайлывлісны, – юӧртіс ветеранъяс сӧветӧн веськӧдлысь Анна Веретенникова. – А ӧні асьным ветлывлам ключ дорӧ. Шуам, ме медала куимсё шайтысь машина, тырта вит литра кызь бак да вая гортӧ. Тайӧ меным гоз-мӧд тӧлысь кежлӧ юны тырмымӧн. Метӧ эськӧ тадзи мытшӧдсӧ вена, а ӧд посёлокын олысьяслӧн уналӧн татшӧм позянлуныс абу!
«Ми пӧдам!»
Водзӧ сёрниысь тыдовтчис: Выль Берёзовкаын корсюрӧ и сынӧдыс оз тырмы.
– Аддзылінныд: посёлокӧ воанінын ыпъялӧ мусир предприятиеяслӧн кык факел? Тӧлыс кӧ талань пӧльтӧ, сэтшӧма газ дукӧн ӧвтӧ, лолавнысӧ нинӧмӧн. Ми пӧдам! А посёлокын ӧд сьӧлӧмӧн нёрпалысьяс эмӧсь! Мыйла нӧ миянӧс татчӧ эновтісны! – эз вермы кутчысьнысӧ Анна Веретенникова.
Патераын ывлаын кодь
Ӧткымын патераын ар-тӧвнас овлӧ муртса 8-12 градус шоныд. Шуам, буретш татшӧм серпасыс 35-ӧд номера керкаын. Йӧзыслы быть ковмӧ уджӧдны обогреватель.
– Трубаясыс 30-40 восяӧсь нин. Некод найӧс эз вежлавлы, со шоныдыс патераясӧдз и оз во, – гӧгӧрвоӧдіс Наталия Холодова. — А воинскӧй часьт дырйи на кыпӧдлӧм котельнӧяс сӧмын пӧртъяссӧ вежлавлісны. Дзоньтавны-выльмӧднысӧ сійӧс нинӧмла – посёлокыс джынвыйӧ тыртӧм нин. Но ӧд тыр-бура кӧ могмӧдісны жилищно-коммунальнӧй услуганас, йӧзыс посёлоксьыс эськӧ эз пышйыны.
Сэк жӧ коммунальнӧй услугасьыс сьӧмсӧ кульӧны. Выль Берёзовкаын олысьяс висьталісны, куим жыръя патераысь пӧ ковмӧ вештыны 8 сюрс гӧгӧр шайт, кык жыръяысь – 6, ӧти жыръяысь – 4 сюрс шайт.
Сэсся и овтӧм патераясын трубаясыс тшӧкыда потласьӧны.
– 35-ӧд номера керкаын жӧ ӧти овтӧм патераын неважӧн потіс трубаыс, а ӧд нёльӧд подъездас йӧзыс олӧны на! – майшасьӧ Наталия Николаевна.
– Код дорӧ кӧ тӧжд-майшасьӧмнад шыӧдчылінныд? – юалі.
— Гижим быдлаӧ, весиг Москваӧ! Кокниджык висьтавны, кытчӧ эг шыӧдчылӧй! – ӧти вомысь висьталісны посёлоксаяс.
Мародёръяс
Берёзовкасалӧн нӧшта ӧти юр висьӧм – мародёръяс.
– Яндысьтӧм бугыльясыд овтӧм патераяссӧ ректӧны. Волывлӧны орчча Кожваысь да тшӧтш и асланым Берёзовкаысь. Нуӧны ставсӧ, мый позьӧ и оз, – элясис ветеранъяс сӧветӧн веськӧдлысь Анна Веретенникова. <>
Наталья ПРОКОФЬЕВА.
Комиӧдіс Елена ПЛЕТЦЕР.
(Водзӧ лоӧ на.)
Снимокъясыс авторлӧн, Анастасия ЖЕЛЕЗНОВАЛӦН да Наталия ХОЛОДОВАЛӦН.