Кадыс тюрӧ-лэбӧ сувтлытӧг, пыр ылыстӧ миянӧс Чернобыльын неминучаысь. Таво со атомнӧй электростанцияын ставнас мирсӧ шызьӧдӧм авариясянь 36 во нин тыри.
Грездсаясысь медбӧръя
Чернобыльын АЭС кыпӧдан уджсӧ сигӧртісны 1984 во заводитчигӧн, кор пыртісны уджӧ нёльӧд энергоблок.
А муртса кык воӧн-джынйӧн мысти, 1986 во апрель 26 лунся войӧ, буретш нёльӧд энергоблокыс грымӧбтіс-лыйис да ыпнитіс.
Неминуча дырйиыс сынӧдӧ да вӧр-ваӧ веськаліс пагӧдана-виана радиация сорас.
Взрыв бӧрын медводдза часъясас нин оборона министерство да военнӧй комиссариатъяс ыстісны Чернобыльӧ уна дас да сё сюрс военнослужащӧйӧс да резервын пасйӧмаясӧс.
На пӧвстын вӧліны и Коми Республикаысь войтыр. Сыктыв районын Куратов бердса Заречьеысь Иван Иванович Колеговӧс мӧдӧдісны Чернобыльӧ грездсаяс пӧвстысь коймӧдӧн да бӧръяӧн.
Ыджыд вок
Иван Ивановичлы сэк вӧлі нин 34 арӧс. Сійӧ уджаліс совхозын трактористӧн, Евдокия Фёдоровна гӧтырыскӧд быдтісны-велӧдісны нылӧс да пиӧс, кутісны овмӧс, видзисны скӧт, гектарысь ыджыдджык му вылын быдтісны картупель. Ӧти кывйӧн, Заречьеын мукӧдыс моз жӧ олісны сиктса удж-нокӧн.
А мӧд ногыс Иван эз и куж, ӧд ичӧтсяньыс тӧдіс, мый бура олӧм могысь колӧ сьӧлӧмсянь уджавны. Тадз велӧдісны бать-мамыс.
Семьяас Ваня вӧлі медыджыд кага, посниджыкъясыс – Нина чой да Саша вок. Со и ёнджыка отсасьны бать-мамыслы вичмыліс.
Но век жӧ медвойдӧр коліс велӧдчыны. Начальнӧй школаыс вӧлі чужан Расчой грездсяньыс неылын ыджыд пу керкаын.
Сэтчӧ котралісны босьтны тӧдӧмлун Шорйылысь, Мельниковчиысь, Ыбпомысь, Давйысь, Прошпиысь да мукӧдлаысь ныв-зон. Кӧкъямыс классӧ Иван помаліс Заречьеын, а шӧр образованиесӧ босьтіс Куратовын нин.
1971 воын школа помалӧм бӧрын зонмӧс босьтісны армияӧ. Сэк сылы тырис нин 18 арӧс, школаас ичӧт тушаыс вӧсна воӧн сёрӧнджык сетісны да.
Кык во служитӧм бӧрын Иван бергӧдчис чужанінас да инасис совхозӧ трактористӧн. Тулыснас гӧрис, пуктіс картупель да мукӧд быдмӧг-пуктас, арнас идраліс урожай, гожӧмнас страдна кадӧ пресс-подборщикӧн заптіс турун.
Механизатор бригадаын йӧзыс сэки вӧлі уна – матӧ 40 морт. Да и уджыс пуӧмӧн пуис: Заречьеса овмӧсын сэки куш лысьтан мӧскыс вӧлі 700 гӧгӧр. Налы кӧрым заптӧм могысь коліс уна техника да уджалысь.
Уткавиддзын чужлӧм Евдокия Фёдоровна гӧтырыскӧд вӧліны тӧдсаӧсь ичӧтдырсяньыс. 1977 воын ворсісны кӧлысь. Сійӧ жӧ воас чужис Наташа, кык во мысти – Максим.
Талун найӧ асьныс нин важӧн семья-котыраӧсь, а кор ичӧтӧсь на вӧліны, бать-мамыс шуисны вуджны сикт шӧрланьӧджык. Расчой грездыс ӧд сиктсьыс нёль километр бокынджык, челядьлы школаӧдзыс ылын. Сэсся и тулыс-арнас рӧспута дырйи туйыс нильзьыліс-кырӧдліс.
Колеговъяс ньӧбисны важ, но зумыд-ён на керка да 1981 воӧ вуджисны сэтчӧ.
Сизим во мысти Иван Иванович кыпӧдіс сыкӧд орччӧн выль оланін: первой ӧти судтаа, сэсся мӧд судта на вӧчис.
Землякъяскӧд ӧти радын
Чернобыльса АЭС-ын неминучаыс шызьӧдіс ставнас мирсӧ. Сыӧдз та ыджда ускӧттьӧыс эз на вӧвлы. Неминучасӧ бырӧдӧм могысь коліс уна сьӧм да вын. Страна пасьтала босьтчисны мобилизуйтны йӧзӧс.
Военнӧй комиссариатъяссянь ысталісны пӧвестка, ӧти татшӧмӧс 1987 вося сентябрын вайисны Иван Колеговлы. Сэні вӧлі урчитӧма локны районса военкоматӧ, кысянь нуасны Чернобыльӧ нин. Нунысӧ вӧлі шуӧма 4 час асылын. Водз асылын Евдокия колльӧдіс верӧссӧ Визинӧдз, совхозса директорыс та могысь весиг уджвывса машинасӧ сетіс.
Комиссариат дорын вӧлі уна йӧза: чукӧртчисны мобилизуйтӧмаяс да колльӧдчысьяс.
Сыктыв вожса Визинысь Дмитрий Морозовкӧд, Василий Анисимовкӧд, Николай Беляевкӧд, Первомайскӧйысь Илья Денисовкӧд, Волсяысь Александр Пыстинкӧд, Заозерьеысь Гусман Зиятдиновкӧд матысяньджык тӧдмасисны туйын нин.
Автобусын вӧліны тшӧтш Луздор да Койгорт районъясысь резервистъяс.
Емваын республикаса призывнӧй пунктын сӧльнитчисны Ухтаысь, Сосногорскысь, Воднӧйысь, Воркутаысь вайӧдӧмаяскӧд, да лун кост мысти нин кык вагон тыр мобилизуйтӧмаясӧс нуисны Челябинск обласьтса Златоустӧ.
Сэтчӧ ваялісны Уралса военнӧй кытшысь став резервистсӧ да, полксӧ Уралсаӧн и нимтісны.
Выльӧн воӧмаясӧс велӧдісны видзчысьны радиацияысь, сетісны пась-кӧм.
10 лун мысти командаяссӧ ыстісны Киевӧ, сэсянь Белоруссияса Гомель обласьтӧ. Хойники станцияын пуксьӧдісны борта машинаясӧ да журӧдісны Брагино сиктӧ, кӧні орччӧн вӧлі палаткаа ыджыд лагер. Чернобыльса АЭС-ӧдз сэсянь вӧлі муртса 20-ысь унджык километр. Найӧс овмӧдісны 60 морта палаткаясӧ, кӧні вӧліны кык судтаа крӧватьяс, тумбочкаяс, шонтысьны кык буржуйка-пач. Лагерын торъя кӧрт ангарын вӧлі пусян-нуръясянін, пӧвъя стрӧйбаясын – пошта, медпункт да штаб.
Иванлы ёртъясыскӧд урчитісны весавны киссьӧм нёльӧдкӧд орчча коймӧд энергоблок. Торъя сорасӧн коліс пожъявны стен-трубасьыс радиация буссӧ. «Лепесток» респиратор видзис ныр-вомсӧ пеж-пагӧданторсьыс.
Лёк югӧр улын
Лёк югӧр улӧ веськаланінын позис уджавны 4 часӧдз, та бӧрын котыръяс вежсьылісны. Тадзи, ӧта-мӧдӧс вежлалӧмӧн, энергоблоксӧ весалісны радиацияысь.
Смена бӧрын мыссьылісны душын да вежлісны паськӧм. Петігӧн ставныслысь видлалісны-арталісны веськалӧм радиациясӧ. Та дырйи унаӧн казялісны, мый медводдза лунъясас пасъялӧны збыльвывса лыдпасъяс, а водзӧсӧ – ёна чинталӧмӧн. Мыйла дозиметристъяс тадзи вӧчисны – некод эз гӧгӧрво.
1987 воын мортыслы позис чӧжны лёк югӧрсӧ 10 бэрӧдз (1986 воын тайӧ лыдпасыс вӧлі 2,5 пӧв ыджыдджык – 25 бэр, 1988-ӧдын чинтісны 5-ӧдз).
Иван Колеговлӧн Чернобыльын нёль тӧлысьӧн ӧкмӧма 6 бэрысь неуна ун-джык. Быттьӧ и абу ыджыд дозаыс, но сэки некод эз тӧд, кыдзи тайӧ мӧрччас дзоньвидзалуныслы. Шуам, Иван гортас бергӧдчӧм бӧрын водзӧ абу нин вермӧма уджавны тракторӧн – мотор гора шысьыс чорыда висьӧма юрыс. Евдокиялӧн висьталӧм серти, удж бӧрас воӧм мысти верӧсыс юрас кутчысьӧмӧн эбӧстӧг усьлӧма диван вылӧ. Юр висьӧмсӧ лӧньӧдлӧма китыр таблетка.
Ударник ним да Почёт пӧв
Иванлы ковмис эновтчыны механизатор уджысь да инасьны скӧт картаӧ слесарӧн. Кутіс дӧзьӧритны фермаын лысьтысян оборудование, йӧв провод да кӧдзӧдан установка.
И тайӧ сылӧн бура артмис, эз ӧд весьшӧрӧ пасйыны уна сикас наградаӧн, на пӧвстын – «За преобразование Нечерноземья РСФСР» медаль.
1981 воын Иван Ивановичлы сетісны коммунистическӧй уджвывса ударник ним, унаысь бӧрйылісны сикт-сӧветса депутатӧн, а снимокыс дыр кад мичмӧдіс Сыктыв районса передӧвикъяслысь Почёт пӧв.
Мужичӧйлы зэв донаӧсь и Чернобыльса АЭС-ын неминуча бырӧдӧмысь наградаясыс, торйӧн кӧ, «За отвагу» медаль, кодӧс сетӧны повтӧмлунысь.
* * *
Дзик нин регыд – май 28 лунӧ Евдокия Фёдоровна да Иван Иванович Колегов гозъя пасъясны сапфира кӧлысь – ӧтлаын олӧмлы 45 во тырӧм, а локтан воӧ Иван Ивановичлы тырас 70 арӧс. Сиам гозъялы тыр-бур шуда олӧм да дзоньвидзалун! <>
Олег ПЫСТИН.
«Маяк Сысолы» газетысь гижӧдсӧ комиӧдіс Елена ПЛЕТЦЕР.