«Право доръян да власьт тэчасъяслы кад нин ӧвсьыны «кошмаритны» бизнеснымӧс». 2008 вося августын Смоленск обласьтса Гагарин карын ас вылӧ уджалысьяскӧд аддзысьлігас Россияса президент Дмитрий Медведевлысь тайӧ ӧлӧдӧмсӧ ӧнӧдз казьтылӧны.
А ӧд збыльысь, сідз шусяна нулевӧй воясӧ ас кежысь зільысьяс ойзӧмӧн ойзісны. Некор пӧ уджавны, быдсикас инспекторыс ӧти бӧрся мӧд локтӧ да. Вот перйысьяс пыркӧдасны, на бӧрын – санэпидемиологъяс. Сӧмын найӧ мунасны, билы паныд водзсасьысьяс нин пырӧны. И тадзи пӧ помтӧг. Нӧшта на, медым «кок йывсьыс уськӧдны» кутшӧмкӧ предпринимательӧс, сы вылӧ тӧдӧмӧн усьӧдлӧмаӧсь быдсикас инспекторсӧ. Уна ичӧт предприятие-котырлы сэки ковмӧма дугӧдчыны асланыс уджысь.
Владимир Путин мӧйму бара стрӧжитӧма, ёна на пӧ вывтіасьӧ быд-сикас надзорыс. А оз-ӧ буретш личӧд-кокньӧдыс вайӧд гырысь неминучаясӧдз?
Март 29 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын Россияса МЧС-лӧн Главнӧй управлениеысь Сыктывкарын надзор да профилактика юкӧнӧн веськӧдлысьӧс вежысь Владислав Немчиновкӧд сёрниыс вӧлі буретш та йылысь.
– Сійӧ кадыс, кор предпринимательясӧс дӧзмӧдлісны быдсикас прӧверканас, колис бӧрӧ. Стӧча шуа: талун бизнестӧ некод оз «кошмарит». Бӧръя нёль вонас найӧс некод оз дӧзмӧд. Прӧверкаяс вылӧ ӧні мораторий бӧрся мораторий. Водзті найӧс йӧзӧдлісны пандемиякӧд йитӧдын.
Ӧні Рытыввывлӧн санкцияяс понда Россияын ас вылӧ уджалысьяслы сьӧкыд нажӧвитчынысӧ. И та вӧсна пӧ оз позь найӧс вӧрӧдны. Прӧверкаыс ёна чиніс да, бизнесыд личӧдчыштіс. Предпринимательяс пыр шочджыка шыӧдчӧны МЧС-са специалистъяс дорӧ пӧжарысь видзчысьӧм могысь отсӧгла. Сэсся унаӧн видзтӧны сьӧмсӧ биысь доръян сигнализация да мукӧдтор весьтӧ. А мыйла содтӧд рӧскодуйтчынысӧ, оз кӧ таысь стрӧжитны?
Но тайӧ асьтӧ ылӧдлӧм. Ӧд «гӧрд петукыд» кӧ кокыштас, ускӧттьӧсьыс рӧскодыс лоас сигнализация донысь ёна ыджыдджык. Та вӧсна ставсӧ колӧ вӧчны билы паныд водзсасян правилӧяс серти. Сӧмын сэки позяс лючки узьны и учреждениенас веськӧдлысьлы, и сэтчӧс зільысьяслы, и пӧжарнӧйяслы.
Таво январь-мартын Сыктывкарын ӧзйылӧма нелямын ӧтиысь (мӧйму тайӧ каднас вӧлӧма куим пӧжарӧн унджык). Дерт, тайӧ медсясӧ олан керкаяс. Но на лыдысь нёль ӧзйылӧмыс йитчӧма ичӧт бизнескӧд – сотчӧмаӧсь тьӧс-плака пилитанінъяс.
Уна сикас мораторийӧдз МЧС-са инспекторъяс этша вылӧ куим вонас ӧтчыд волывлӧмаӧсь быд предприятие-котырӧ. Но 2016 восянь найӧс мӧдӧмаӧсь донъявны сы серти, тшӧкыда-ӧ вермас лоны сэні либӧ тані пӧжарыс да кутшӧм ускӧттьӧ таысь вермас лоны йӧзыслы да эмбурлы. Тшӧкыда кӧ, кыдзи и водзті, волывлӧны куим вонас ӧтчыд. Озджык кӧ, инспектируйтӧны быд нёль во мысти. А быдсикас офис-конторасӧ индӧма видлавны дас вонас ӧтчыд.
– А мый бӧрся кӧ ӧд видзӧданныд жӧ?
– Тавося план серти урчитлім нуӧдны 456 прӧверка. Январь-мартын волім нин 84 предприятие-котырӧ. Во помӧдзыс кӧсйылім нуӧдны нӧшта 306 прӧверка, но на лыдысь 284-сӧ киритісны. Сідзкӧ, во помӧдз инспектируйтам сӧмын 12 учреждение, медсясӧ школа-детсад.
Водзвыв урчитӧм прӧверкаяссӧ талун тшӧтш шуӧмаӧсь профилактикаӧн. Бӧръяыс, позьӧ шуны, небыдджык. Та дырйи кывкутӧмӧ некодӧс оз кыскыны, оз штрапуйтны. Сӧмын ӧлӧдӧны веськӧдлысьсӧ, юӧртӧны сылы тырмытӧмторъяс йывсьыс да велӧдӧны-консультируйтӧны, кыдзи найӧс бырӧдны.
– Тыдалӧ, унатор вежсис и билы паныд водзсасьӧм кузя оланпасъясын?
– Ми медсясӧ подуласям 123-ӧд номера «Технический регламент о требованиях пожарной безопасности» федеральнӧй оланпас вылӧ, кодӧс вынсьӧдӧма 2008 вося июль 11 лу-нӧ. Дерт, эм и уна мукӧд документ-индӧд.
Мӧйму январсянь да и таво нин унатор вежсис оланпасъясын. Ылӧсас 85 прӧчентсӧ выльмӧдісны. Тайӧ и гӧгӧрвоана, воддза оланпасъясын унатор нин оз вӧлӧм лӧсяв ӧнія кадыслы. Серав кӧть бӧрд, но ӧткымын закон серти ас вылӧ уджалысьлы вӧлӧмкӧ бурджык, страхуйтӧм предприятиеыс кӧ сотчис.
Гӧгӧрвоана, тӧдчымӧн чорзьӧдӧма оланпасъяс, кодъяс серти шуӧма торйӧн ёна дорйыны пӧжарысь детсад-ясли, школа да мукӧд велӧдчанін, челядьлысь шойччан лагеръяс да сэтчӧс нуръясянінъяс, кага чужтан керкаяс, перинатальнӧй шӧринъяс, социальнӧй интернат-керкаяс да ваӧн могмӧданінъяс.
Уна вежсьӧм пыртӧма пиротехникаӧн вӧдитчӧм кузя.
МЧС-са сотрудникъяс отсалӧны предпринимательяслы бурджыка тӧдмасьны оланпасъясын вежсьӧмъяснас да вӧчны сідз, медым некод эз «крукась» да эз кыскы найӧс кывкутӧмӧ билы паныд водзсасян правилӧяс торкалӧмысь.
Предприятие-котырӧн быд веськӧдлысь сідз шусяна прӧверка лист отсӧгӧн вермас ачыс аслыс нуӧдны аслыссяма экзамен. Листас некымын юкӧн, быдын уна юалӧм. Сӧмын медводдза таблицаас 180 сайӧ. На вылӧ колӧ вочавидзны: «да» либӧ «нет». Кор погона инспектор нуӧдас предприятиеас ассьыс прӧверка, позяс ӧткодявны сылысь да ас вылӧ уджалысьлысь листъяссӧ, ставыс-ӧ ӧткодь. Тайӧ листсӧ позьӧ аддзыны ӧтуввезйын миян сайтысь.
– И мый колӧ вӧчны, медым некод эз «крукась»?
– Ӧти-кӧ, медым ставыс вӧлі 123-ӧд номера оланпас серти.
Мӧд-кӧ, абу кӧ сӧгласӧсь МЧС-са инспекторлӧн предписаниеӧн, позьӧ шыӧдчыны ёрдӧ да эскӧдны судьяӧс, мый, шуам, вузасянінад либӧ шырсянінад некутшӧм ускӧттьӧ оз вермы лоны, мый эськӧ мӧрччас йӧзлӧн олӧм да дзоньвидзалун вылӧ.
Эм и коймӧд туй – некод вылӧ видзӧдтӧг, ас вӧляӧн донъявны, вермас-ӧ лоны пӧжар, нуӧдны аудит, сідз шусяна НОПР (независимая оценка пожарного риска).
Татшӧмсяма донъялӧмсӧ урчитӧма 123-ӧд номера оланпасын жӧ. НОПР дырйи быд боксянь донъялӧны, кыдзи предприятиеас пӧртӧны олӧмӧ пӧжарнӧй безопасносьт кузя корӧмъяссӧ да оз-ӧ вермы сэні кутшӧмкӧ ускӧттьӧ суны йӧзсӧ.
Ас вӧляӧн донъялӧмсӧ вӧзйӧны медводз вӧчны производствоса предприятиеясын да налы, кодъяс тӧдӧны, мый эз на ставсӧ вӧчны пӧжарнӧй безопасносьт боксянь.
НОПР-сӧ нуӧдӧны предприятие-организацияӧн веськӧдлысь да экспертъяслӧн котыр костын сёрнитчӧм серти.
– Коді да кыдз нуӧдӧ донъялӧмсӧ?
– Пӧжарнӧй безопасносьт кузя аудитсӧ вермӧ нуӧдны сӧмын МЧС бердын экспертъяслӧн аккредитуйтӧм котыр. Аслас уджын сійӧ подуласьӧ Россияса правительстволӧн 1325-ӧд номера постановление вылӧ, кодӧс вынсьӧдӧма 2020 вося август 31 лунӧ.
Сы серти эксперт медводз видлалӧ да донъялӧ предприятие-котырыслысь пӧжарысь видзчысьӧмкӧд йитӧдын став документсӧ. Та бӧрын видзӧдӧ, мый вӧчӧма стрӧйбаас, жыръясас, медым эз су ускӧттьӧ, сюся туялӧ, кӧні вермас ыпнитны, ӧзъяс кӧ, кыдзи доръясны тшын-бисьыс йӧзсӧ да эмбурсӧ. Мыйкӧ кӧ оз лӧсяв пӧжарнӧй безопасносьтлы, МЧС-са нормативнӧй документъяс вылӧ мыджсьӧмӧн экспертыс вермас пыдӧджык «кодйыштны», нуӧдны экспертиза да артавны-донъявны, збыльысь-ӧ вермас ӧзйывны.
Та бӧрын сійӧ вӧчас кывкӧртӧд, ставыс-ӧ лӧсялӧ стрӧйбаас пӧжарнӧй безопасносьтлы. А эмӧсь кӧ кутшӧмкӧ тырмытӧмторъяс, индас, кыдзи найӧс бырӧдны.
Миян республикаын талун эм татшӧм удж вылас аккредитуйтӧм вит эксперт. Найӧ вермасны донъявны странаын быд учреждение-предприятие. Ӧти вылас мунӧ 1-2 лун, но шуам, тайӧ кӧ ыджыд вузасян шӧрин, ковмас унджык кад. Ӧд колӧ видзӧдлыны ӧдзӧсъяслысь пасьта-судтасӧ, кутшӧм сигнализацияыс, мыйта гидрантыс, огнетушительыс да уна-уна мукӧдтор.
– Мый НОПР-ыс сетӧ аслыс бизнесменыслы?
– Пӧжарнӧй рисксӧ донъявны абу быть. Но предприятие-котырас кӧ вӧчисны тайӧс ас кӧсйӧм сертиныс, водзӧсыс таысь ыджыд.
Ӧти-кӧ, сёрнитчӧмсӧ кырымалӧны куим во кежлӧ. А сідзкӧ, Россияса МЧС-лӧн 375-ӧд номера приказ серти, кодӧс вынсьӧдӧма 2012 вося июнь 28 лунӧ, Госпожнадзорса инспекторъяс куим во оз мӧдны дӧзмӧдчыны предприятиеӧн веськӧдлысьыслы прӧверкаясӧн.
Мӧд-кӧ, предприятиеӧн веськӧдлысьсӧ оз штрапуйтны, а индӧны тырмытӧмтор вылас.
Коймӧд-кӧ, пӧжарлы паныд водзсасян оборудованиесӧ лӧсьӧдігӧн позяс видзтыны мыйтакӧ сьӧм. Ӧд экспертъяс ставсӧ арталасны да индасны, уна-ӧ колӧ гидрант-огнетушительыс, тшын да би казялан датчик-детекторыс да сідз водзӧ. Мыйла ньӧбны да лӧсьӧдны коланасьыс унджык оборудование, та дырйи кӧ ставсӧ лоӧ вӧчӧма правилӧяс серти, медым вӧлі позянлун дорйыны биысь йӧзсӧ да эмбурсӧ.
И медбӧрын, НОПР-сӧ нуӧдігӧн став эмбурсӧ страхуйтӧны пӧжарысь.
Пӧжарнӧй безопасносьт кузя аудитсӧ нуӧдӧм бӧрын предприятие-котырӧн веськӧдлысьлы эксперт котыр сетӧ кабала, коді куим во кежлӧ мездӧ сійӧс МЧС-лӧн прӧверкаясысь.
– Кӧні да коді медъёна торкалӧ пӧжарлы паныд водзсасян правилӧяссӧ?
– Бизнес бӧрся коймӧд пай видзӧдысьыс – МЧС-са сотрудникъяс. 70 прӧчент тырмытӧмторсӧ казялӧны буретш пӧжарнӧйяс.
Бизнесын пӧжарлы паныд водзсасян правилӧяссӧ медсясӧ торкалӧны вузасянінъясын. Лавкаас джадж да прилавок костас дзескыд, пӧжар дырйи йӧзӧс петкӧдан ӧдзӧсъясыс ляпкыдӧсь да векньыдӧсь, нӧшта на и томналӧмаӧсь найӧс, а петанінсӧ тыртӧмаӧсь кӧрӧб-ящикӧн.
Татшӧмъясыслы сетам 60 лун, медым бырӧдасны став тырмытӧмторсӧ.
Абу ставыс лючки и кусӧдчан ва видзанінъясӧн, торйӧн нин сикт-грездын да посёлокын. Ваыс сэні этша, да и пожводоём дорас туйыс лёк, тӧвнас оз весавны лымсӧ, нинӧмӧн абу вевттьӧмаӧсь-шебралӧмаӧсь, медым ваыс эз кынмы. Каргӧгӧрса посёлокъясын на вӧсна кывкутӧ «Лана» котыр, кодӧс МЧС-са сотрудникъяс куимысь нин ӧлӧдлӧмаӧсь. Юркарын ва водоёмъяс вӧсна кувкутӧны «Водоканал» да «Жилкомхоз». Найӧс тшӧтш ӧлӧдлӧмаӧсь нин. Кыдз тыдовтчӧма пӧжаръяс дырйи, гидрантъяссьыс ваыс петӧ омӧля, трубаас давлениеыс слаб да.
Стрӧйбаясын медшӧр тырмытӧмторйыс – сигнализация. Мукӧдлаас сійӧ зэв нин важ. Бур ногӧн кӧ, сійӧс быд во колӧ видзӧдлыны. Весиг ставыс кӧ лючки, уна вылӧ дас во мысти колӧ вежны. Тадзи вӧчӧмаӧсь нин став школаын да сад-яслиын.
Норасьӧны и уна патераа керкаясын олысьяс. Кодкӧ подъездас площадкасӧ потшӧма содтӧд ӧдзӧсӧн либӧ кӧрт тасӧн. Мӧд лӧсьӧдӧма картупель видзан куд, коймӧдъяс сэн жӧ видзӧны велосипед, кага кӧляска, дадь да сідз водзӧ. Ӧти-кӧ, неминуча дырйи, гӧгӧрвоана, ставыс тайӧ вермас ёна сьӧктӧдны патераясын олысьясыслысь петӧмсӧ. А мӧд-кӧ, уналы, торйӧн нин пӧль-пӧчлы, оз во сьӧлӧм вылас быдсикас эмбурӧн тырӧм подъездыс.
Керкаяс костын талун сувтӧдалӧны шлагбаум, гараж, лэптӧны пывсян да мукӧд стрӧйба. Унджыкысьсӧ тайӧс вӧчӧны пӧжарнӧй правилӧяс торкӧмӧн жӧ. Выль стрӧйбаяссӧ кыпӧдӧны орчча керкасяньыс вывті матын.
Дерт, ёна майшӧдлӧны и пу керкаяс. Уналӧн сэні важ нин электропроводка, киссьӧм пачьяс. Профилактика рейдъяс дырйи тшӧкыда индам та вылӧ. Став тырмытӧмтор йывсьыс юӧртам муниципалитетса администрацияӧн веськӧдлысьлы.
Кодкӧ кӧ норасьӧ предприниматель вылӧ, сылӧн предприятиеӧ вермам прӧверкаӧн волыны сӧмын прокурорлӧн индӧд серти. Став сертиыс кӧ ясыд, мый сэні вермас лоны неминуча, погона йӧзлӧн лоас позянлун ставсӧ гӧгӧрбок видзӧдлыны-донъявны. А прокуратура кӧ шуас, мый сэні ставыс лючки, ми ог вермӧй волыны предприятие-котырас.
– А кыдз позьӧ стрӧжитны пӧ-жарлы паныд водзсасян правилӧяс торкалӧмысь?
– Пӧжарысь видзчысян правилӧяс торкалӧмысь некутшӧм предприятие-учреждение эг на пӧдлавлӧй. Кӧть оланпас сетӧ позянлун тадзи вӧчны 90 лун кежлӧ. Но пӧжаркӧд йитчӧм оланпасъяс торкавны некодлы талун абу кивыв, штрапъясыс тӧдчымӧн содісны да.
Сідз, торъя йӧзлысь кӧ кывкуттӧг биӧн вӧдитчӧмысь водзті перйылісны 1-4 сюрс шайт, талун нин ковмас мынтыны 10-20 сюрс. Сідз шусяна юридическӧй лицо водзті вештыліс 40-50 сюрс шайт, ӧні нин ковмас зепсьыс перйыны 100-500 сюрс.
Но та мындасӧ некод на эз мынтыв. Сідз, мӧйму республикаса Национальнӧй библиотекалысь да филармониялысь перйим 75 сюрс шайтӧн. Кыкнансӧ таӧдз некымынысь ӧлӧдлім, но тырмытӧмторъяссӧ бырӧдны эз тэрмасьны. Сідзсӧ штрапыс вӧлі 150 сюрс шайт, но ӧні, кыдзи и машинаӧн ветлан правилӧяс торкалігӧн, кадысь водз кӧ мынтан, позьӧ вештыны джын мындасӧ.
* * *
Дерт, бур, мый талун бизнеснымӧс оз «кошмаритны». Гашкӧ, тайӧ отсалас ас вылӧ зільысьяслы зумыдджыка сувтны кок йыланыс да водзӧ сӧвмыны-паськавны. Кокньӧдыс торйӧн нин колӧ налы ӧнія санкцияяс дырйи. Но мед эськӧ та дырйи предприятие-котырӧн веськӧдлысь эз ӧвтыштчы пӧжарысь видзчысян правилӧясысь.
Ӧд ӧнӧдз на паметьын 2018 вося март 25 лун, кор Кемеровоса «Зимняя вишня» вузасян шӧринын сотчӧма 64 да доймалӧма 51 морт. 2015 вося март 11 лунӧ Казаньса «Адмирал» вузасян шӧринын пӧжар дырйи пӧдӧма-сотчӧма 17 морт, кыкӧн вошӧмаӧсь, а 70-ӧн доймалӧмаӧсь. 2009 вося декабрь 5 лунӧ Перымса «Хромая лошадь» войся клубӧ пыралӧма «гӧрд петук». Сотчӧма-пӧдӧма тшынас 156 да доймалӧма 64 морт.
Да ылӧ мунны оз и ков. 2005 вося июль 11 лунӧ Ухтаын ыпнитіс-сотчис «Пассаж» вузасян шӧрин. Биас да тшынас сотчӧма-пӧдӧма 25 морт, дасӧн доймалӧмаӧсь-сотчалӧмаӧсь. Гашкӧ, на лыдысь унаӧс позьӧ вӧлі петкӧдны стрӧйбасьыс, но став ӧшиньыс вӧлӧма кӧрт таса. Предпринимательыдлы донаджык тӧварыс. Сійӧ медводз мӧвпалӧ, медым сылысь немтор эз гуны.
Бур кӧть нин, мый школа-детсад да социальнӧй учреждениеяс бӧрся МЧС видзӧдӧ стрӧга на.
Ӧд и сэні вӧлӧма нин уна неминуча. 2013 вося сентябрь 13 лунӧ Новгород обласьтса Лука грездын сотчӧма «Оксочи» психоневрологическӧй диспансер. Пӧдӧма 37 морт. 2007 воын Краснодар крайса Камышевская станицаын пӧрысьяслӧн керкаын сотчӧма 63 морт, на лыдын и медсестра, коді отсалӧма йӧзыслы петны бисьыс. 2003 вося апрель 10 лунӧ Махачкалаын сотчӧма школа-интернат. Сьӧкыда кылысь 30 кага пӧдӧма, 116-ӧн доймалӧмаӧсь.
Вӧлі татшӧм шуштӧмторйыс и Комиын. 2009 вося январь 31 лунӧ Кӧрткерӧс районса Пӧддельнӧй сиктын ыпнитӧма ветеранъяслӧн керка. Биас сотчӧма 23 морт.
* * *
Но медым эз вӧв сэтшӧм нин деливӧ лов вылын, кӧсъя помавны гижӧдӧс шмоньӧн.
Ёрдын мужичӧйӧс мыждӧны патерасӧ сотӧмысь. Код юрӧн пӧ куритчӧмыд диван вылад да, сэсянь биыс и паськалӧма. А мужичӧй соссьӧ да судьяыслы вочавидзӧ: ме пӧ абу мыжа, диван вылас водігӧн сійӧ вӧлі сотчӧ нин да…
Николай Размыслов.