Кӧрткерӧсын чужлӧм ань, биология наукаса доктор Надежда Валериановна Ладанова квайтысь вӧлӧма Чернобыльын.
Сэтчӧ ветлӧм да уна мукӧдтор йылысь висьталіс Надежда Валериановна.
Школа
Ме ичӧтдырсянь вӧлі зіль, ставсӧ сьӧлӧмсянь вӧчи. Школаын велӧдчи буракодь, «3» тай эз пуктывны-а. Став предметсӧ радейті, некутшӧмӧс эг торйӧдлы. Велӧдысьяс вӧліны зэв бурӧсь, сетісны зумыд тӧдӧмлун, та вӧсна велӧдчим окотапырысь.
Водзмӧстчи и общественнӧй уджын. Шуны кӧ нин, татшӧмӧн коли и верстьӧ дырйи нин. Медводз юрнуӧді школаын дружинаӧн, сэсся комсомол котырӧн, а гырысь классъясын весиг пырлі комсомол райкомӧ, кӧть эськӧ веськӧдлан уджас некор эг нырччыв. Коліс котыртлыны-нуӧдны уна сикас чукӧртчылӧм, кывкӧрталан-бӧрйысян собранньӧ. Таын медся ёна сьӧлӧм вылӧ воис йӧзыскӧд аддзысьлӧм-варовитӧмыс.
Таысь ӧтдор и горт овмӧсын коліс бать-мамлы отсасьны, семьяын медыджыдӧн вӧлі да, ме бӧрся кык вок на. Анна Михайловна мамӧй лун и вой уджаліс, вӧлі акушеркаӧн, Валерьян Михайлович Казаков батьӧй – МТС-ын рабочӧйӧн. Нажӧтканыс вӧлі ичӧт да, ёнджыкасӧ кутчысим ыджыд кӧзяйство весьтӧ. Видзим мӧс-кук, порсь, чипан. Град вӧдитім. Та вӧсна кружок-секцияӧ ветлыны кадыс эз вичмыв.
Кутшӧмкӧ торъя профессия йылысь эг мӧвпавлы, но школа помалігӧн окота вӧлі мунны мам кок туйӧд, лоны врачӧн. Сэк жӧ гортысь ылӧ, республикаысь кытчӧкӧ бокӧ мунны эг кӧсйы: бать-мамлы ӧд кольӧ ыджыд овмӧсын став удж-нокыс, а найӧ и сідз гортын прамӧя оз мыччысьлыны.
Университет
10 класс помалӧм бӧрын шуи пырны направленньӧ серти медицинскӧйӧ. Сійӧ кадас пырджык тадзи и вӧчлісны: кутшӧмкӧ предприятие-организациясянь ыстасны, сдайтан экзамен, велӧдчан, а сэсся бергӧдчан ыстанінас да уджалан урчитӧм мында во.
Вӧлі конкурс – направленньӧ серти ӧти местаас кӧсйисны веськавны некымынӧн. Пединститутын сдайтім нёльнан экзаменсӧ: физикаысь, химияысь, биологияысь да гижим сочинение. Ставсӧ сдайті, сӧмын физикаысь «куим» пуктісны. А мекӧд ӧти классын велӧдчысь Коля Потаповлӧн «нёль» петіс. Сійӧс босьтісны, а менам ӧти балл эз тырмы. Ме коддьӧмыс нӧшта морт куим-нёль вӧлі. Ӧтлаын и нуим документъяснымӧс химия да биология факультетӧ. Тӧдӧмлунсӧ нёль во пединститутын босьтім, а сэсся котыртчис Сыктывкарса госуниверситет, и бӧръя, витӧд курсын миянӧс ставнымӧс вуджӧдісны университетӧ. Сэні колӧ вӧлӧм лӧсьӧдны кафедра, а тайӧс вӧчны позьӧ сӧмын, ӧти выпуск кӧ лэдзӧма нин. Уджсӧ ӧддзӧдӧм могысь и вуджӧдісны миянӧс сэтчӧ. Дипломын сідзи и гижӧма: 1969 воын пыри велӧдчыны Коми пединститутӧ, 1974-ӧдын помалі Сыктывкарса университет «Химия да биология» специальносьт серти.
Велӧдчӧмыс вӧлі сьӧлӧм серти да, ог тӧд, кутшӧм курсын, но медикӧн лоны кӧсйӧмӧй менам сыліс-вошис. Диплом серти ме педагог, химия да биология велӧдысь. Нёльӧд курсын вӧлі юркарса 36-ӧд номера школаын практика, витӧдын – 14-ӧд номераын. Быд урок дырйи пукалісны пединститутсянь методист да школаас тайӧ предметъяссӧ велӧдысь, но некутшӧм полӧм эз вӧв. Сы вӧсна мый медводдза курссяньыс бӧръяӧдзыс миянысь вӧчисны педагогъясӧс: педагогикалы да велӧданноглы сиӧм сымдатор тӧдмалім-сюркнялім! Зілим уроксӧ нуӧдны аслыспӧлӧса, интереснӧя. Быд урок бӧрын донъявлісны уджнымӧс, весиг классас кыдз пырин да петін. Донъялысьяслы эским помтӧг, ӧд тӧдім – тайӧ ставыс аслыным бур вылӧ.
Практика дырйи школаын челядьыс миянӧс бура жӧ вочаалісны, гӧгӧрвоисны: практикант дырйи колӧ лючки кутны асьтӧ, урок вылын ки кыпӧдны, вочавидзны. Йӧзыс сэки шаньджыкӧсь вӧліны, велӧдчанінын дисциплинаӧ кутчысьлісны, торйӧн нин 14-ӧд номера школаын. Сэк сэні директораліс Галина Николаевна Бобина. Ӧнӧдз помнита, зэв стрӧг веськӧдлысь вӧлі, сы пыдди сы дырйи школаыс нималіс, эз на и быдӧн веськав велӧдчынытӧ. Та понда кокни вӧлі уджавнысӧ.
Нӧшта на и классӧн веськӧдлыны миянлы ковмыліс, практиканым быдса четверть нюжавліс да. Сійӧ ӧні кык-куим вежон кежлӧ ыстылӧны, а миян кадӧ тӧлысьясӧн школаад олім, торйӧн нин витӧд курсын. Ковмывліс сідзжӧ 5-6 «сьӧкыд» ныв-зон вылын шефствуйтны: ветлыны гортӧдзыс, отсавны вӧчны гортса удж да с.в. Кыдзкӧ тай воӧдчывлім ӧти кывйӧ. А збыльвылас кӧ, ме серти, тэ кӧ йӧз дорас шаньӧн-бурӧн, найӧ тэкӧд сідз жӧ.
Быдлунъя удж-олӧм
Нёльӧд курсын петі верӧс сайӧ. Верӧсӧй уджаліс следовательӧн, да сійӧс вермисны быд здукӧ ыстыны служитны кытчӧкӧ мӧдлаӧ. Та вӧсна ме тӧді нин, мый дипломӧс сетасны распределенньӧтӧг. Школаӧ муннысӧ вӧлі некыдз: друг аски нин, велӧдчан во шӧрын, ковмас мӧдлаӧ нетшыштчыны.
Со и муні уджавны Коми наука шӧринысь Биология институтӧ.
Муртса университет помалан рыт нуӧдім, а некымын лун мысти нин ме веськӧдчи институтӧ. Локтӧдз 2-3 вежонӧн водз сэтчӧ буретш вӧлі вайӧмаӧсь республикаын медводдза «Тесла» электроннӧй микроскоп. Сыӧн уджавны коліс лаборант. Уджнас веськӧдліс Владимир Борисович Скупченко, старшӧй научнӧй сотрудник, наукаса кандидат, коді вӧлі муртса на воӧма Казахстанысь. Владимир Борисович видзӧдліс менсьым оценкаясӧс, ӧттор-мӧдтор юасьыштіс да шуис, виччыся пӧ удж вылӧ. Тадзи и босьтчим сыкӧд велӧдчыны уджавны электроннӧй микроскопнас.
Медводз лаборанталі, сэсся индісны старшӧй лаборантӧн, сёрӧнджык младшӧй научнӧй сотрудникӧн лои. Зіли Войвыв вӧрын-ваын мытшӧдъяс туялан юкӧнын, рочӧн шусис «Отдел лесобиологических проблем Севера».
Буретш сэки босьтчисны пыдісянь туявны вӧрзьӧдлытӧм вӧр. Такӧд йитӧдын вӧр туялан юкӧнын восьтісны цитология кафедра – медым клетка сертиыс казявны быдсикас вежсьӧмсӧ. Менам могӧй вӧлі дасьтыны препарат-сорасъяс да быдмӧгъяссӧ электроннӧй микроскопӧн видзӧдаліг-видлалігкежлӧ. Уджыс вӧлі манлив, ӧд электроннӧй микроскоп югӧрыс виӧ став ловъясӧ. Та понда водзвыв коліс ловъя клеткаа быдмӧгъяссӧ резны-мавтны торъя сорасъясӧн (вӧчны сідз шусяна фиксация), а таысь кындзи и туяланторсӧ зэв-зэв вӧсниа чилсйӧдлыны-посньӧдлыны.
Сідз, ӧти вундасыс вӧлі 200 ангстрем кызта, а 1 ангстремыс – миллиметрлӧн дас сюрсӧд пайыс. Со та кызта вундас-чӧлансӧ сэсся пуктывлісны электроннӧй сетка вылӧ да микроскопӧн видзӧдлісны, кыдзи сэн клеткаясыс лӧсталӧны.
Ӧти коз емсӧ 1.000 пельӧ вундалӧмӧн позис куим во туявны. Со татшӧм сьӧкыд уджыс. И таӧ менӧ велӧдіс Владимир Борисович. Асланым туясьӧм серти сэсся ми уна статья гижим, йӧзӧдчим небӧгъясын.
1979 воын корис ас дорас лабораторияӧн веськӧдлысь да шуис, тэныд пӧ колӧ пырны велӧдчыны аспирантураӧ, сӧвмыны водзӧ, вылыс тшупӧда образованиеӧн пӧ ӧд нэмсӧ он лаборантав. Сійӧ жӧ воас пыри аспирантураӧ, велӧдчи уджысь орӧдчывтӧг да 1984-ӧдын помалі.
1985 воын «Сезонные и возрастные изменения структуры мезофилла хвои ели сибирской» тема серти дорйи кандидат ним вылӧ диссертация. Туялі, кыдзи вежсьӧ клетка пытшкыс, арталі ядро-митохондрия-хлоропласт лыдсӧ да с.в. Сыӧдзсӧ тадзи эз туясьлыны, сӧмын видзӧдлісны да аддзӧмторсӧ гижлісны-пасйывлісны, а ми арталім нин мезофиллын клетка лыдсӧ да сикассӧ.
Туясьлім и вогӧгӧрся кадсӧ да поводдясӧ тӧд вылӧ босьтӧмӧн. Шуам, мыйла миян 40 градус кӧдзыд дырйи лыскыс оз кынмы-кув. Либӧ мыйла лыскыс ловъя буретш 11 во, мый сы пытшкын вӧчсьӧ, кор кувнысӧ заводитӧ да с.в. Тайӧс ставсӧ зэв пыдісянь туялім: снимокъясӧн, лыдпасъясӧн, таблицаясӧн…
Диссертацияӧй колана сы боксянь, мый сы вылӧ подуласьӧмӧн позьӧ быдтыны вӧрсӧ ыджыдджык водзӧсӧн. Сідз, ягын быдман да элитнӧй сикас лыска пуяслӧн клетка пытш сертиыс позьӧ тӧдмавны, кутшӧм кӧйдысысь мый быдмас: висьлӧс-омӧлик понӧль али вынйӧра-мича пу. Ӧти кывйӧн, биологияыдлӧн гусятор-позянлуныс помтӧм.
И со 1985 воын ме дорйыси. Ӧти тшупӧд коли бӧрӧ – козтӧ лои туялӧма гӧгӧрбок, рочӧн кӧ, от и до. А буретш сэки содіс Сыктывкарса ЛПК-лӧн вынйӧрыс, завод гӧгӧрыс кутіс вижӧдны-косьмыны зэв уна лыска вӧр. Коліс туявны, кутшӧм ногӧн мӧрччӧ парма-яг вылӧ предприятиелӧн шыбласыс, вӧр-ваӧ веськалан сорасыс. Некымын удж вевъялім дасьтыны, а сэсся лои Чернобыльын неминуча, да миянӧс сэтчӧ ыстісны. Сэн ӧд зэв уна вӧр веськаліс лёк югӧр улӧ.
Чернобыль
Н.В.Ладановалӧн «Чернобыль не отпускает» статьяысь: «Неминуча бӧрын 80 сюрсысь унджык гектар вӧр веськаліс ыджыд вын-йӧра лёк югӧр улӧ, та дыр-йи 600 гектарын став лыска пуыс сотчис-косьмис».
«Биология институтысь нёль медся повтӧм вӧр туялысь-лесник мунім медводдзаӧн Чернобыльӧ: Г.М.Козубов, Н.В.Ладанова, С.В.За-гирова, В.В.Алексеев.
Лыска вӧрын Чернобыльса АЭС-ын неминуча бӧрын вежсьӧмъяссӧ туявны вӧзйысьнас вӧлі биология наукаса доктор Геннадий Михайлович Козубов, коді сійӧ кадас юрнуӧдіс Биология
институтын вӧр туялан удж-ӧн. Сылысь научнӧй уджъяссӧ бура тӧдісны эз сӧмын Россияын, но и суйӧр сайын. Збыльвывса учёнӧй-исследователь, сійӧ эз вермы ӧвтыштчыны вӧр-ваын Чернобыльлӧн татшӧм вӧвлытӧм «экспериментсьыс».
Нималана учёнӧй, наукаса доктор, профессор Геннадий Михайлович Козубов корис миянӧс ас дорас да шуис, колӧ пӧ мунны Чернобыльӧ. Электроннӧй микроскопӧн сэки мукӧдлаас эз на туясьны, а миян сям-опыт чӧжӧма нин вӧлі, тшӧтш и кандидат ним вылӧ диссертация дорйӧма. Колӧ пӧ донъявны, кыдзи радиацияыс мӧрччис пуясыслы. Котырнымлы висьталіс, овны пӧ кутам 30 километр сайын, миянлы нинӧм лёкыс оз ло: материалсӧ мӧдасны вайны, ми колана препарат-сорасъясӧн ставсӧ резам-мавтам, сэсся ваям Сыктывкарӧ да тані нин микроскоп улын видзӧдалам-туялам.
Но, ми и кӧсйысим. Неминучаыс сэні вӧлі апрель 26 лунӧ, а миянӧс ыстісны сентябрнас, 4 тӧлысь мысти. Позьӧ шуны, миянлы мойвиис, ӧд Биология институтысь радиоэкологъяслы ковмис мунны сэтчӧ дзик пыр. Миян воигӧн жӧ саркофагсӧ нин вӧчны вӧлі босьтчӧмаӧсь.
Мӧдӧдісны миянӧс кык вежон кежлӧ, дырджыксӧ пӧ сэн оз позь овнысӧ, весиг 30 километр сайын радиацияыс уна на да. Киевӧ воӧм мысти юӧртісны, Комиысь радиобиолог котырсаӧс пӧ 30 км сайсянь вуджӧдӧмаӧсь нин 10 километр ылнаӧ. Сэні ӧд зілисны став Союз пасьталаысь учёнӧй-туялысьяс, быдса экспедиция. Ми сэтчӧ жӧ пырим, сідзкӧ, и миянлы коліс мунны Чернобыльӧ, кӧні олісны-уджалісны нин уджъёртъясным. Ок, ёна жӧ повзим! Шуисны, 30 километр сайын лоам, а вокзалсянь веськыда Чернобыльӧ нуӧны! Полім, ӧд тӧдім, мый сэтшӧмыс радиацияыс. А кыдзи пыксян? Бӧрыньтчынытӧ некытчӧ: быдлаын пост, документ-пропуск юасьӧны-видлалӧны, лыа тыра ыджыд машина помтӧг жуӧ, вертолёт лэбалӧ, гӧгӧр военнӧйяс… Ставыс гудыр-гадыр…
Чернобыль карыс вӧлӧма ыджыд грезд кодь, миян Кӧрткерӧсным сыысь ыджыдджык на. Кызвыныс ӧти судтаа ас керка, сӧмын кар шӧрас кык-куим судтаа стрӧйбаяс. А со Припятьсӧ, кӧні и меститчӧ станцияыс, мича, еджыд кирпичысь стрӧйбаяса ӧнія карсӧ, кыпӧдӧмаӧсь атомщикъяслы. Сэні радиацияыс вӧлі код тӧдас мый ыджда! Лёк югӧрысь видзчысян торъя паськӧмыс эз вӧв, сетісны х/б куртка-гач да шапка, марля маскасӧ асьным вӧчалім. 1987 воын волігӧн миянлы сеталісны радиация арталан датчикъяс, а 1986-ӧдас нинӧм на эз вӧв. АЭС-ын неминуча бӧрын медводдза лунъясас уджалысьясысь некод нин ловъяыс эз коль: радиацияыс вӧлі сы ыджда, мый воӧн кымын ставныс мӧдаръюгыдӧ мунісны.
Олім да уджалім Чернобыльын. Припятьын уджалысьяс тшӧтш олісны Чернобыльын.
Медводз лӧсьӧдім больничаын аслыным лаборатория. Сэні радиация фоныс тшӧтш вӧлі ыджыд, та понда кафеля стенсьыс да мукӧдлаысь тайӧ буссӧ мыськалім куим лун. А сэсся кутчысим лабораторияын уджнокӧ. Зілим асывсяньыс войӧдзыс. Чеччылім 6 часын. Куимысь лун ветлывлім нуръясьыштны, удж бӧрын – узьны. И тадзи быд лун. Став колананас могмӧдіс государство. Вердісны зэв бура да чӧскыда торъя ангарын. Пыранінас – дозиметръяс, быть коліс пожъявны кӧм, мыськавны ки, фонитӧ кӧ паськӧмыд – вежны.
Чернобыльса АЭС-сянь 10 километр гӧгӧрын вӧрыс вӧлі ӧтпомся гӧрд, кулӧма, 30 километр сайын – діӧн-діӧн: кутшӧмкӧ пу кулӧма, мӧдыс – джынвыйӧ, а коймӧдыс дзик ловъя кодь.
Н.В.Ладановалӧн «Ультраструктурная организация мезофилла Pinaceae в зоне чернобыльской катастрофы» статьяысь: «Радионуклидӧн «няйтӧссьӧм» пожӧмын чӧжсьӧ зэв уна антоциан, да таысь лыскыс кельӧймӧ-рыжӧймӧ, а сэсся кулӧ».
Мужичӧйяс миянӧс, дерт, ёна видзисны. Водзвыв сёрнитчытӧг найӧ ветлывлісны вӧрӧ опыт нуӧдӧм могысь материалла, а ми нывбаба-уджъёрткӧд уджалім лабораторияын. Вайлісны рос-лапсӧ эз ӧтилаысь, лёк югӧрыс вичмӧма абу жӧ ӧтмында. Сэк кежлӧ быдмӧгъясыс вӧлі вежсьӧмаӧсь нин: шуам, коз лыскыс быдмӧма 15-20 сантиметрӧдз да нӧшта на и гыж кодь, либӧ тупу корйыс А4 кабала лист (!) ыджда. Сэсся пожӧмыдлӧн ӧти гарйысь ӧти вож петӧ, а тані – ӧтпырйӧ некымын. Гӧгӧр-воана, кулӧм рыжӧй вӧрсӧ пӧрӧдлісны да гуавлісны, а миянлы коліс туявны-донъявны, мый вӧчны джынвыйӧ ловъянас, кывкӧртавны, ловзясны-ӧ коркӧ пуясыс. Тайӧс коліс помӧдз тӧдмавны.
Со некымынысь и ветлім Чернобыляд. Медводдзаысьсӧ – 1986-ӧдын, сэсся мӧд вонас. Вӧлі сэні и 1989, 1990, 1991 воясын. Но СССР киссьӧм бӧрын Украинаад миянӧс дугдісны лэдзны. Бӧръяысьсӧ, буракӧ, 1992-ӧдын писькӧдчылім-веськавлім. Кӧть эськӧ миян сэн эксперимент улӧ торъя участокъяс вӧлі дасьтӧма. Ӧні кӧ эськӧ ветлыны сэтчӧ, видзӧдлыны, мый сэн вӧчсьӧ! Пуяссӧ ӧд видлалім, а мыйта на радиацияа зэр пожъяліс найӧс, мыйта лёк мусьыс вичмис, мыйта бус пуксис…
Н.В.Ладановалӧн «Ультраструктурная организация мезофилла Pinaceae в зоне чернобыльской катастрофы» статьяысь: «Туялӧм могысь пожӧм да коз лыс-увъяссӧ босьтлім шӧр туганъяссьыс лунвывладорсяньыс кыкысь вонас: арнас, кор пуыс унмовсьӧ нин, да тулыснас ловзигас. 1986-ӧдсянь 1991 воӧдз лои пасйӧма 2 сюрс гӧгӧр образец».
Туясьнысӧ вӧлі кокни, сы вӧсна мый став нормасӧ ми тӧдім нин. Коліс сӧмын ӧткодявны, радиация вӧсна ёна-ӧ вежсьӧмаӧсь пуясыс. Веськыдасӧ кӧ, унатор казялім, та йылысь позьӧ лунтыр висьтавны. Туясьнытӧ ӧд босьтчан да, у-у-у, ыззян, кутӧдыс абу!
Чернобыльӧ ветлӧмъяс бӧрын гижим-йӧзӧдім уна статья, ветлывлім уна сикас конференция вылӧ. Менам 110 статьяысь 20-30-сӧ дасьтӧма Чернобыль кузя. Коркӧ сэсся мӧвпыштчи, мися, гашкӧ, докторскӧй гижны-дорйыны? Пыдісянь видлавтӧм на ӧд темаыс. И 1998 воын доктор ним вылӧ диссертацияӧс гижи нин.
Кутшӧм кывкӧртӧдъяс вӧчи? Шуам, мезофилл клеткаясын кӧ хлоропластыс оз кув, быдмӧгыс ловзяс, сійӧс оз ков керавны-гуавны. Сідз кӧ нин шуны, вӧр-ваыдлӧн выныс помтӧм. Чернобыльын ловйӧн кольӧм пуясыс мортлы лёксӧ оз вайны. 1990-ӧд воясӧ ми сэні груша-яблӧгсӧ веськыда пу вывсьыс сёйим, садйыс ӧд, ок, уна вӧлі. А со лыска пуыдлы мортлы моз жӧ чорыда мӧрччӧ лёк югӧрыд.
Мыйла, шуам, кыддзыслы озджык мӧрччы радиацияыс? Сы вӧсна мый корйыс кык пӧвста мезофилла – колленхимаа да паренхимаа, сідзкӧ, лёк югӧрыслы ковмӧ кык пӧвста писькӧдчыны. А лыска пуыдлӧн мезофиллыс ӧти пӧвста и эм.
Диссертацияӧс ме дорйи Уралын, Быдмӧг да пемӧс экология институтын. Дорйыси 3 час: 20 минутӧн тӧдмӧді уджӧн, сэсся вочавидзи юалӧмъяс вылӧ. Некутшӧм полӧм эз вӧв: сымда вонад ӧд тема гугсӧ и бансӧ тӧдан, кӧть кутшӧм юалӧм вылӧ вочавидзан. Диссертация сӧветын 25 мортысь
23-ӧн вӧліны ме дор, кыкӧн – паныд. Юрнуӧдысьыс бӧрыннас гӧгӧрвоӧдіс, паныдӧсь пӧ абу удж, а томлун вӧснаыд. Стӧчасӧ ог жӧ тӧд, 46 арӧсыд доктор нимтӧ босьтны буретш эськӧ нин да.
Дерт, дорйысьӧм бӧрын банкет пызан сайын некод эз висьтась, мый сійӧ паныд вӧлі, мӧдарӧ на, ставӧн уджӧс ошкисны. А сэсся висьталісны, эмӧсь кӧ пӧ паныд гӧлӧсъяс, бурджык на – вылыс аттестационнӧй комиссия ӧдйӧджык вынсьӧдас, сідзкӧ пӧ, дискуссияыс бур вӧлӧма.
Уджӧс збыльысь ӧдйӧ вынсьӧдісны: тулыснас дорйыси, гожӧмнас сетісны нин биология наукаса доктор ним. А мукӧдыс воясӧн виччысьӧны…
Ыджыд чин да пенсия
1997 воын менӧ коралісны Коми наука шӧринса президиумӧ шӧр учёнӧй секретарӧн. Мыйла муні Биология институтысь? Ӧти-кӧ, электроннӧй микроскопӧн уджалігад синмыд ёна омӧльтчӧ-слабмӧ. Мӧд-кӧ, видлаланторсӧ колӧ резны пагӧдан сорасъясӧн: шуам, осмиевӧй кислота мустӧ тшыкӧдӧ, ацетон — лолалігад тыад веськалӧ… Дженьыда кӧ, мудзи, да и дзоньвидзалуныд воысь-во оз сод.
Президиумад уджавны лӧсьыд — йӧзкӧд тшӧкыда аддзысьлан-варовитан, а тайӧ мен век сьӧлӧм серти вӧлі. Коми наука шӧринын квайт институт да, ставныскӧд коліс йитӧд кутны, котыртлыны ӧтувъя чукӧртчылӧмъяс, юрнуӧдны томуловкӧд удж-нокӧн, дасьтыны быдсикас план да отчёт, ветлыны командировкаясӧ.
Тадзи и олі-уджалі. А ӧні ме пенсия вылын. Вӧча сійӧс, мый уджалігӧн эг слӧймыв. Шуам, пыр кӧсйи Литвиновалысь детективъяссӧ лыддьыны, да сӧмын отпускалігӧн ӧти книгаӧн «ньылавлі». А шойччыны петі да ставсӧ лыдди! Лыддьысьнытӧ зэв ёна радейта, библиотекаысь ӧтпырйӧ некымын небӧгӧн босьта. Водзӧ вылӧ кӧсйӧмӧй уна на. Час, муна да хорӧ гижся!
Елена Казакова. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.
Комиӧдіс Елена Плетцер.