Кӧрткерӧс районын йӧв йылысь кӧ мӧдан сёрнитны, медводз казьтыштан Пезмӧгысь «Северная Нива» ООО-ӧн юрнуӧдысь Галина Леонидовна Тарасевичӧс. Кутны кӧ тӧд вылын, мыйта веськӧдлысьлӧн удж-нокыс, весиг эг чайт позянаӧн босьтны сылысь интервью. Но кольӧмвося тулысын меным мойвиис. Сёрниным артмис, мыйысь ӧнӧдз зэв нимкодь.
– Галина Леонидовна, мыйӧ ті велӧдчылінныд?
– Школа бӧрын кӧсйи зільны медицина юкӧнын, но мыйлакӧ повзи, мый химиясӧ ог сдайт, да веськӧдчи видз-му овмӧс техникумӧ, мися, сэтчӧ стӧча нин веськала. Водзыннас ӧд бать-мам миянлы эз индавны, кытчӧ мунны велӧдчынысӧ, ас юрӧн овлім, ас кежысь туйсӧ бӧрйывлім. Тадзи ме лои агрономӧн. Ӧнӧдз чайта, мый бӧрйи лӧсялана туй: велӧдчи видз-му овмӧс техникумын да вӧча радейтана удж!
Техникум помалӧм бӧрын 1986 воын босьтісны Кӧрткерӧсса совхозӧ агрономӧн. Сэні вӧліны ыджыд тӧдӧмлун-сяма велӧдысьяс: директорыс Синяков, зоотехник Анна Петровна Михайлова, агроном Александра Вениаминовна – ставныс водзын мунысьяс, передӧвикъяс. Ӧти кывйӧн, велӧдчи медбуръясыслысь. Но быдмӧгӧн ноксьынысӧ мыйлакӧ эз вӧв сьӧлӧм серти.
Сёрӧнджык лои директорӧс вежысьӧн, кывкуті скӧт вӧдитӧм вӧсна. А со тайӧ нин вӧлі дзик ме серти, ӧд тайӧ юкӧнас выльпыртӧмсьыс водзӧсыс ӧдйӧ тыдовтчӧ. Шуам, вердчанногсӧ вежӧмӧн артмис содтыны йӧв лысьтӧмсӧ. Таӧдз йӧлыс вӧлі этша – заводлы луннас тонна, а сэні уджалӧ 100 морт. Сэк жӧ мӧскыс совхозын вӧлі 1.200 гӧгӧр. Медводз содтім луннас кык тоннаӧдз, сэсся куимӧдз. Сэки ӧти сюруклысь вонас лысьтылісны куим тоннаӧдз, тайӧ лыддьыссис уна. Ӧткодявны кӧ ӧніяыскӧд, кольӧм во «Северная Нива» ООО-ын миян быд мӧс сетіс шӧркодя 6.800 килограмм, таво – 6.600, артмӧ, ӧні лысьтам кык пӧв уна. Талун овмӧсын 1.200 юр жӧ, ӧти лунӧн вӧчам 10 тонна йӧв – тайӧ тырмымӧн. А сэки Кӧрткерӧсын 1 тонна и лысьтылісны.
1990-ӧд воясӧ уджыс падмис. Кӧрткерӧсса совхозын зільысьяскӧд уджалім кык час войӧдз, коліс ӧд кыдзкӧ кыпӧдны овмӧссӧ. А сэсся кор олӧм-уджыс быттьӧ ладмыштіс нин, весиг сьӧмтор нажӧвитны кутім, меным ковмис мунны.
Тайӧ вӧлі 2008 воӧ, экономикаын нӧшта ӧти кризис кадӧ. Уджтӧг кольӧм бӧрын зэв ёна майшаси, да корисны Адзорӧмса школа-интернатӧн веськӧдлысьӧс вежысьӧн. Нимкодьпырысь муні, но … абу ме серти вӧлӧма. Дерт, вӧчи уджӧс колана ног, но лов вылын вӧлі зэв сьӧкыд! А сэсся сійӧ жӧ воас коралісны Пезмӧгӧ, «Северная Ниваӧ». Дыр эг кӧсйысь, сэкся директор Вера Михайловнаӧс сконйыштӧмысь вежавидзи-полі. Медбӧрын кӧсйыси жӧ тай. А воӧм мысти гӧгӧрвои, мый ме тані ас местаын. Вӧлӧмкӧ, Пезмӧгад лӧсьыд, кӧть эськӧ чужлі Важкуръяын. Лӧсьыд удж вылын и сиктын йӧз пӧвстын. Вичкоӧ ветлывла, сэн сэтшӧм югыд да кыпыд…
– «Северная Нива» нималӧ уджын выльпыртӧм-вермӧмъясӧн. Кытысь выльторъяссӧ тӧдмаланныд? Мый уджаныд пыртінныд нин?
– Ми тшӧкыда ветлывлам быдсикас выставка вылӧ, сэн сымда выльыс да интереснӧйыс. Шуам, войдӧр мӧсъяслы вир анализсӧ босьтлім голясьыс. Ой, сьӧкыд удж вӧлі: чукӧртлім став трактористсӧ, мужичӧй дасӧс, найӧ кутісны сюруксӧ, мӧдыс люкасис, сэккості вирсӧ босьтлісны!.. И со ӧтчыдысь, буракӧ, 2010 воын, мунім выставка вылӧ, а сэн ставыс сэтшӧм выль да ӧнія, синным плешкӧ кайліс, быдтор вылӧ вежным петіс. Тіянлысь коркӧ босьтлісны вир вакуума шприцӧн? Татшӧмнас, вӧлӧмкӧ, позьӧ босьтны и мӧслысь. Видзӧді-видзӧді да юалі, мися, а кытысь сійӧс босьтнысӧ? Бӧж-сьыс пӧ. Специалистыс матыстчӧ, сюрса лы шегйӧ вакуума уколсӧ сатшкӧ да 2-3 секундаӧн вирсӧ босьтӧ – и спокой-дорогой. Ме, дерт, эг эскы. А найӧ видео петкӧдлісны, видлӧй пӧ асьныд, Галина Леонидовна. Ме пыкси, но аслым шуи, мый татшӧмыс миян овмӧсын быть колӧ.
Выставка бӧрас вайи сідз шусяна пробникъяссӧ да тшӧкті ветспециалистъяслы видлыны. Ёнакодь пыксисны, но коркӧ видлісны жӧ. Первойсяньыс эз артмы да, сьӧлышті-муні. А гоз-мӧд час мысти нывъяс звӧнитісны: кык часӧн пӧ дзонь стадалысь вирсӧ босьтім!
Та бӧрын триньӧбтылі ветстанцияӧ, мися, донаясӧй, мыйла нӧ вакуума шприцъяснас районын онӧ вӧдитчӧй? Дона пӧ сувтӧ. Мися, кодлы дона? Пробиркаыс сымдатӧ шайта и эм. Весиг ас овмӧс вӧдитысьыд 500 шайттӧ мынтас, мед сюрукыслысь ӧдйӧ да дойдавтӧг вирсӧ босьтасны. Найӧ сэсся волісны миянлысь выляс велӧдчыны, та бӧрын район пасьталаысь – некодлы эг ӧткажитӧй. Татшӧм ногӧн, позьӧ шуны, вужйӧдім выльторсӧ ас районын. Сэтшӧма кокньӧдім уджнымӧс! Ӧти кывйӧн, колӧ быдлаӧ ветлыны, быдтор видзӧдавны-донъявны.
Та бӧрын уналаӧ на волім, весиг суйӧр сайӧ. Тӧдмасим быдсикас робот-техникаӧн.
Ӧні миян 270 юр вылӧ выль картаын роботӧн лысьтысям. Став удж бӧрсяыс видзӧдӧ сӧмын ӧти морт. Сюрукъяс кор кӧсйӧны, сэки и ветлӧны лысьтысьнысӧ: кӧть 3 час войын, кӧть 5 асылын, кӧть 9 рытын. И ветлӧны окотапырысь, ӧд роботлӧн лысьтігкості мӧслы вичмӧ комбикорм. Тайӧ чӧскыдтор-сьыс пемӧсъясыд некор оз ӧткажитчыны.
200 юр вылӧ важ картасьыс эг жӧ эновтчӧй. Сэні абу дзик кипом удж, но лысьтысьнысӧ ковмӧ важ мозыс. Лысьтысьысьяс локтӧны фермаӧ куим час асылын. Сэтшӧм водз, кык машинаӧн сэсся 7 асылын кӧдзӧдӧм нин йӧвсӧ колӧ нуны юркарӧ вузавны да.
Нуам йӧв заводӧ, сэсся карсӧ на кытшовтам. Таысь непӧштӧ ыджыд водзӧс вичмӧ, тадзсӧ кассаын «ловъя деньга» лоӧ: колана здукӧ запчасьт вылад век нин эм.
Комбикормсӧ асьным вӧчам, та улӧ ладмӧдӧма вӧвлӧм картупель видзанін. Тусьсӧ ньӧбам, сэсся вартам – тадзсӧ стӧча тӧдам, мыйӧн вердам пемӧсъясӧс. Содтам сэтчӧ витамин, кукуруза, жмык, ид, премикс. Дасьсӧ ньӧбӧм дорысь донаджык артмӧ, сы пыдди асланым кӧрымыс бурджык да пӧ-тӧсаджык.
– Роботъясыд кӧні вӧчӧм?
– Швецияса DeLaval фирмалӧн. Медводдзаысьсӧ тшӧтш выставка вылысь аддзылі. Комиӧ воӧм мысти звӧниті «Изьвайывса» племхозӧн веськӧдлысь Заинчковскийлы, мися, Иван Феликсович, водзӧ вылӧ век жӧ ковмас роботъястӧ ньӧбны, куим час асылын лысьтысьны кӧсйысь морттӧ зэв сьӧкыд корсьны да.
– А кыдзи нӧ сиктын уджалан местаяс лӧсьӧдӧмыс?
– Чайтанныд, котӧрӧн локтӧны совхозӧ мӧстӧ лысьтыны? Оз. Татшӧмыс оз сюр. Шуам, ми ваям-нуам йӧзсӧ Маджаысь, Кӧрткерӧсысь, Калятыысь, Важкуръяысь. 50 морта котырысь, гашкӧ, 70 прӧчентыс абу пезмӧгсаяс. Некод оз кӧсйы видз-му овмӧсад пӧсь кисьтны-мырсьыны.
Торйӧн нин сьӧкыд лысьтысьысьяслы, кӧть и уджалӧны лун кост мысьт. Миян 6 лысьтысьысь: медся томыс 30 арӧса, медся арлыдаыслы 58. А сідзсӧ уджалысьясным абу пӧрысьӧсь.
– Мӧс лысьтӧмысь удждоныс ыджыд-ӧ?
– 40 сюрс шайтӧдз, уна-ӧ лысьтасны. Водзыннас ӧти дояркалӧн вӧлі 50 юр, асыв и рыт лысьтысьліс. Ӧні урчитӧма 100 юр, сы пыдди асывнас сійӧ лысьтӧ ассьыс и уджъёртыслысь, а рытнас тайӧ уджсӧ вӧчӧ уджъёртыс нин.
– Дырӧн-ӧ эштӧдчӧны уджсӧ бергӧдны?
– Куим час асылын локтӧны, сэсся вежсьӧны, дасьтӧны став коланасӧ. Нёльын кымын босьтчӧны, 8-ӧдз тырмӧ. Быд мӧс суткинас сетӧ шӧркодя 19 литр йӧв, унатор вежим-выльмӧдім уджаным да…
– Кодлӧн таын медыджыд пайыс?
– Дерт, ставнас котырнымлӧн. Сэсся и уджсӧ колана ног котыртӧмын, та серти ӧд опытӧй ыджыд нин вӧлі.
Сідз, Кӧрткерӧсын миян сюрукъяс 2 часын йирсьӧданінсянь картаӧ нин вӧлі довгӧны-мунӧны, кутны он вермы. А Пезмӧгӧ воӧм бӧрын чуймалі, мыйла фермаӧ бӧрсӧ оз локны? Вӧлӧмкӧ, картаын ваыс абу, комбикормыс тшӧтш абу, а мӧскыд ӧд абу йӧй, сійӧ тӧдӧ, кытысь мый позьӧ сёйыштны. Кыпӧдім ва башня, ньӧбим кӧрым разӧдан техника (таӧдз ки помысь юклім). Мӧстӧ асывнас вӧтлам йирсьыны, а сійӧ аддзас, мый кормораздатчикыс фермалань кежӧ, да бӧр нин довгӧ. Кӧнкӧ, думайтӧ, мыйла пӧ кута йирсьыны, кор дасьсӧ со вайӧны?
– Весигтӧ сюрукъясыд дышмӧмаӧсь?
– Ок, и дышӧсь! Пӧттӧдзныс сёясны да куйлӧ-ӧ-ны, узьӧ-ӧ-ны, налы сэтшӧм лӧ-ӧ-сьыд. Дась вылас, ок, азымӧсь, сюсь пемӧсъяс.
– А метӧ шензя: войдӧр вӧлі ӧти сиктӧ воан – мӧс стада йирсьӧ, мӧдлаын – сідзжӧ. А ӧні гӧгӧр видз, да ӧти мӧс оз йирсьы.
– Сідз и эм. Машинаным асывсяньыс мунӧ да, йӧзыс бидонъясӧн ньӧбалӧны сӧстӧм чӧскыд йӧвсӧ.
– Выль технологиятӧ пыртӧм бӧрын йӧлыс чӧскыдджык лои?
– Йӧзыс ошкӧны. Коркӧ Гранякӧд паныдасим да, юаліс, Леонидовна пӧ, сюрукъястӧ силоснад онӧ вердӧй али мый? Мися, вердам, сытӧг ӧд йӧлыс чинӧ. Мыйкӧ пӧ тай нӧ силос кӧрыс оз кыв. Колана ног кӧ ставсӧ вӧчан, кӧр-дукыс збыльысь оз кыв. Медтӧдчанаыс – мед мӧс вӧра йӧлас сынӧдыс оз веськав. Миян выль молокопроводӧд сійӧ мунӧ веськыда холодильникӧ, и сынӧдыс сэтчӧ оз веськав. Збыльысь, технологияыд зэв тӧдчана.
– Кутшӧм могъяс пуктанныд водзӧ вылӧ?
– Медвойдӧр эштӧдны 540 юр вылӧ карта. Важкуръясакӧд тшӧтш миян 1.200 гӧгӧр юр. Важкуръяса овмӧсыс энданвыйын нин вӧлі да, ӧтувтім миян борд улӧ. Сэні талун видзӧны 100 кук, ставсӧ 220 мӧс. Сэсся и ӧтувтчӧм бӧрын му-видзным унджык лои. Пезмӧгын кӧрым заптыны виддзыс оз вӧлі тырмы да, Позтыкерӧсын весиг пуктысьлім.
– Тшӧкыда-ӧ ковмӧ петавны видз-му вылӧ?
– Кабинетсьыд менӧ гежӧда сулан. Ӧні, дерт, тіянкӧд пукала, а гожӧмнас пыр трактористъяс дорын. Карта серти индала: сэті гӧрны, сэтчӧ кӧдзны. Кӧрым заптӧмсьыс дзик ачым кывкута. И скӧт видзӧмысь тшӧтш.
Кольӧм во эськӧ локтіс выль специалист, сылы мыйтакӧ лэдза вӧчны, коркӧ ӧд ставсӧ аслыныс ковмас бергӧдны, но век жӧ кута уджсӧ син улын. Велӧдча эскыны йӧзыслы, но эска кӧ, да водзӧсыс абу, сідзкӧ, и эскынысӧ эз ков. Дӧверитчӧмнад ӧд ставсӧ воштыны на позьӧ. Сідзкӧ, колӧ ставсӧ тӧдны.
– Галина Леонидовна, тіянӧс уджаныд вежысьяс эмӧсь нин?
– Ыджыд тӧдӧмлун-сяма специалистъяс «Северная Ниваын» эмӧсь, но ӧні налӧн кага чужтан-быдтан кад. Ставсӧ ӧд ас кадӧ колӧ вӧчны. Ачым ёна жалита, мый сӧмын кык челядьӧс чужті, сы пыдди внукӧй куим нин. Кӧсъянныд, картаӧ нуӧдла, ставсӧ петкӧдла-висьтала?
– Зэв эськӧ окота, но тулыснад гӧгӧр ляти няйт, а мен кӧмӧс лякӧсьтнысӧ жаль.
– А ме со колошисьыд ньӧти ог яндысь, резина сапӧгася дай…
Гижис да снимайтіс Елена Казакова.
Комиӧдіс Елена Плетцер.
Кӧрткерӧс р.