Февраль 25 лунӧ лоӧ 40 лун, кыдзи эновтіс таладоръюгыдсӧ Людмила Васильевна Завьялова.
Тайӧ пӧсь сьӧлӧма да вына аньыс вӧчис уна бур Комиын да и Россия пасьталаын олысь нывбаба-мамъяслы. Людмила Завьялова уна во веськӧдліс «Россияса салдат мамъяслӧн комитет» общественнӧй котырлӧн миян республикаса юкӧнӧн.
Мылдінса Лунвыв кварталысь Татьяна Емельянова висьтыштіс Людмила Васильевнакӧд ӧтувъя удж йывсьыс да корис казьтыштны сійӧс «Коми му» газетын.
Пиӧй бӧрся поездӧ
— Людмила Васильевна чужлӧма Ярославль обласьтын. Комиӧ локтӧма Ленинградса вуз помалӧм бӧрын. Сыктывкарса университетын да Коми пединститутын сійӧ сетӧма студентъяслы философияысь тӧдӧмлун. Менсьым ичӧтджык Лена чойӧс тшӧтш велӧдлӧма. Лена казьтылӧ сійӧс кыдз стрӧг да веськыд кывъя мортӧс. Людмила Васильевна вӧвлі Сыктывкарса сӧветын да республикаса Госсӧветын депутатӧн. Вӧвлі сійӧ и мортлысь право дорйысь уполномоченнӧйӧн. И чайта, быдӧн воас мекӧд ӧти кывйӧ, мый сы кодь бур омбудсменыс Комиын сэсся эз на вӧвлы. А мыйта бурсӧ сійӧ вӧчис бать-мамлы, кодъяслӧн пияныс веськавлісны Чечняӧ. Людмила Васильевна медводз Комиын ӧтувтіс салдат мамъясӧс, а сэсся сійӧс индісны Россияса салдат мамъяслӧн комитетӧн юрнуӧдны. Мыйта шогсӧ сійӧ ас пырыс нуис! Ставсӧ кӧ казьтывны, юрсиыд дзормас. Бур сьӧлӧма да повтӧм аньӧс пасйӧма и Нобель премияӧн. Чайта, доныс тайӧ аньыслӧн абу, — висьталіс Татьяна Георгиевна.
Татьяна Емельянова Людмила Завьяловакӧд тӧдмасьӧмаӧсь 1994 воын. Сэки сійӧ ветлӧдлӧма республика пасьтала, медым ӧтувтны салдат мамъясӧс ас борд улӧ, волӧма и Мылдінӧ. Чукӧртчылігас Людмила Васильевна вӧзйӧма Татьяна Георгиевналы лоны районса татшӧм котырас веськӧдлысьӧн. Сійӧ кӧсйысьӧма.
Кыдзи казьтыліс Татьяна Емельянова, тыдалӧ, вои пӧ сылы сьӧлӧм вылас, пиян вӧсна тӧждысяна сёрниті да. Аслас ыджыдджык пиыс буретш сэки служитӧма армияын, но абу Чечняын, а Костромаын.
— Мам сьӧлӧмыд ӧд челядь вӧснаыд ёна висьӧ. Ыджыдджык пиӧс армияӧ нуисны 1993 воын. Ме эг убӧлит лэдзны Вячеславӧс ӧтнассӧ да бӧрсяньыс тшӧтш чеччышті поездӧ. Зептын вӧлі сӧмын 20 шайт, и олі Княжпогостын вит лун. Сэки кадыс вӧлі сьӧкыд. Кӧть эськӧ эг на пыр салдат мамъяслӧн котырӧ, но тӧді, кыдзи увтыртлісны том салдатъясӧс армияын. Союзыд киссис, а Россияыд вӧлі слаб на. Призывнӧй пунктас пиӧс эг сет, лун кежлас вӧлі коля, а войсӧ узьны туй морт керкаӧ вайӧ-да. Тадзи жӧ и Мылдінса зонъяскӧд. Джоджӧ вӧлі вольсасям да, менам дӧзьӧр улын олісны ставныс, — казьтыліс Татьяна Георгиевна.
Мыйта шог лои пыкӧма
— Коми сиктъясын йӧзыд ӧд зэв вӧйӧсь, а Людмила Васильевна повтӧм, писькӧс, выныс зэв ыджыд да, ёна отсасис быдӧнлы. Веськыда кӧ шуны, татшӧм йӧзыс, кыдзи Людмила Васильевна, Комиын зэв гежӧд. Сійӧ некутшӧм чинаысь эз повлы, быдӧнлы веськыда вӧлі синмас шуӧ, абу кӧ правӧсь. Повтӧм вӧлі эз ас радиыс, а йӧз вӧснаыс. Мыйта синва кисьтісны мамъяс, кор пиянныс веськавлісны армияӧ, сэки ӧд Чечняын муніс тыш, — водзӧ висьталіс Татьяна Георгиевна. — Помнита, меным звӧнитӧ Людмила Васильевна да юасьӧ: «Танечка, кӧні тэнад пиыд? Эн вошты сыкӧд йитӧдсӧ». А менам сійӧ веськаліс Костромаӧ, кӧні Иван Сусанин сьӧд вӧр шӧрас пӧдтӧма пеж палачьяссӧ. И ме сэтысь зэв бур аньӧс аддзи, коді менам пи вӧсна аслас вӧсна моз жӧ вӧлӧм тӧждысьӧ. Сы ордӧ вӧлӧм вала волывлӧ пиӧй. А тӧдмасьлім аньыскӧд лавкаын, кор ветлі пиӧс видлыны. Шыӧдчис, ті пӧ тшукысь салдат мам. Ӧнӧдз на сыкӧд сёрнитлам. Буртӧ оз позь вунӧдны.
Чечняын медводдза войнаыс, позьӧ шуны, мылдінсаӧс ордйӧдіс, а мӧд вывсьыс миян районса зонъясӧс унаӧс вайисны цинк гортйын. Казьтывны кӧ шонъянӧйясӧс, тайӧ Якшаысь Илья Буторин, кувсис 1999 вося октябрь 2 лунӧ, Мылдінысь Александр Пыстин (кувсис 1999 вося декабрь 1 лунӧ), Иван Ковальчук (1999 вося декабрь 21 лунӧ), вайисны сійӧс сӧмын нелямын лун мысти. Сергей Костюнинлӧн службаыс вӧлӧм помасьӧма нин, гортас локны билет ньӧбӧма да ветлӧма томъяссӧ велӧдны, но … 2000 вося октябрь 7 лунӧ веськалӧма вӧрӧг пуля улӧ. Фёдор Попов лэбӧ вӧлӧм вертолётӧн Чечняӧ, но абу воӧма: сынӧдас и лыйӧмаӧсь 2002 вося декабрь 19 лунӧ. Тайӧ сӧмын Мылдін районысь, а республика пасьталаын мыйтаӧнӧсь!
Кодлы кыдзи верми, отсавлі, салдат мамъяс котырын дас сизим во тшӧтш зіли да, кыдз шуласны, ас районса мамъяскӧд мыйта шог ковмис тшӧтш пыкны. Лун кӧть вой локтӧны вӧлі район пасьталаысь подӧн найӧ, кодъяслӧн пияныс Чечняын. Мамъяс бӧрдӧны, пиянсяньыс юӧрыс абу да, и колӧ вӧлі корсьны, кӧнӧсь зонъясыс. Мылдін районын меным вӧлі отсасьӧ Раиса Фёдоровна Светличная. Ми сыкӧд кыкӧн мунім Людмила Васильевна бӧрся. Тадзи жӧ вӧлі и республикаса мукӧд районын уджсӧ котыртӧма. Чайта, быдӧн казьтылӧ Людмила Васильевнаӧс бур кывйӧн. Ӧд сійӧ мыйта вын пуктіс, медым Чечняын усьӧм салдатъясӧс вайисны дзебнысӧ гортас. Тайӧ аньыслӧн доныс абу.
Том салдатъяс вӧсна сьӧлӧмыс висис
Людмила Завьялова ёна пыдди пуктӧма салдат мамъясӧс, быд ногыс зільӧма отсавны, сетны сьӧлӧм. А кыдзи мӧд ногыс! Сӧветскӧй Союз киссьӧм бӧрын олӧмыс ёна гудыртчыліс, мыйыс сӧмын эз вӧчсьы армияын. Людмила Васильевна зэв ёна жалитіс да, дерт, зілис дорйыны том салдатъясӧс, кодъяс веськавлісны изки костӧ. Бать-мам мӧдӧдлісны пиянсӧ служитны, но зонъяс пиысь унаӧн воштісны дзоньвидзалунсӧ либӧ гортаныс ловйӧн эз и воны.
— Людмила Васильевналӧн быдӧн вӧсна висис сьӧлӧмыс. Сійӧ ветлывліс воинскӧй часьтъясӧ, госпитальясӧд кытшлаліс, тырмыліс тай писькӧслуныс да выныс. Ачыс висьтавліс, мый сэкся юралысь Юрий Спиридонов отсыштлӧма сьӧмӧн. Этша мӧй колӧ туй вылад сьӧмыс? Ачыс эз повлы и миянӧс, сы борд улын мунысь мамъясӧс, ышӧдліс. Быдӧнлы вӧлі сюрӧ мелі кыв, козинъяс вичмӧдліс и. Меным коркӧ собранньӧ вылын став дырйиыс плавгис пельпом вылӧ мича дзоридзьяса посадса шаль. Кувтӧдз видза сылысь тайӧ дона козинсӧ, — водзӧ висьталіс Татьяна Емельянова.
— Сылӧн повтӧмлун йылысь унаысь нин гаралі. И нӧшта кӧсъя пасйыны, мый коркӧ весиг мӧдӧдліс Борис Ельцинлы телеграмма, мый нуасны кӧ миянлысь пиянӧс Чечняӧ война вылӧ, Россияса мамъяс пиысь некод оз мун бӧрйысьны. Тайӧ телеграммасӧ йӧзӧдлісны «Молодёжь Севера» газетын да, кодсюрӧ дивитӧмаӧсь Людмила Васильевнаӧс, быттьӧ сійӧ мамъяскӧд «демократия пыжсӧ качайтӧ да вермас пӧрӧдны». А збыльвылас тайӧ пӧсь сьӧлӧма аньыс дорйӧ вӧлі миян странаын быдмысь зонъясӧс. Жаль, мый сэки мамъяслысь дойсӧ чинаяс эз кывны: а ӧд кымын том салдат эз во Чечняысь…
Мыйтаӧс Людмила Васильевна пленысь корсьӧма. Татьяна Емельянова казьтыштіс аслас районсаӧс:
— Мылдінысь ӧти зон веськавлӧма пленӧ Чечняын. Людмила Васильевна ветлӧдліс, корсьысис да гортас сійӧс вайӧдіс. Зонмыд гортӧ воӧм бӧрын гӧтрасис, но дженьыд нэма вӧлӧма. Кайӧма удж кузяыс Еремейӧ да сэні веськалӧма пищаль улӧ. Ӧти мужичӧй вӧлӧм кампужитчӧ да лыйӧма. Артмӧ, пленысь мездім-вайим, а кильчӧ помын олӧмыс помасис. Мӧдӧс сідзжӧ ёна корсьысим. Воис гортас да Сойва юӧ пӧдіс. Ӧтилаын смертьыс абу суӧма, а мӧдлаын виччысьӧма.
Югыд паметьыс оз кус
—Зэв ыджыд сьӧлӧма аньӧн вӧлі Людмила Васильевна. Комиӧ воӧм морт артасьтӧг да вын жалиттӧг мыйта бурсӧ вӧчис татчӧс олысьяслы.
Кувсьӧм йывсьыс меным висьталіс пиӧй. Первой весиг эг эскы шог юӧрыслы, мися, кыдзи вермис эновтны таладоръюгыдсӧ татшӧм вына аньыс! Ачым висьӧдча вӧлі да, лунтыр вольпасьын тупляси. Юрын тічкис шог юӧрыс. Мӧд лунас Ен отсӧгӧн чеччи да вичкоӧ ветлі, кори, мед нелямын лун чӧж лыддясны сорокауст. Гортын пыр жӧ юрбита Енмыслы, мед босьтас Людмила Васильевналысь ловсӧ райӧ. Эска, коді тӧдліс, ставӧн казьтылӧны сійӧс. Гашкӧ, кодкӧ вичкоӧ пыралӧмӧн, кодкӧ гортас сись ӧзтӧмӧн.
Людмила Васильевналӧн югыд паметьыс оз кус. Югыдін да шоныдін…
Татьяна Емельяновалысь висьтасьӧмсӧ гижис Екатерина МАКАРОВА.