Дасӧд классын велӧдчыны локті Сыктывкарӧ, Юрий Спиридонов нима искусство гимназиялӧн гуманитарнӧй юкӧнӧ. А сыӧдз, июнь тӧлысьын, сдайті пыран экзаменъяс. Гижи коми да роч кывъясысь сочинениеяс, вочавидзи литератураысь юалӧмъяс вылӧ, гижи психологияысь тест да равзі-сьылі «Бур батькӧд-мамкӧд олӧм». Сэки чайті, мися, луныс оз нин и помасьлы. А кык-куим лун мысти нин аддзи ассьым ним-овӧс велӧдчыны пырысьяс лыдысь да ёна и радлі!
Коми кывйысь да литератураысь тӧдӧмлунъясӧс донъяліс Раиса Ивановна Вагнер. И ӧні ме шуда, мый велӧдчи тайӧ педагог дорас, коді чужтіс ме пытшкын Коми му, чужан кыв да ас войтыр дорӧ муслун. Сылӧн урокъясыс отсалісны гӧгӧрвоны, мый ме – коми, и таысь оз ков яндысьны, а мӧдарӧ на, гӧрдитчыны.
Таво январын Раиса Ивановна Вагнер пасйис олӧмас тшупӧда пас. Чолӧмалӧмкӧд йитӧдын и окота лои пасйыштны радейтана да нималана велӧдысьлысь олан туйсӧ, удж дорас муслунсӧ, челядь дорӧ сибыдлунсӧ.
Чужлӧма ань Сыктыв районса Палаззяын велӧдысьяслӧн семьяын. Батьыс – Иван Степанович Колипов – сетӧма ичӧт классъясын челядьлы тӧдӧмлун, армияӧдзыс уджавлӧма Кебраын. Армияын служитӧма Ылі Асыввылын, сэсся воюйтӧма японечьяскӧд, да сӧмын сизим во мысти локтӧма гортас. Воӧм бӧрын тӧлка морттӧ корӧмаӧсь веськӧдлыны Палаззяса колхозӧн.
Мамыс – Нина Филаретовна – вӧлӧма коми да роч кыв, литература велӧдысьӧн. Нэмсӧ уджалӧма сиктса школаын, завучалӧма, директоралӧма, велӧдӧма челядьӧс.
– Ме шуда, мый лои велӧдысьӧн, – заводитіс сёрнисӧ Раиса Ивановна. – Сідзкӧ, восьлала рӧдвужлӧн туйӧд.
Ассьым ичӧтдырӧс казьтыла шоныд нюмӧн. Мыйыс эз вӧв быдмигад! Тырмыліс ми коддьӧмыдлы и уджалӧмыд, да и вильшасьнытӧ бура кужлім. Ёна гажаа овлім!
Велӧдчынытӧ ёна радейтлі. Торйӧн нин коми кыв да литература, а сідзжӧ история сьӧлӧм серти вӧліны. И некыдз бӧрйыны эг куж, кодар нырвизьӧд мунны.
Школаын велӧдчигӧн на отсасьлі мамлы тетрадь прӧверяйтны – ӧшыбкаяс корсявны. Сійӧ и чужтіс меын велӧдысьлӧн удж дорӧ муслун. Велӧдысьыд сэки лыддьыссис ыджыд мортӧн, сійӧс ёна пыдди пуктывлісны.
Миян школаын велӧдісны сизимӧд классӧдз. Сэсся коліс мунны водзӧ. Нывъёртъяс бӧрйисны медицина. Ме тшӧтш мӧдӧдчывлі. Но эг мун – буретш сійӧ воӧ миян восьтісны кӧкъямысӧд класс. А мӧд вонас нин лэччи велӧдчыны педучилищеса коми юкӧнӧ. Нёль во тӧдӧмлун босьтӧм бӧрын кайи Палаззяса школаӧ уджавны.
Медводдза урок сеті 5-ӧд классын, роч литератураысь. Темаыс вӧлі А.Гайдарлӧн «Чук и Гек» висьт. Дерт, ёнакодь майшаси, сьӧлӧмӧй коклябӧрын тіркӧдчис: ӧд классас пукалісны 27 нывка да зонка, ме вылӧ дзоргис уна син. Кыдзкӧ-мыйкӧ такӧді ачымӧс, а челядь чӧв виччысисны: мый жӧ пӧ тайӧ том велӧдысьыс мӧдас вӧчны. Урокӧй лючки-ладнӧ муніс.
А велӧдысьяс (ӧд найӧ велӧдлісны менӧ ачымӧс) став сьӧлӧмсяньныс сиисны выль уджын бур туй. Быд здукӧ отсалісны, мыйӧн вермисны. Аттьӧ налы ставныслы!
Раиса Ивановна пыр кӧсйӧма содтӧд тӧдӧмлун босьтны. Пырӧма велӧдчыны пединститутӧ. Бур оценкаяснад сійӧс босьтӧмаӧсь. А документъяссӧ кор сетӧма, вӧзйӧмаӧсь пырны коми юкӧнӧ… Тайӧ и лоӧма Раиса Ивановналӧн олӧмас нырвизьӧн.
– Ӧнӧдз аттьӧала, мый деканатын вӧзйисны пырны филфакса коми юкӧнӧ, – водзӧ висьталӧ велӧдысь. – Пединститутын велӧдчи коми группаын, а сійӧ эз вӧв ыджыд. Но кутшӧм нималана войтыр петісны олӧмас – Лена Козлова, Ӧльӧксан Ульянов, Володя Шомысов (оз эскыссьы, мый найӧ эновтісны нин таладоръюгыдсӧ), Василий Тимин, Эля Полякова (Михайлова), Оля Мишарина (Ивашева), Вера Петрова (Осипова)…
Группаным вӧлі зэв ёртасьысь, быдтор вӧчим ӧтвылысь. Ставӧн бура велӧдчим. Сессия пыр ас кадӧ сдайтлім. Гижим курсӧвӧй уджъяс. Коми литератураысь спецкурс нуӧдіс Вера Алексеевна Латышева. Уджъяснымӧс йӧзӧдлісны весиг «Войвыв кодзув» журналын.
Уна во колис пединститут помалӧмсянь, но быд вит во мысти ад-дзысьлам вӧлі Сыктывкарын (жаль, пандемия вӧсна ковмис эновтчыны). Но ӧта-мӧдкӧд кутам топыд йитӧд.
Раиса Ивановна нёль во уджаліс Палаззяса кӧкъямыс класса школаын. Сэсся пединститут помалӧм бӧрын зілис Сыктывкарса канму университетлӧн коми кыв да литература кафедраын. 10 во велӧдіс. Гашкӧ, водзӧ да дыр на…
Но сьӧд визьӧн олӧмас лоис ыджыдджык нылыслӧн пӧгибнитӧм. Сійӧ вӧлі студенткаӧн, велӧдчис университетын.
Зэв ыджыд воштӧм вӧснаыс Раиса Ивановналы зэв сьӧкыд лои удж-авны вузас…
Олӧмыс бара туйдіс. Вӧлі 1988 во. Республикаса юралысь бердса искусство гимназияӧ буретш корсисны коми кыв да литература велӧдысьӧс. Вӧзйис уджсӧ пединститутса ёртыс – Вера Ивановна.
Урокъяс сетӧмысь кындзи Раиса Ивановна кутіс уджавны содтӧд тӧдӧмлун сетысь педагогӧн – нуӧдіс коми литератураысь да фольклорысь спецкурс. Челядькӧд уджын лӧньӧдіс ассьыс сьӧлӧмсӧ. Ставнас сунгысис налӧн быдлунъя олӧмас, найӧс велӧдӧмас, туйдӧмас.
Гимназияын жӧ медводдзаӧн кутіс котыртавны республикаса ылі сикт-грездӧ экспедицияяс. Ветлісны перымса комияс дорӧ, кытшовтісны Емдін, Сыктыв, Ухта, Сосногорск районъяс. Ставыс, мый чукӧртісны, и пырис велӧдчысьяслӧн туясян уджъясӧ, кодъясӧн челядь петкӧдчӧны конкурсъясын да шедӧдӧны вермысьяслысь нимъяс.
Гимназияын велӧдӧ нин 34 во. Уджалігас жӧ ань зілис сиктса енбиа челядьлӧн лицейын. Налы тшӧтш тырмис бур велӧдысьлӧн выныс, тӧдӧмлун сетӧмыс да ёртасьӧмыс.
– Ме чайта, олӧм чӧж меным вочаасьлісны бур войтыр, – водзӧ сёрнитіс Раиса Ивановна. – Найӧ отсалісны меным лоны татшӧмӧн, кутшӧм эм.
Велӧдысьлысь туй бӧрйи мам вылӧ видзӧдӧмӧн, сэсся удж дорӧ муслунсӧ чужтісны училищеысь педагогъяс, школаын уджалысь ёртъяс, институтын велӧдысьяс, а торйӧн нин филологияса доктор, профессор Вера Алексеевна Латышева. Сэки ӧд, кольӧм нэмся 70-80 воясад, профессоръяс волывлісны и мукӧд республикаысь, Питер-Москваысь, Эстонияысь, Венгрияысь. Бурӧн казьтывла Василий Ильич Лыткинӧс, коді мукӧдсьыс тшӧкыдджыка воліс.
Раиса Ивановна Вагнерӧс бур да тӧдчана уджысь пасйӧма уна сикас аттьӧалана гижӧдӧн да дипломӧн, сійӧ Коми Республикаса заслуженнӧй уджалысь, «Отличник народного просвещения», эм и «Ревнителю Просвещения» медаль, кодӧс сетӧма А.С.Пушкинлӧн 200 вося тшупӧда пас кежлӧ.
* * *
Раиса Ивановна Вагнерлӧн, чайтсьӧ, велӧдчысьыс джын республикаыс. Кодӧс сӧмын он босьт, сійӧ и тӧдӧ бур велӧдысьтӧ, и быдӧн шуӧ сылы ыджыд аттьӧ! Ме шуда жӧ, мый босьті тӧдӧмлун буретш сы дорын. Аттьӧ, Раиса Ивановна! Став бурсӧ Тіянлы!
Надежда Пунегова.
Снимокъясыс Раиса Вагнерлӧн гортса архивысь да Людмила Игушевалӧн.