Кольӧм номерын ми тӧдмӧдім Василина Чупровалӧн водзмӧстчӧмӧн котыртӧм «Институт народного единства» асшӧр котырлӧн «Комилӧн история: артмӧмсяньыс ӧнія лунъясӧдз (коми ворсӧмъяс, этностиль да традиция)» уджтасӧн. Сійӧ збыльмӧдсьӧ Коми Республикаса юралысьлӧн грант весьтӧ. Сьӧмсӧ вичмӧдӧма регионса промышленносьт да экономика сӧвмӧдан министерство.
Казьтыштам, уджтасыс мунӧ 2021 вося октябрсянь 2022 вося майӧдз. Сы серти колӧ дасьтыны ӧкмыс видеоролик куим районын: Луздорын, Изьваын да Удораын. Быд фильмын петкӧдлӧны комилысь культура-традиция, этностиль, национальнӧй ворсӧмъяс, енбиа йӧзӧс да кужысь киа мастеръясӧс. Таысь кындзи асланыс туясьӧмъясӧн юксясны специалист-этнологъяс, а сідзжӧ видеороликъясӧ пыртасны Коми Республикаса Национальнӧй музейлӧн этнография юкӧнысь да Коми наука шӧринысь босьтӧм гижӧд-снимокъяс.
Уджтасӧн веськӧдлысь Василина Чупровалӧн да этноблогер Генрих Немчиновлӧн Луздорӧ ветлӧм йылысь гижлім нин. А тайӧ номерын тӧдмӧдам, кыдзи да мый вӧчӧмаӧсь найӧ Изьваын да Удораын.
–Изьва да Удора районъясӧ ветлӧм бӧрын позьӧ шуны, мый сэтчӧс йӧзыс видзӧны ассьыныс культуранысӧ, – висьталіс Василина Андреевна. – Налӧн зэв озырӧсь музейясыс. Висьталысьяслӧн синныс ӧзйӧ, кор тӧдмӧдӧны асланыс оласногӧн. Тӧдчӧда и сійӧс, мый быдлаын миянӧс зэв бура вочаалӧны. Кӧть кытчӧ эг волӧй, быдлаын вердісны-юктӧдісны – зэв ёна радейтӧны сэні гӧсьтъястӧ. Дӧзмӧны на, он кӧ пыравлы кодкӧ дорӧ.
Удораса Важгортын да Изьваын сулалӧны на кык судта керкаясыд. Тыдалӧ, мый зумыда овлӧмаӧсь йӧзыс, вузасьӧмаӧсь да. Татчӧс аньяс новлӧмаӧсь и сыръя чышъянъяс. Тайӧ сідзжӧ висьталӧ эмбур-озырлун йылысь.
Нимкодь, мый Изьваын да Удораын йӧзыс кутчысьӧны на важас. Но Изьваын кӧ сиктъясыс матынӧсь ӧта-мӧдсяньыс, Удораса ылі сикт-грездӧдз омӧль туйыс да, воӧдчыны зэв сьӧкыд. Та понда том йӧзыс мунӧны ыджыдджык сикт-карӧ, сэтчӧ сэсся и кольччӧны овны.
Удораса вӧр-ваыс, ок, мича, кызвын сикт-грездыс пуксьӧма ыджыд ю бокӧ.
Изьваын
Василина да Генрих кыкнанныс Изьваысь. Ас районын найӧс вочаалӧма Изьваса историко-краеведческӧй музейӧн веськӧдлысь Екатерина Алексеевна Хозяинова. Сійӧ и новлӧдлӧма да ставсӧ петкӧдлӧма.
Музейын гӧсьтъясӧс тӧдмӧдӧмаӧсь сэтчӧ чукӧртӧм кӧлуй-эмбурӧн, новлӧдлӧмаӧсь жырйысь жырйӧ. Таысь кындзи висьталӧмаӧсь «Кӧрэ петӧм» (мӧд ногӧн, «Аргышен ворсэм») национальнӧй ворсӧм йылысь. Та-дзи прӧст каднысӧ коллявлӧмаӧсь кӧр видзысьяслӧн челядьыс.
Мокчойын вочаалӧмаӧсь зэв жӧ шоныда. Школаса директор Лариса Каневалӧн веськӧдлӧм да Александр Артеевлӧн гудӧкасьӧм улын фольклор котыр йӧктӧма «Краковяк», «Шондібан», «Под испань», «Чига гусь». А медбӧрын нин ставӧн шегъясьӧмаӧсь.
Мокчойын жӧ Альбина Николаевна Витязева висьталӧма, кыдзи кӧр ку песны.
Бакурын гӧсьтъяс веськавлӧмаӧсь чумӧ. Надежда Николаевна да Фёдор Егорович Чупровъяс тӧдмӧдӧмаӧсь найӧс ӧнія кӧр видзысьлӧн балокӧн, чӧсмӧдлӧмаӧсь кӧрт пач вылын пӧжалӧм вира блинӧн. Таысь кындзи Изьва сиктын Михаил Артеев тренеркӧд чеччалӧмаӧсь нарт вомӧн, шыблалӧмаӧсь няртала.
Бакурса велӧдысь-велӧдчысьяс окотапырысь жӧ аддзысьлӧмаӧсь накӧд. Ӧд Василина буретш тайӧ школасӧ помавлӧма. Том йӧз висьталӧмаӧсь этнороликъяс йылысь, кыдзи снимайтӧны сюжет, вӧчӧны монтаж.
Брика грездын Василина да Генрих аддзысьлӧмаӧсь мастер Ольга Чупровакӧд. Сійӧ окотапырысь висьталӧма, кыдзи вурны шензьӧдана изьваса мича сарапан, пими да чурк (кольӧм нэмся 19-20 воясся пемӧс куа пыдӧса кучикысь гожся кӧм). А Ольга Олеговна да Евгений Иванович Чупровъяс велӧдӧмаӧсь дасьтыны коми сёян – черинянь да ас вӧчӧм сыр.
Удораын
Неважӧн водзмӧстчысьяс ветлӧмаӧсь и Удораӧ. Юркарсянь Василинаысь да Генрихысь кындзи экспертӧн ветлӧма тшӧтш и Удораын чужлӧм гудӧкасьысь Владимир Трошев.
Гӧсьтъясӧс вочаалӧма татчӧс краевед, сиктса туризм котыртысь, педагог Дина Ивановна Чупрова. Съёмкаыс мунӧма Усогорскысь челядьлӧн творчество керкаса музейын. Сэсся Путшкымдінысь воӧма педагог Мария Васильевна Матева да висьтасьӧма удораса важ ворсӧмъяс йылысь.
Водзӧ уджныс мунӧма Косланса национальнӧй музейын. Веськӧдлысь Валентина Тимофеевна Солдатенко висьталӧма важ печкан, 200 вося туис да тунлӧн бедь йылысь. Та бӧрын «ВолЯ» волонтёр котырса тӧдмӧдӧмаӧсь удораса национальнӧй паськӧмӧн. Бабъясыслӧн паськӧмӧ вӧччӧмӧн «Оз тусьяс» котыр йӧктӧма кадриль да ворсӧдӧма «Пестер юрысь».
Юркарса ветлӧмаӧсь нӧшта Слӧбӧдаӧ, Кӧджӧ, Важгортӧ, войковтӧмаӧсь Ёвкӧджын, снимайтӧмаӧсь «Коптюжаночка» котырӧс, волӧмаӧсь важнога олӧмӧ кутчысьысьяс (староверъяс) дорӧ, тӧдмасьӧмаӧсь удораса кӧлысьӧн, видлӧмаӧсь юн чери, тӧдмалӧмаӧсь уна выльтор сир йылысь да пырӧдчылӧмаӧсь удораса роспись кузя мастер-классӧ.
* * *
Дерт, унатор на аддзылӧмаӧсь-тӧдмалӧмаӧсь гӧсьтъяс Изьваын да Удораын. Нимкодь, кор эмӧсь татшӧм водзмӧстчысьясыс, кодъяс снимайтӧны-пасъялӧны коми войтырлӧн оласног-культура-традициялысь аслыспӧлӧслунсӧ. Лыддян-видзӧдан да сӧмын шуыштан: «Молодечьяс!». Сідзкӧ, абу на ставыс вошӧма-бырӧма, эм на мый коми войтыр йылысь висьтавны да петкӧдлыны.
Надежда Пунегова.
Снимокъясыс «ВКонтактеын» «Институт народного единства» котырлӧн лист бокысь.