2019 воын Россияса президент сетӧма индӧд 2030 воӧдз чинтыны судзсьытӧма олысь лыдсӧ. Медым кыдзкӧ отсавны пикӧ воӧмаяслы, «Гражданалы социальнӧй отсӧг» программаӧ пыртӧмаӧсь социальнӧй контракт йылысь содтӧдъяс. 21 регионын, тшӧтш и Комиын, шуӧмаӧсь збыльмӧдны сідз шусяна пилотнӧй уджтас.
2020 воын миян республикаын кырымалӧмаӧсь 4.170 социальнӧй контракт, мӧйму – 3.040 (на лыдысь 1.189-сӧ карын да 1.851-сӧ – сиктын олысьяскӧд). Кольӧм во та могысь вичмӧдӧмаӧсь 258 миллион шайт, на лыдын 77 миллионыс – республикаса бюджетысь. Кодлы позьӧ кырымавны соцконтрактсӧ? Уна-ӧ да мый вылӧ вичмӧдӧны сьӧмсӧ?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрнитігӧн вочавидзис удж, занятосьт да йӧзӧс социальнӧя доръян министерствоысь юкӧнӧн веськӧдлысь Наталья Зубова.
Выль уджӧ босьтчыны
– Социальнӧй контракт – тайӧ медводз судзсьытӧма олысь мортлы, семьялы социальнӧй отсӧг. Мукӧдсьыс сыӧн и торъялӧ, мый йӧзӧс социальнӧя доръян тэчас кырымалӧ мортыскӧд сёрнитчӧм, кодӧс кыкнанладорыс пӧртӧны олӧмӧ. Та дырйи тӧдмалӧны, мый колӧ вӧчны, медым мортыс либӧ семьяыс сувтіс кок йылас. И занятосьт шӧринсянь да соцуправлениесянь индӧны мортыслы кураторӧс, коді мӧдас отсавны пӧртны олӧмӧ став урчитӧмсӧ. Та вӧсна оз ков повны шыӧдчыны отсӧгла. Соцконтрактыслӧн нёль нырвизь, кырымалӧны вонас ӧтчыд. Шыӧдчыны позьӧ МФЦ, «Госуслуги» портал, занятосьт шӧринлӧн да соцуправлениелӧн сайтъяс пыр, – висьталіс Наталья Юрьевна.
Медводз тайӧ сёрнитчӧмсӧ позьӧ кырымавны удж корсьӧм либӧ мӧд удж вылӧ инасьӧм могысь. Каръясын мӧйму кырымалӧмаӧсь 572 татшӧм сёрнитчӧм, сиктъясын – 812. Йӧзсӧ удж вылӧ иналӧны занятосьт шӧрин отсӧгӧн. Сэтчӧс специалистъяс быдӧнкӧд сёрнитӧны, тӧдмалӧны, кутшӧм образованиеыс, профессияыс, кытчӧ вермас инасьны удж вылӧ.
Удж корсьӧм-вежӧм кузя соцконтракт дырйи мортыслы нёль тӧлысь мынтӧны овны судзсьымӧн сьӧм (мӧйму – 15.568, а таво нин – 16.751 шайт). Тайӧ каднас мортыс велӧдчӧ да инасьӧ удж вылӧ. Социальнӧй контрактас весиг пасйӧма, мый мортсӧ быть колӧ ыстыны выль удж вылас стажируйтчыны.
Позьӧ и гортын пӧжасьны
Социальнӧй контрактсӧ во кежлӧ позьӧ кырымавны и ас предприятие восьтӧм могысь. Карса олысьяс кырымалӧмаӧсь 178 татшӧм сёрнитчӧм. Сиктын татшӧмыс вӧлӧма 320.
Судзсьытӧма олысьлы та могысь вичмӧдӧны 250 сюрс шайт. Та вылӧ сійӧ вермас судзӧдны колана эмбур. Шуам, шырсянінӧ позяс ньӧбны креслӧ, шыран-сынан, рӧмпӧштан да уна мукӧдтор. Та дырйи тшӧтш позяс куим тӧлысь велӧдчыны либӧ босьтны содтӧд тӧдӧмлун-сям. Таысь на и мынтасны 30 сюрс шайт.
Та бӧрын мортыс лоас ас вылӧ уджалысьӧн либӧ самозанятӧйӧн.
Кыдз висьталіс Наталья Зубова, налӧн министерстволӧн сайтын йӧзӧдӧма на видеоролик, кӧні висьтавсьӧ татшӧм писькӧс йӧз йывсьыс. Татшӧмъясыс босьтчӧмаӧсь гортаныс пӧжасьны, дзоньтасьны-стрӧитчыны, восьтӧмаӧсь дзоридзӧн вузасянін, бьюти-салон, шырсянін, авторскӧй сьыланкыв да челядьлы клубъяс, уна мукӧдтор.
Йӧзӧс социальнӧя доръян тэчасын татшӧм предприятиесӧ восьттӧдз чукӧртчылӧны и кар-районысь занятосьт шӧринъясысь да муниципалитетъясысь специалистъяс. Найӧ вӧзйӧны, мый позьӧ да колӧ восьтыны налӧн кар-районын.
Тайӧ сёрнитчӧмсӧ оз кырымавны, эм кӧ мортыслӧн либӧ семьяыслӧн код водзын кӧ уджйӧз, сідз шусяна исполнительнӧй производство.
Ас овмӧс
Гӧгӧрвоана, сиктсаяс водзмӧстчӧмаӧсь и ас овмӧсъяс лӧсьӧдӧмын. Карын кырымалӧмаӧсь та могысь ӧти контракт, а сиктын – 304. Медуна ас овмӧс котыртӧмаӧсь Изьва, Сыктыв, Луздор, Емдін да Кӧрткерӧс районъясын.
Ас овмӧс лӧсьӧдӧм вылӧ вичмӧдӧны сё сюрс шайт. Та вылӧ позьӧ ньӧбны скӧт, гортса пӧтка, кӧйдыс, кӧрым, мувердас да мукӧдтор. Тайӧ сёрнитчӧмсӧ кырымалӧны во кежлӧ жӧ. Но тайӧс вермасны вӧчны сӧмын найӧ, кодъяслӧн эм мутор.
Олӧмас сьӧкыдлун венны
2021 воын оланпас дасьтысьяс пыртӧмаӧсь «трудная жизненная ситуация» кывтэчас. Мортыс вермас веськавны сэтшӧм джумӧ, кытысь петнысӧ оз вермы. Тайӧ вермас лоны чорыда доймӧм либӧ висьмӧм вӧсна. Гашкӧ, сьӧкыда висьысьӧс колӧ дӧзьӧритны да. Олӧмас овлӧ и мукӧд виччысьтӧмтор. Татшӧм семьяыслы во джынйӧдз вичмӧдӧны тӧлысьнас 16.751 шайтӧн.
Став рӧскодсӧ водзвыв урчитӧны, а сьӧмсӧ босьтысьыс бӧрас висьтасьӧ, мый вылӧ уна-ӧ видзӧма. Шуам, ньӧбӧма челядьлы кӧм-паськӧм, лызь да коньки, лекарство да мукӧдтор. Та дырйи корӧны петкӧдлыны ньӧбӧмторсӧ.
Комиын кырымалӧма 853 татшӧм контракт, карын да сиктын ӧтмында.
–Социальнӧй контракт медся бура отсалӧ семьялы мынтӧдчыны судзсьытӧма олӧмсьыс, – лыддьӧ Наталья Юрьевна. – Сьӧма отсӧгсӧ босьтысьяс лыдын кык-нёль да унджык челядя семьяяс. Найӧ судзсьытӧма олӧны оз сы вӧсна, мый бать-мамыс оз уджавны. Семьяас кӧ квайт челядь, лыда гозъя вермас нажӧвитны сы мында, медым найӧс эз лыддьыны судзсьытӧма олысьясӧн.
Менам аллергия. Уджысь?
«Веськыд йитӧда» телефон пыр помтӧг звӧнитісны нывбабаяс. Ӧти ань майшасьӧ тӧдса пӧдруга вӧснаыс. Сылы пӧ 69 арӧс. Пенсияыс ичӧт, олӧ сідз шусяна малосемейкаын, мыйысь мынтӧ уна сьӧм. Некодлы нин оз эскы, та вӧсна отсӧгла некытчӧ оз кӧсйы шыасьны. Ми пӧ кыдз вермам отсалам сёян-юанӧн да кӧм-паськӧмӧн. Кутшӧм социальнӧй отсӧг пӧ позьӧ сылы судзӧдны?
Наталья Юрьевна лыддьӧ, мый став сертиыс аньыслы пенсия дорас сетӧны нин кутшӧмкӧ социальнӧй содтӧд. Но, медым стӧчджыка тӧдмавны, кутшӧм нӧшта отсӧг позьӧ босьтны государствосянь, вӧзйис шыӧдчыны матысса соцучреждениеӧ. Сэні пӧ ставсӧ гӧгӧрвоӧдасны.
Мӧд ань юаліс, ме пӧ самозанятӧй, ас вылӧ уджалысь. Кутшӧм отсӧг пӧ позьӧ босьтны?
Сылы вочавидзисны, мый некутшӧм содтӧд отсӧг сылы оз ло. Сы вӧсна мый социальнӧй контрактсӧ кырымалӧны оз дась нин предприятие сӧвмӧдӧм-паськӧдӧм, а выльӧс восьтӧм могысь. Но отсӧгла пӧ позьӧ шыӧдчыны экономика сӧвмӧдан министерствоӧ.
Интаысь ань скӧракодь дӧжнасис. Ме пӧ ӧтнам быдта кагаӧс. Ог уджав, судзсьытӧма олысь. Мӧйму апрель 1 лунсянь ноябрь 30 лунӧдз кырымалӧма удж корсьӧм могысь соцконтракт. Но мынтӧмаӧсь сӧмын ӧти тӧлысь. 15 сюрс шайт. Мыйла пӧ 2020 воын тӧдсаяс татшӧм соцконтракт сертиыс босьтӧмаӧсь унджык сьӧм да дырджык кад?
Наталья Зубова казьтыштіс, мый 2020 воын, кор пыртісны соцконтрактсӧ, и збыльысь, вӧлӧмаӧсь мӧдджык позянлунъяс. Но Интаса аньлы ставсӧ мынтӧмаӧсь контрактсӧ торкавтӧг. Ӧд сы серти медводдза тӧлысяс сьӧмсӧ вештӧны удж корсьӧм могысь. Инасян кӧ удж вылӧ, та мындаӧн жӧ мынтасны нӧшта куим тӧлысь. Но уджсӧ колӧ корсьны дыр кежлӧ, а оз сідз шусяна гражданско-правӧвӧй сёрнитчӧм серти дженьыд кадколаст кежлӧ. Тӧлысь мысти кӧ некытчӧ он инась, некутшӧм сьӧм сэсся оз сетны. Буретш тадзи артмӧма Интаса анькӧд.
Но майшасьны пӧ оз ков. Сы вӧсна мый соцконтракт помасьӧм бӧрас во мысти бара позьӧ шыӧдчыны да кырымавны татшӧм сёрнитчӧмсӧ.
Интаса аньлы сідзжӧ вӧзйисны видлыны соцконтракт отсӧгӧн босьтны выль профессия либӧ лоны самозанятӧйӧн, лӧсьӧдны ассьыс предприятие, уджавны гортас. Та вылӧ аньыс вочавидзис: ме пӧ дась велӧдчыны охранникӧ, но Интаын татшӧм удж вылас он инась. А гортын ас вылӧ уджавны либӧ восьтыны кутшӧмкӧ предприятие ог вермы. Менам пӧ уна висьӧм, тшӧтш и аллергия…
Окота вӧлі юавны: гашкӧ, уджсьыс?
А бӧръя звӧнитысьыс кор шыӧдчыліс, Наталья Юрьевна сӧмын шуыштіс: ӧбиднӧ пӧ, кор мамъяс майшасьӧны да звӧнитчӧны верстьӧ челядь вӧснаыс, кодъяс мыйлакӧ оз кӧсйыны уджавны.
– Мыйла менам 7 да 9 арӧса внукъяслы коймӧд во нин оз мынтыны некутшӧм пособие? Семьяас уджалӧ сӧмын батьыс. Босьтӧмаӧсь кредит да, быд тӧлысь сылӧн удждонысь косӧдӧны 20 сюрс шайт. Оланін сетісны Пичипашняын (Сыктывдін районса Выльгорт юрсиктсянь неылын). Мамныс горт олӧ. Ӧти-кӧ, челядьыс тшӧкыда пукалӧны гортаныс, висьӧны, сэсся коронавирус вӧсна школаас оз велӧдны. А кор велӧдӧны, быд лун найӧс колӧ колльӧдны школаӧдз, нуны налысь сьӧкыд сумкаяссӧ. Сы вӧсна мый челядьыс тшӧкыда висьӧны, мамсӧ оз босьтны удж вылӧ, – зэв ярскӧба шуасис звӧнитысь нывбаба.
–Пенсия фонд да соцуправление мынтӧны уна сикас пособие, но медсясӧ судзсьытӧма олысь семьялы. Тіян внукъясныд арлыд сертиыс оз нин веськавны пособие босьтысь лыдӧ. Сэсся позьӧ шыӧдчыны да босьтны судзсьытӧма олысьлысь либӧ уджтӧмалысьлысь сідз шусяна статус. Эм уна помка, кор нывбаба оз вермы уджавны – нӧбасьӧ, быдтӧ висьлӧс кага-инвалидӧс, дӧзьӧритӧ вермытӧм верстьӧӧс либӧ мыйлакӧ кагасӧ оз босьтны детсадйӧ да сідз водзӧ. Уна семьяын татшӧм жӧ тӧжд-могӧн быдтысьӧны, олӧны да уджалӧны. Мортлы, коді вермӧ уджавны, некутшӧм пособие оз сетны, – видліс вочавидзны Наталья Зубова.
* * *
Звӧнитысьясӧс кывзӧм бӧрын казьтышті и аслам олӧмысь лоӧмтор. Ӧтчыд лавкаысь петігӧн менӧ паныдаліс зонка да корис «нянь вылӧ». Ме сылы и мыччи тупӧсь джын. Ӧнӧдз син водзын скӧр видзӧдласыс. Ме пӧ эг нянь кор, а «нянь вылӧ». Гашкӧ, йӧзыс тшӧтш веляммисны да виччысьӧны государствосянь оз шатин, а чери…
Николай Размыслов.