«Руч сиктсӧветӧ пырысь грезд. Овмӧдчылӧмаӧсь XIX-ӧд нэм заводитчигӧн. 1859 вося пасйӧдын — «Выселок Северная Пока (Вой-пока)», 2 керка, 11 морт. 1892 воын — пӧчинок Вой-Пока, 92 олысь. 1916 воын — Войпока пӧчинок, 13 керкаын 73 олысь. 1926 во. Войпока грездын 14 керка, 87 олысь. 1939 воын — 88 олысь, 1963 воын — 54 олысь. 1973 вося ноябрь 22 лунӧ пасйӧмаӧсь грезд бырӧм йылысь».
И.Л.Жеребцовлӧн «Где ты живёшь» небӧгысь.
Ӧні Войпока местаыс ставнас вӧрсялӧма. Коркӧя грезд йылысь казьтывлӧны керка местаяс да вӧвлӧм совхозлӧн вевт улӧдз вайӧдӧм, но помавтӧм, ёна нин важмӧм сруб, а неылын Катыд ягын — шойна, кытчӧ гежӧдика кежавлӧны рӧдвужсӧ видлысьяс.
Быд мыльклӧн аслас ним
Кулӧмдінын олӧ Екатерина Трофимовна Елфимова, коді чужӧма да быдмӧма тайӧ ичӧтик грездас. Кӧть овмӧдчылӧма Максаковкаӧ, кӧні том арлыд вылӧ видзӧдтӧг быд уджӧ кутчысьлӧма. Дыр увйысьӧма Озъяг лесопунктын, сэсся уна во санитаркаалӧма Кулӧмдінса больничаын. А чужанін йывсьыс казьтывлӧ медпӧся.
Сылӧн висьтавлӧм серти, важ йӧз кужлӧмаӧсь бӧрйыны оланінсӧ. Орччӧн — ю, коді вӧлӧма озыр чериӧн, татшӧмӧн жӧ нималӧма Кӧпанеч ты, кытчӧ чери кыйны радейтысьяс и ӧні на волывлӧны быдласянь. Звер-пӧткаӧн, быдсикас вотӧс-тусьӧн да тшакӧн вердіс матысса вӧр. Аслыспӧлӧс и грезд местаыс: абу шыльыд, а мылькъяса. Тӧдӧмысь, пӧкатаинъяссяньыс и лоӧма Ручсянь войвылӧджык меститчӧм грездыслӧн Войпока нимыс. (Вӧлӧма нӧшта неылӧ лунвылӧджык пуксьӧм Лунпока грезд).
Йӧзыс медсясӧ стрӧитчылӧмаӧсь мылькъяс вылас, ӧта-мӧдсьыс вель ыджыд костӧн. Быттьӧ вӧлӧма ставныслӧн асланыс, позьӧ шуны, княжество. Мылькъяссӧ олысьяслӧн нимӧн и шулісны: Кузнеч гӧра, Ӧлеш гӧра, Микул гӧра, Сьтэпан гӧра… Вӧлі нӧшта Кырйыв, медджуджыд мыльк. Сэні сулаліс пуысь часовня юрйылас гоньгӧдчӧм пу крестӧн.
Тайӧ чурксяньыс тыдаліс ылӧдз гӧгӧрбок — Ручлӧн, Дереваннӧйлӧн, Улляналӧн мыгӧръясыс.
Горулас вӧлі сӧмын некымын овмӧс да колхоз амбаръяс, кӧні видзлісны ас муяс вылын быдтӧм шобді, ид, зӧр да анькытш.
Водзті йӧз олӧмаӧсь ас овмӧсӧн. Крепыдджыка олысьясӧс кулачитлӧмаӧсь. На радӧ веськалісны сир вийӧдан да кучик песан заводъяс кутысь Ване Миш, дьӧгӧть вӧчан завод кутысь Ване Миш Миколай. Кытчӧкӧ найӧс нулісны да, лы ни ку вошисны. Кулакӧн шуисны Вань Опоньӧс, кодлӧн вӧлі гожъян да тӧвъян, кузь коридора да балкона вель ыджыд керка.
А «Ким» колхозӧ пырысьяс вайӧдісны скӧтнысӧ да овмӧссьыныс мукӧд эмбур. Зіль уджалысьясӧн колхозыс сэсся вочасӧн озырмис. Паськыдӧсь вӧліны видзьяс, торйӧн уна турун пуктывлісны ваӧн ойдлӧминъясысь. Муяс вылын быдтывлісны ид, зӧр, анькытш, вель уна картупель. Бокынджык колхозлӧн ыджыд градъяс вӧліны: лук, свеклӧ, турнепс да кӧчан быдтӧм вылӧ. Помас аслыныс градъяс вӧчлісны колхозникъяс. Медым кокньӧдчыны киськасьӧмысь, визьясӧн нуӧдлісны канаваяс, кытчӧ чукӧрмӧм ваыс юктӧдіс градъяс вылысь быдтасъяссӧ. Быдтывлӧмаӧсь и шобді, бура пӧ волӧма. Войпокалӧн мельнича абу вӧлӧма да, тусьсӧ изны нулӧмаӧсь Лунпокаӧ.
Сійӧ кадӧ быд удж вӧчысьясӧн вӧліны вӧвъяс да, колхоз видзис 30 гӧгӧр чибӧӧс, содтӧд — чаньясӧс. Конюкаліс Пекла Мозымова. Ёна отсасисны зіль челядьыс. Гозъя вӧліны локтӧмаяс: Гришов Изосим — Ручысь, индывлісны бригадиравны, а Пекла — Ӧлекысь. Верӧссӧ нуисны война вылӧ да, пӧгибнитіс. Дӧва ӧтнас быдтіс квайт ныв-пиӧс.
Мӧс эз видзлыны. Ӧти пӧрйӧ, совхоз дырйи нин, Ручсянь вайлісны быдтыны куканьясӧс, сэсся бӧр дугӧдчисны. Зато гид тыр вӧлі ыжыс. Найӧс вердіс-юкталіс Наталь Попова. Ӧти пӧрйӧ колхозлӧн йывмывліс 800 гӧгӧр юр.
Ӧти войӧ, Войпока сэк вӧлі нин «Руч» сов-хозувса бригадаӧн, гидас ӧшиньӧдыс пырӧма энь ош да ёна унаӧс джагйӧдлӧма. Доймалӧм, но ловъяяссӧ начкалісны, шойяссӧ нуисны Ручӧ скӧт вердны. Ошсӧ гид пытшсьыс на суисны да лыйисны. Ыжъяс сэтшӧма повзьӧмаӧсь, мый бӧрсӧ йӧртны эз сетчыны. Картасӧ весиг тусяпуӧн да ньыв лыскӧн тшынӧдісны ош дуксьыс. Та бӧрын вель на дыр ыжсӧ рӧдмӧдісны.
Школа вӧлі Гришов керкаын. Пекла семья оліс ӧтарас, посводзсянь мӧдар жыръяс урокъяс нуӧдіс ӧтпырйӧ нёль класс велӧдысь Елена Егоровна, коді быд лун волывліс Ручсянь.
Лавка вӧлі Ӧльӧш Миш керкаын, вузасис Вась пиыслӧн гӧтырыс. Больнича эз жӧ лолы, ветлывлісны бурдӧдчыны Ручӧдз. Корсюрӧ пыжӧн либӧ вӧлӧн вайӧдлісны Руч больничаысь фельдшерӧс. Сёрни эз кыпавлы ясли ни детсад восьтӧм йылысь: челядь быдмисны пӧрысьяс да чой-вок отсӧгӧн. Клубтӧ эз жӧ лӧсьӧдлыны. Том йӧз ветлывлісны вель кузь да лёк туйӧд Ручӧ, дзоля-джыкъяслы клуб кодь вӧліны амбар водзьяс. Корсюрӧ верстьӧяс волывлісны рытйысьны ӧта-мӧд дорас. Но лунся мудз да гортса уджъяс бӧрын ёнасӧ некытчӧ эз кыскы. Локтан луныс ӧд бара жӧ заводитчывліс ӧтмоза: пусьӧм-пӧжасьӧмӧн, скӧт сёӧдӧмӧн, мукӧд тӧжд бергӧдӧмӧн, да мед сёрмытӧг на петны удж вылӧ. Водз водлісны и сы вӧсна, мый Войпокаӧ югыд би некор эз волы. Сартаса битӧ и ӧнія олӧмаджыкъяс нин оз помнитны. Но карасина лампаӧн век олісны. Казьтывлӧны на йӧзыс, мый саӧсь лампасӧ мыськӧмыс вӧлі челядьлӧн быдлунъя могӧн. Сідз жӧ, кыдз пес пыртӧм, шорысь ва ваялӧм, тӧвнас лым весалӧм…
Крест праздникъясысь медъёна пасйывлісны арся Иван лун. Улич вылын пестӧм бипуръяс вылын пуисны кӧчан, гудӧкаяс, гитараа да балалайкаа йӧз бӧрся вӧтлысисны сьылысь-йӧктысьяс. На гӧгӧрын жӧ челядь. Арся гаж ради лунтыр вуджӧдчис перевоз: волывлісны праздник вылӧ ручсаяс да мукӧдлаысь рӧдвуж-тӧдсаяс. Тайӧ лун кежлас быд керкаын ёна дасьтысьлісны. Но мӧд лунас быть коліс петны удж вылӧ.
Зіль йӧза грезд
—Ручладорсянь Эжва вуджан да, Войпокаыд — дзик матын, — водзӧ висьтасьӧ Екатерина Трофимовна Елфимова. — Ас пыжӧн вуджӧдчис менам ыджыд бать Илля Попов. Лун кӧть вой чукӧстӧм вылӧ чепӧсйыліс вуджӧдны ӧтарсяньыс и мӧдарсяньыс локтысь-мунысьясӧс. Сылӧн вӧлі нӧшта кузнеча, колхозлы и йӧзыслы быдтор дорліс. Донӧдӧм кӧртысь любӧйтор вӧлі наляс-вӧчас. Дзолядырйи ме сэтчӧ тшӧкыда волывлі, весиг пу мӧлӧт да пу чер меным вӧчліс, да сы моз жӧ кутшӧмкӧ кӧрт торйӧ вачкавлі. Дерт, эг донӧдӧмӧ.
Вӧчасьны ветлывліс тшӧтш матігӧгӧрса сиктъясӧ да грездъясӧ. Та вӧсна ковмис эновтчыны вуджӧдчӧмысь. Сы местаӧ тайӧ уджас босьтчис Ӧльӧш Миш.
Ыджыд бать кувсис томӧн, буретш война водзвылын. Локтам вӧлі карсянь «Сысола» паракодӧн да, виччысьтӧг сьӧлӧмыс сувтіс. Петкӧдісны Руч пристаньӧ, кысянь Войпокаӧ нуисны пыжӧн.
Менӧ медсясӧ быдтіс ыджыд мам Мария Ивановна Попова, сы вӧсна мый мам ловъя сьӧм перйӧм могысь пышйис колхозысь Максаковкаӧ да вель дыр эз волы гортӧ. Колхозыд сійӧс бӧр бергӧдіс, суд шуис мыжаӧн да, принуд сетісны. Ыстывлісны медся сьӧкыд уджъяс вылас. Усьліс зорӧд вывсянь да ёна доймаліс, сюрса лыыс торксис да, гӧрбасис. Ок, ёна висис да томӧн на и кувсис.
Ыджыд бать бабӧс, Мария Ивановнаӧс, армия-сяньыс вайлӧма Тамбовысь. Дзик комиӧн сёрнитны эз и велавлы, олӧм чӧжыс кыдъя рочасис. Чужтылӧма 13 кага. Ӧти кувлӧма дзоляӧн, быдмӧмаӧсь 9 пи да 3 ныв. Вӧлі бур гӧтырӧн да кӧзяйкаӧн, эз пов некутшӧм уджысь. Ок, мичаа вурсис сьӧрсьыс вайӧм швейкаӧн. Швейкаыс – печкан джын кодь, пысалӧ дӧрасӧ да киӧн вурӧ, мый кӧсъян. Сы моз Войпокаын тадзсӧ некод вурсьыны эз куж. А меным вӧлі весиг оборкиӧн да вышивкаӧн платтьӧ, сос, сарапан вурӧ.
Чужанінас корсюрӧ ветлывліс, менӧ на нулывліс. Сэтысь куш киӧн эз волы. Вайліс на гудӧк, мандолина, балалайка. Войпокаӧ волісны чойясыс да вокыс, меным зэв мича сикӧтш козьналісны. Сэки тайӧ вӧлі зэв любӧтор.
Тамбовысь ыджыд мамлысь чужан керкасӧ сетісны детдомлы, олӧны бать-мамтӧм челядь.
Дзолядырйи тшӧкыда волывлі Ӧльӧш Миш ордӧ. Посводзсянь ӧтарас — гожъяніна, мӧдарас — тӧвъяніна керканысӧ пуктывлӧмаӧсь кык гӧракостса туй бокӧ. Вӧлі керка тыр челядь. Но на дорӧ менӧ медсясӧ кыскис патепон. Мен вӧлі дивӧ кодь, мый бергалысь сьӧд кытшысь кыліс сьылӧм.
Войпокаса пӧшти став олысьыс вӧліны Попов ова. Тыдалӧ, Попов локтыссянь паськалӧма татчӧс рӧдыс. Бӧрынджык нин лоины мукӧд оваяс. Шуам, Юдинъяс. Ӧльӧш Мишлӧн Лидия нылыс Ручса зон Павел Юдинкӧд ӧтлаасьӧм бӧрын овмӧдчисны Войпокаӧ. Павелыс вӧлі ва туй видзысь, Эжва вылын бияс (бакенъяс) ӧзталысь. Гӧтырыс сылы отсасис. Александр да Татьяна ныв-писӧ ме видзлі на. Бӧрынджык Павелӧс ва туй видзны пароходствосянь вуджӧдісны Керчомъяӧ да, семьянас гозъя нэмсӧ коллялісны сэні. Лидия Михайловна 90 сайӧ арӧса нин.
Конюк Пекла ачыс чужлӧма Ӧлекын, а Гришов Изосим Зезегов верӧсыс — Ручса. Вӧлі уна во бригадирӧн. Вӧлі нӧшта Мозымов семья, Мишыс воліс Аныбысь. Олісны кулачитӧм Вань Опонь керкаын.
Войпокаын ыджыд арлыдӧдз олысьясыд вӧліны жӧ. Менам ыджыд мам кувсис 86 арӧсӧн. Ӧнись Ӧлексанлӧн да Ольгалӧн вӧлі ӧти пи, коді вошис война вылын да, некысянь некутшӧм юӧр эз и волы. Ӧнись Ӧлексаныс доймывлӧма да, висис, вӧлі гӧрба. Куліс 70 сайӧ арӧсӧн. Гуалісны ас кинас водзвыв вӧчӧм гортйын. А Ольгаӧс 90 сайӧ арӧсӧн нин нуисны пӧрысьяслӧн керкаӧ да аскӧдыс тшӧтш верӧснас вӧчӧм гортсӧ мӧдӧдісны. Гришов Насталӧн Матрен моньыс оліс пӧшти 100 арӧсӧдз, Парась сваття — 103 арӧсӧдз…
Войналӧн сьӧд кад
Ӧнись Иван Павла, верӧсыс водз кувсис да, ӧтнас быдтіс нёль челядьӧс. Вӧлі вывті зіль, уджалан паськӧмсӧ вежны эз удитлы. Но колхоз трудоденьнад и тшыгъялӧмсӧ тӧдлісны. Кач сёянысь Анна нылыс дундіс да куліс. Шогысла Павлалӧн чужӧмыс сьӧдӧдіс.
Ми сёйим жӧ азьгум, шомкор да мукӧд турун, но ыджыд мам, позьӧ шуны, нинӧм абусьыс кужліс сёян дасьтыны да, качӧдз эг волӧй. Отсаліс тшӧтш мӧсным. Дерт, быть коліс сетны поставка вылӧ ӧтитор и мӧдтор, но аслыным этшаник кольыштліс на. Сэсся мукӧд семьяын моз эз вӧв керка тыр челядь. Та вӧсна бергӧдчим кокниджыка.
Война заводитчӧм бӧрын грездыс дзоньнас шогӧ усис. Дас кӧкъямыс овмӧс и вӧлі, да пӧшти быд керкаысь верстьӧ мужичӧйясӧс и томджыкъясӧс нуисны фронт вылӧ. Нывбабаяс костын вӧлі ӧтисяма сёрни: кӧні да кутшӧм туйын семьясьыс мунысьыс? Ставӧн виччысисны война пом. Но фронт вылӧ мунысьяс пиысь унджыкыс бӧрсӧ эз локны. Война вылӧ усьӧмаяс вӧсна шогыс некодлӧн эз бурд нэм помӧдзныс.
Войпока местаын налы казьтылана пас эз пуктыны. Йӧзыс копыртчывлӧны Ручын сувтӧдӧм памятник дорын, кытчӧ пасйӧма и миян грездысь Ыджыд война вылын усьӧмаяслысь ним-овнысӧ.
Неыджыд грездысь уна бур йӧз колисны тӧдтӧм местаясӧ. Сӧмын ыджыд батьлӧн, Миш Иллялӧн, семьяысь чужан му дорйыны мунісны вит пи да куим зять. Уджалісны бокиын да, гортас волытӧг сэсянь и босьтісны война вылӧ. Ловйӧн воліс Иван. Сэсся локтіс Изосим чож, но ранаясӧн куйліс во джын да куліс.
Ӧгаш ӧтнас быдтіс вит челядьӧс, ставныс петісны олӧмас бур йӧзӧн. Пӧгибнитісны Вась да Аркадий пияныс, вошис Митрей. Война вылысь эз лок и Трӧпим Ветошкин бать. Порӧ Ӧлеш Матрен гӧтырыскӧд колльӧдісны куимнан писӧ. Война вылын вӧліны Ӧндрей Поповлӧн Нина да Анна чойяс… Прӧща кора, мый казьтышті эг став ветерансӧ.
Кӧмтӧм кока челядьдыр
Менам олӧмын вӧлі быдсямаыс. Дзолядырсясӧ, дерт, кывлі гортсалӧн либӧ весиг бокӧвӧйлӧн висьтасьӧмъясысь. Казьтышта ӧткымын вӧвлӧмтор.
Зоя мам менӧ чужтӧма гидын. Бӧрддзӧм шы кылӧма ыджыд мам, коді керкаӧ пыригӧн на ӧдзӧс дорсянь кыдъя рочӧн юӧртӧма: «Кодлин каги бӧрдис…». Ыджыд бать нинӧм гӧгӧрвотӧг ӧтарӧ и мӧдарӧ чепӧсйылӧма. Такості ыджыд мам партукнас тубыртӧм выль чужысьӧс нин пыртӧма. Вель дыр пудъясьӧмаӧсь ним пуктӧмӧн. Мыйлакӧ медводз шулӧмаӧсь Сашаӧн. Ныв кӧ — Александра. Ме чайта, ыджыд мам роч ногӧн тадз Сашанад шуӧма. Коркӧ ыджыд бать кутӧма вензьыны, мый кага-нывлы нимыс оз лӧсяв: комиӧн кӧ — Ӧлександра? Либӧ Сандрӧ? Коді Катянас вӧзйӧма, ог тӧд. Но Руч сиктсӧветын гижӧдӧмаӧсь Екатеринаӧн.
Сэтчӧ нулӧма вӧлӧн ыджыд бать. Вӧлӧма нин февраль (чужлі ноябрь 15 лунӧ), турӧба кӧдзыд лун. Мед ог кынмӧй, ныралысь ӧтарӧ тэрмӧдлӧма вӧвсӧ да абу и тӧдлӧма, кор ӧти шыбӧльын кага тубраса мам усьӧма додьсьыс. Лым пиысь кага корсигкості ыджыд бать вель ылӧ нин вӧвнад рӧдтӧма. Мамлысь горзӧмтӧ абу кывлӧма ни. Казялӧма да бергӧдчылӧма миянла.
Ручысь локтігкежлӧ вокъяс пыртӧмаӧсь корӧсь да пуктӧмаӧсь зыбкаӧ. Дзоридз пыдди. Дерт, бара жӧ ыджыд мам чуйдіс.
Быдмигӧн ме вӧлі визув да вильыш. И бур паметя. Уна велӧдчыны сьӧкыд кадыс эз сет, но школаын вӧлі буръяс лыдын. Ӧдйӧ велалі йӧзкостса сьыланкывъяс да ачым гортын петкӧдлывлі концерт. Вӧлі любӧ, мый кывзӧны да ошкӧны.
Челядь чукӧрӧн ми радейтім ывлавывса ворсӧмъяс. Гортын гоз-мӧд чача и вӧлі: дӧра торъясысь ас вӧчӧм акань, лы шег. Тӧв и гожӧм ывла вылын юргисны челядь гӧлӧсъяс: ворсім дзебсясьӧмысь, кутасьӧмысь, ветлывлім видз вылӧ да кыим юркытш. Клуб кодь вӧліны амбар водзьяс — пуксялам да кыв песам, серамным грезд пасьтала разалӧ. Ёна ислалім лямпаӧн, даддьӧн, шердынӧн. Слабог, быдлаын чойяс. А нӧшта на турбылясим крут гӧра вывсянь: ӧддзӧдчам да быгыльтчам Вилям ю дорӧдз. Тӧлын чеччалім стрӧйбаяс вывсянь: лым толаас гӧгйӧдз вӧлі вӧям да ӧдва вермам петны.
Бать серти овӧй вӧлі Ветошкина. Ёртъяс нимтісны менӧ Вит Тошкаӧн. Ок, и скӧрмывлі! Тышкасьлі весиг зонкаяскӧд.
Ӧтчыд кӧсйи чеччыштны джуджыд амбар вывсянь мӧдӧ да муртса эг усь костас, платтьӧӧн пысаси праслӧас. Бура дыр ӧшалі-летйыси, быттьӧ дзугйӧ шедӧм лэбач. «Отсалӧй, отсалӧй!» — горза, но некӧн некод абу, йӧзыс пуктысисны видз вылын. Аддзис ю дорсянь локтысь Ӧльӧш Миш да вӧлисти мездіс.
Меным кыкысь сюрлі уна сьӧм. Ӧтчыдсӧ — воштӧма лавосьник, мӧдысьсӧ — вӧр кылӧдысьяслӧн мастер кыдзкӧ уськӧдӧма полевӧй сумкасӧ, кӧні вӧлӧма вӧр лэдзысьяслы тӧлысся удждон. Ыджыд мам дзолядырйи на велӧдіс, мый йӧзлысь кӧть мый асалӧм — ыджыд грек. Тайӧ шуӧмнас сійӧ вежӧрӧ тшупис, мый колӧ овны сӧстӧм сӧвесьтӧн.
Водз ковмис петны ас нажӧтка вылӧ: сизим арӧссянь видзи кага, Ӧлексей чожкӧд вӧралім, бокӧ ветлӧмӧн пес поткӧдлі…
Эг повлы некутшӧм уджысь ни сьӧкыдлунъясысь. Витӧд классын велӧдчигӧн на, каникул дырйи, медасьлі вӧрпунктӧ кер петкӧдны. Сетісны збой вӧв, коді эз кывзысь, пышйывліс. Кодсюрӧ серамвыв пуктісны, кыдзи ме котрала вӧв бӧрсянь. Ӧтчыд лоис немвиччысьтӧмтор: олӧма нин зэв ыджыд мужичӧй повзьӧдіс вӧвтӧ, а сійӧ, додь тырнад, чепӧсйис да усис бипур вылӧ. Ёна сотчаліс. Дойысла сылӧн синваыс петӧ, и ме бӧрда. Нуӧді гортӧ да, дыр бурдӧдім. Март тӧлыссянь гожӧмӧдзыс оліс миянын.
* * *
Неважӧн Екатерина Трофимовна пасйис ыджыд юбилей — сылы тырис 85 арӧс. Чукӧртліс рӧдвужсӧ выль керкаӧ, кытчӧ неважӧн на вуджис.
Арлыд вылӧ видзӧдтӧг, ен сыкӧд, ачыс быдтор вӧчӧ. Уна во сьыліс «Гӧрд гвоздика» хорын, вурсьӧ, вышивайтчӧ, кысьӧ.
Неважӧн районса культура керкаын выставка вылын петкӧдлісны сылысь кыӧмторъяссӧ да, йӧзыс ёна ошкисны.
Весиг шыбласторъясысь, кампет кышысь да пакетъясысь артмӧмаӧсь мича новлантор, пызан вылӧ пуктан да джодждӧра.
Гижӧдӧс помала бурсиӧмӧн: олӧй дзоньвидзаӧн кузь нэм, Екатерина Трофимовна!
Нина Буткина.
Снимокъяс Е.Т.Елфимовалӧн да Е.Д.Гичевалӧн гортса архивъясысь.