Межэтническӧй журналистика гильдиялӧн торъя проект – школа, кӧні нималана журналистъяс велӧдӧны студентъясӧс да том уджалысьясӧс колана ногӧн, некодӧс кедзовттӧг-дӧзмӧдтӧг гижны этносъяс йылысь. Уджтасыс збыльмӧдсьӧ Россияса 25 регионын. Велӧдчысьяс кык тӧлысь босьтӧны выль тӧдӧмлун, аддзысьлӧны ыджыд опыта специалистъяскӧд, дасьтӧны интервью да гижӧны статьяяс. Велӧдчӧм помланьыс быд регионса школаын кураторыс бӧрйӧ кык-куим ныв-зонмӧс, кодъясӧс мӧдӧдӧ Москваӧ конференция вылӧ да этноэкспедицияӧ.
Сідз, бӧръя аддзысьлӧм дырйи тайӧ школаыслӧн Сыктывкарса юкӧнӧн веськӧдлысь, «Регион» журналса главнӧй редакторӧс вежысь Полина Романова юӧртіс, мый Москваӧ ветласны СГУ-ын журналистика нырвизьын медводдза курсын велӧдчысь Мария Дымова, этноблогер Генрих Немчинов да ме, Коми йӧзӧдчан керкаын уджалысь.
И со ми Москваынӧсь
Москва вочааліс миянӧс лымйӧн да лэчыд тӧлӧн. Висьталісны, тайӧ кадас пӧ бӧръя 60 вонас та мында лымйыс сэні абу усьлӧма.
Юркарын ми пырӧдчим этническӧй да регионса СМИ-лы сиӧм V медиафорумӧ. Уджыс муніс куим нырвизьӧд: экспертъяс туялісны челядьлысь да том-уловлысь СМИ, висьтасисны этнотуризм сӧвмӧдӧм да мигрантъяслысь мытшӧдъяс телевидение-газетын петкӧдлӧм йылысь.
Медиафорум сигӧртӧм бӧрын кыпыда нимӧдім журналистъяслӧн «СМИротворец» ставроссияса конкурсын вермысьясӧс. Торъя нин нимкодь, мый коми зон Генрих Немчинов блогеръяс пиын босьтіс тайӧ ордйысьӧмас мӧд тшупӧда диплом. Сцена вылас кыпӧдчыліс и Валдис Пельш, коді аслас уджтасӧн вермӧма «Телевидение» нимпасын.
Мӧд лунас миян занятиеяс мунісны РФ-са Общественнӧй палатаын. Регионса школаясысь кураторъяс нуӧдісны ассьыныс мастер-класс. Сідз, Полина Романова висьталіс, кыдзи да кытысь корсь-ны гижӧдъяслы темаяс. Барнаулса школаӧн веськӧдлысь Олег Купчинский – кыдзи «крукавны» лыддьысьысьсӧ, а Санкт-Петербургысь Егор Королёв – кыдзи кутны гижӧд-телепередачаӧн аудиториясӧ.
Тані жӧ регионысь воӧмаяслы коліс аслыспӧлӧса петкӧдчыны мукӧд велӧдчысь да куратор водзын, висьтасьны асланыс школа йылысь. Сідз, ӧтияс сцена вылын сьылісны, мӧдъяс йӧктісны, коймӧдъяс фильм петкӧдлісны, нёльӧдъяс ворсісны… Ми нуӧдім квиз – юасим Коми Республика йылысь да стӧч вочакыв сетысьяслы вичмӧдім козинъяс.
Юркаркӧд тӧдмасьӧмным помасис рытъя экскурсияӧн – ветлім Краснӧй площадь вылӧ, Воробьёвы кыр йывсянь нимкодясим Москваса госуниверситетӧн, а сэсся мунім вокзалӧ, кысянь мӧдӧдчим этноэкспедицияӧ – Костромаӧ.
Мичмӧдӧм ӧшиньяс да йӧралӧн гусяторъяс
Этноэкспедицияӧн шензи поездӧ пырӧмсянь на. Медводз дыркодь эг сяммы вагон ӧдзӧссӧ восьтыны – вугсӧ бӧрӧ-водзӧ летйи, но нинӧм эз артмы.
Сэсся казялі бокынджык ӧзйысь турунвиж чут. Инмӧдчи сэтчӧ, и ӧдзӧсыд, сё дивӧ, ӧтарӧ-мӧдарӧ вешйис-воссис.
Кымын водзӧджык муні, сымын ёнджыка шемӧсми: и кофе вузалан аппаратыд сулалӧ, и душыс кык пӧлӧс, и ки мыськан краныс абу – китӧ нюжӧдан да, ваыс ачыс киссьӧ.
Видзӧді тайӧ чудӧ-дивӧсӧ да ассьыным войвывса вагонъяснымӧс казьтышті.
Костромаӧ воим да, синмӧ дзик пыр шыбитчис, мый керкаясыс тані ляпкыдӧсь.
Кар шӧрас сулалӧны кызвыннас 3-5 судтаа стрӧйбаяс, унакодь тані и мичмӧдӧм ӧшиньяса пу керкаыс.
Но тайӧ важся мичсӧ тшӧкыда тшыкӧдӧ лавкаяслӧн уна рӧма гижӧд-реклама.
Костромаын тайӧ лунъясӧ вӧлі 7 градус кӧдзыд, но кынмим сідз, быттьӧ ывлаас став 270с-ыс.
Ёна шензим татчӧс лавкаясӧн. Ӧтилаӧ пыран – ньӧбасьысьясӧс кургысь кань паныдалӧ, вузӧс пиын рама пукалӧ, асьсӧ быдӧнлы шыльӧдны-малавны сетӧ.
Мӧдлаын лавкаас музей лӧсьӧдӧны да, улӧс вылӧ пуксьӧдӧмаӧсь воскысь моз вӧчӧм мужичӧйӧс.
Тані жӧ вузалӧны сьӧд сов. Вӧлӧмкӧ, тайӧ – Костромалӧн аслыспӧлӧслуныс.
Совсӧ донӧдӧны, медым сэтысь став ковтӧм сорасыс пакталас, а кольӧ сӧмын коланаыс.
Важӧн сійӧс донӧдлӧмаӧсь сӧмын Ыджыд лун водзвывса четвергӧ. Та вӧсна сьӧд совсӧ тані шуӧны четвергӧ-вӧйӧн.
Ыджыд экскурсия миянлы нуӧдісны Ипатьев манастырын, кӧні 1613 воын Михаил Романовӧс пуктӧмаӧсь сарӧ.
Такӧд тшӧтш манастырыс нималӧ Библияын моз уна рӧма яръюгыд фрескаӧн, кодӧс серпасалӧмаӧсь стен-пӧтӧлӧк пасьталаыс.
Рытланьыс нин мунім Сумароково грездӧ йӧра видзанінӧ. И сэні казялім Коми Республикакӧд йитӧдсӧ. Вӧлӧм, Костромаын тайӧ фермасӧ восьтігӧн татчӧс уджалысьясыс тшӧкыда йитчылӧмаӧсь Мылдін районса Якша посёлокын йӧра видзан овмӧсын зільысьяскӧд. Юасьӧмаӧсь, кыдзи вӧдитны сюра пемӧсъяссӧ.
Уна мый выльсӧ тӧдмалім.
–Шӧр могъясным миян – сӧвмӧдны туризм, быдтыны да вузавны том йӧраясӧс, инавны йӧвсӧ.
Йӧраыд невӧляын дыр оз ов, водзвыв дасьтӧм кӧрымтӧ оз сёй. Сылы кынӧмпӧтсӧ быть колӧ вӧрысь аслыс судзӧдны, – тэрыба висьтасис Марина нима экскурсовод. – Сёйӧ 350-ысь унджык сикас быдмӧг-тшак-вотӧс.
Йӧраӧс позьӧ лысьтыны. Йӧлыс зэв сук, бурдӧдӧ кынӧм висьӧм. Ӧні видзам 29 пемӧсӧс, на пиысь сизимыс чужисны таво. Том ай йӧраыс сӧмын куим, налысь быть вундам сюрнысӧ.
Гозйӧдчан кадӧ ай йӧраяс зэв скӧрӧсь, вермасны уськӧдчыны йӧз вылӧ. 2012 воын миян вӧлі неминуча – сизим арӧса Ястон сюръяснас сутшкаліс грездысь дачникӧс. Сэки и шуим, мый ай йӧрасӧ тані ог кутӧй видзны.
Вонас 11 тӧлысь эньяс ветлӧдлӧны ас кежаныс. Быдӧнлы сьыліас пысалам gps-передатчик. Асывнас кӧ сёйны оз локны, сы серти и видзӧдам, кӧнӧсь найӧ.
Сӧмын вайсян кадӧ водз тулыснас йӧраяссӧ тӧлысь кежлӧ йӧртлам. Кӧть ми и заказникынӧсь, кӧні вӧравнысӧ оз позь, но браконьеръясыд эмӧсь жӧ.
Верстьӧ йӧра сюрсӧ вежӧ быд во. Бура кӧ сёйӧ, нёль тӧлысьӧн вермӧ быдтыны 20 килограмма сюр. Ыдждаыс петкӧдлӧ, мый йӧраыд дзоньвидза, а абу пӧрысь, кыдз унаӧн чайтӧны. Быдӧнлы сетам ним, кодӧс пемӧсыс тӧдӧ да код вылӧ шыӧдчӧ.
Энь йӧра «нӧбасьӧ» 7,5 тӧлысь. Кор матыстчӧ вайсян кадыс, сійӧ саймовтчӧ йӧрын. Петкӧдчасны пузчужысьыслӧн кокъясыс да, матыстчӧны лысьтысьысьяс. Отсавны вайсьынысӧ оз ков, позьӧ сӧмын сёрнитны да шыльӧдны сійӧс. Кор йӧрапиыс чужӧ, лысьтысьысьяс ассьыныс паськӧмсӧ кӧтӧдӧны пытшпибердса ваӧн. Мам йӧвсӧ нёнявны сетӧны ӧтчыдысь. Тадзи энь йӧраыд гӧгӧрвоӧ, мый сійӧс кутасны лысьтыны.
Сэсся «том мамлы» сетӧны сёян-юан. Сёйигкостіыс писӧ сылысь гусьӧн босьтӧны да нуӧны. Сійӧс йӧраыд сэсся оз аддзыв да мамлӧн некутшӧм сьӧлӧмкылӧм сылӧн «оз садьмы». Но кор энь йӧра дорӧ локтӧны лысьтысьысьяс, сійӧ кылӧ тӧдса гӧлӧс, коді юргис вайсигас, да морт паськӧмысь дукалӧ пиыслысь кӧрсӧ. И чайтӧ, мый лысьтысьыс и эм сылӧн пиыс, та вӧсна лэдзӧ сійӧс ас дорас.
Йӧраыд луннас сетӧ 0,5-2,5 литр йӧв. Лысьтан кадыс апрельсянь сентябрӧдз. Вузалӧны йӧвсӧ сӧмын июнь-августын, литрсӧ 1.500 шайтысь.
Йӧраписӧ нуӧдӧны «яслиӧ», кӧні сійӧс паныдалӧны фермаса кык уджалысь. Найӧ и лоӧны йӧрапилы мам пыддиыс, витысь лун вердӧны йӧлӧн.
Верстьӧ йӧра вермӧ лоны 500 килограммысь сьӧкыдджыкӧн.
Том йӧраяссӧ Сумароковоын быдтӧны да вузалӧны заказникӧ, заповедникӧ, национальнӧй паркъясӧ. Яй вылӧ оз инавны.
Кӧрт тувтӧм стрӧйбаяс да еврейяслӧн кевмысянін
Этноэкспедицияын мӧд лунным заводитчис «Костромская слобода» музей-заповедниксянь. Сулалӧ сійӧ Кострома да Волга юяслӧн йитвежын. Став керкасӧ сэні лэптӧма кӧрт тувтӧг.
–Крестьянаӧс пыр вӧр-ваыс вердіс. Некор найӧ кызӧсь эз вӧвлыны. Ичӧтӧсь, косіник-жебиникӧсь. Та вӧсна и стрӧйбаяссӧ кыпӧдісны ляп-кыдъясӧс, – висьталіс Сергей Уткин, музейса научнӧй сотрудник. – ХVII-ХVIII-ӧд нэмъясын грездъясын вӧлӧма сӧмын 2-7 овмӧс. А медыджыд сиктын вӧлӧма дас.
Штукатуркасӧ гӧль крестьяна вӧчӧмаӧсь сёйысь да куйӧдысь. Керкаас медтӧдчанаыс – пач. Сысянь накӧсӧн – гӧрд пельӧс, ӧбразъяс улӧ сувтӧдлӧмаӧсь пызансӧ. Та вӧсна сёйигӧн пинясьны ни ёрччыны оз вӧлӧм позь.
Пывсянсӧ лэптылӧмаӧсь ю дорын джуджыд сваяяс вылын, сэки и ытва дырйи пывсьыны позьӧма. Вичко вевтсӧ вӧчлӧмаӧсь крутӧн, медым, ӧти-кӧ, тӧвнас лымйыс бура гылалас, а мӧд-кӧ, медым Ен керкаыс ылысянь тыдалас да торъялас мукӧд стрӧйбаысь.
–Крестьяналӧн медшӧр инструментыс – чер, – кывкӧрталіс Сергей Анатольевич. – Миян музейын мукӧд стрӧйбаыс Кижиын керкаясысь важджык. Но Кижи – федеральнӧй тшупӧда заповедник, та вӧсна паськыдджыка нималӧ, унджыкӧн сы йылысь тӧдӧны.
«Костромская слобода» бӧрын мунім иудейяслӧн кевмысянінӧ. Европаын пуысь синагогаыс сӧмын ӧти. И меститчӧ сійӧ тані, Костромаын.
Раввинсӧ, Нисон Руппоӧс, эг суӧй. Тӧдмасим Эстеркӧд, сылӧн отсасьыськӧд.
–Талун Кострома обласьтын олӧ матӧ 300 еврей. Кыдзи найӧ татчӧ веськалісны? Кор воссис обласьтса больнича, татчӧ ыстісны еврей-бурдӧдысьясӧс. А сэсся и мукӧд воалісны. Ачым локті Мурманскысь.
Ӧні зэв унаӧн мунӧны овны Израильӧ. Миян эм быдсикас программа, код серти школаын велӧдчысьяслы позьӧ босьтны сэні тӧдӧмлун. Эмӧсь торъя уджтасъяс и олӧмаяслы.
Овлӧ, суйӧр сайӧ дзонь семьяясӧн вуджӧны, – висьтасис Эстер. – Регыд кутам пасйыны 20 во, кыдзи синагогаӧн веськӧдлӧ Нисон Руппо.
Тайӧ миянлы зэв ыджыд юбилей. А тулыснас тырас синагога восьтӧмсяньыс 115 во. Паськыда кӧсъям пасйыны, дасьтысьны заводитім нин.
Быд синагога видзӧдӧ Иерусалимлань. Став чукӧртчылӧмыс, асъя-рытъя молитваыс мунӧ шӧр залын. Тані жӧ уджалӧ вӧскреснӧй школа.
Медводдза судтаын пыр юрбитӧны мужичӧйяс, нывбабаяслы сэки татчӧ пырны оз позь.
Налӧн юкӧныс – мӧд судтаын. Молитва помасьӧм бӧрын найӧ лэччӧны уліас, а сэсся ставныс пуксьӧны пызан сайӧ. Сёйигӧн аньяс пукалӧны ӧтар бокас, а мужичӧйяс – мӧдарас.
Субӧта – еврейяслӧн вежонын сизимӧд лун, шабат. Сэки уджавны оз позь: кусӧдӧны телефон, ставсьыс шойччӧны.
Синагогаӧ локтӧм бӧрын быть колӧ бӧрйыны аслыд мӧд ним. Тані ставыс шуӧны асьнысӧ еврей ногӧн.
Кабаласӧ, кӧні тайӧ нимъяссӧ пасъялӧмаӧсь, видзӧ раввин. Сідз, Эстер (вуджӧдны кӧ, «царица») паспорт сертиыс Елена Валерьевна.
* * *
Этноэкспедицияным помасис Лымныв дорӧ гӧсти ветлӧмӧн.
Кострома обласьт лыддьыссьӧ Лымнывлӧн чужанінӧн, ӧд буретш тані Александр Островский гижлӧма «Снегурочка» пьесасӧ. (Со ӧд кутшӧм лӧсьыда историяын вӧвлӧмторсӧ позьӧ вӧчны регионлӧн аслыспӧлӧслунӧн).
Олӧ Лымнылыд куим судтаа пу дворечын Баюн канькӧд да Олыся гозъякӧд. Керкаас торъя жыр эм, кӧні сулалӧны йиысь скульптураяс.
И тӧв, и гожӧм мойдса ныв дорӧ волывлӧны туристъяс, кодъясӧс сійӧ ворсӧдӧ-гажӧдӧ. Но, кыдз бӧрас нин гӧгӧрвои, мый Лымнывлӧн мойдас меным эз ёна эскыссьы.
Ирина Терентьева.
Снимокъясыс межэтническӧй журналистика гильдиялӧн да авторлӧн.