Тайӧ воыс Коми Республикалы гӧгрӧс тшупӧда – артмӧмсяньыс тырӧ 100 во! А мый сэтшӧмыс миянлы – Коми Республикаыс? Тайӧ миян дона чужан муным, муса чужан сикт-грездным, сыгӧгӧрса мича вӧр-ваыс да весиг сиктын быд керка-стрӧйба да чой.
Водзӧ йӧзӧдам Изьваысь Игорь Колесовлысь пасйӧдъяс.
Сентябрь 1 лунӧ школа бӧрын ми Андрей Овдиенкокӧд дзик пыр веськӧдчим Пионер керкаӧ гижӧдчыны кружокъясӧ. Сергей Канев таысь пыксис, ме пӧ кӧсъя котравны, а ог кружокын кад коллявны. Овдиенко шуис гижӧдчыны ставас, ме – кыдз артмас.
Вӧлі пажын кад, да Пионер керкаын верстьӧысь сӧмын пелькӧдчысьсӧ суим. Актӧвӧй жырйын шума-гама. Ставӧн котралісны лабичьяс костӧд: сідз-тадз либӧ пайысь ворсігмоз. Ми, дерт, шыблалім курткаяснымӧс пуклӧсъяс вылӧ да сюртчим ӧтувъя гажас. А нӧшта вӧлі лӧсьыд видзӧдны шӧр туй вылӧ петан ӧшиньясӧ – кыйӧдны ветлысь-мунысьясӧс. Сентябрь – зэв мича, уна рӧма тӧлысь, да шондіа поводдя дырйи кык судтаа важ керкаясыс да нэмӧвӧйся пуясыс гажӧдісны син.
Дантон Клавдиевич, фотокружокӧн веськӧдлысь, локтіс медводдзаӧн да корис окотитысьясӧс пыравны занятие нуӧдан жырйӧ, кӧні меститчис тшӧтш фотолаборатория. Выльӧн воысьясыс вӧлім ми Андрейкӧд, мукӧд кӧкъямыс школьникыс ветлӧдлісны кружокас мӧд во нин. Второгодникъяс ставсӧ нин тӧдісны да кужисны. Стӧчджыка кӧ, пӧшти ставсӧ. Миянӧс шоныда вочаалісны да ӧта-мӧднысӧ вежмӧн босьтчисны висьтавлыны, мый миянӧс водзӧ виччысьӧ.
Дантон Клавдиевич вӧлі лабутнӧй да шань, тайӧн миянӧс дзик пыр и сибӧдіс ас дорас. Сійӧ корис миянлысь фотоаппаратъяснымӧс – Овдиенколысь «Смена-8»-сӧ да менсьым «Чайкаӧс». Андрейлы дзик пыр бӧр мыччис, а менсьым кывнас тшол-скӧмӧн видзӧдаліс гӧгӧрбок. Аппаратыс и збыльысь торъяліс мукӧдсьыс. Ог тӧд, кыдзи техника боксяньыс, но сы вылӧ видзӧднысӧ вӧлі любӧ. Сійӧ вӧлі ичӧт, киӧ тӧрмӧн. Таысь ӧтдор, снимайтігас юкис кадрсӧ шӧри, да 36 снимок пыдди позис вӧчны 72-ӧс!
Медводдза лунас жӧ Дантон Клавдиевич велӧдіс миянӧс зарядитны плёнкасӧ да фотографируйтны. Мӧдысь локтігӧн коліс нин петкӧдлыны сылы ас вӧчӧм кызь кымын снимок: вӧр-валы, рӧдвужлы, тӧдсаяслы сиӧмӧс либӧ нӧшта кутшӧмӧскӧ окота серти.
Шойччан лунъясӧ миянӧ воисны гӧсьтъяс. Чойӧй вошласис октябряталӧн кутшӧмкӧ гаж-чукӧртчылӧм вылын, а менӧ мамӧ корис гуляйтыштны ичӧтджык воккӧд. Паша ветліс яслиын старшӧй группаӧ да, сыкӧд ёна сёрнитнысӧ вӧлі нинӧм. Сы пыдди зэв на и бура лӧсяліс фотосессиялы. Школаса стадионын ме вӧчи воклысь дас кымын снимок: кер вылын пукалӧмӧн, баскетболысь ворсан площадкаын, котраланінын, футбол дзиръя дорын. Шензьӧдана, но артмис бура. Кружокӧн веськӧдлысьным ачыс проявитіс плёнкасӧ да вӧчаліс снимокъяссӧ. Жаль, но та вылын кружокӧ ветлӧмӧй помасис, сы вӧсна мый Дантон Клавдиевич сьӧкыда висьмис, да занятиеяссӧ некодлы лои нуӧднысӧ. Гашкӧ, бӧрыннас и нуӧдісны на, но фотокружокӧ ме сэсся эг нин бергӧдчы.
Та вылын Пионер керкаӧ ветлӧмысь ми Андрейкӧд эг ӧвсьӧй да гижӧдчим театральнӧй кружокӧ. Сэтчӧ окотитысьясӧс босьтіс культпросветучилищеса режиссёр юкӧнын велӧдчысь том практикантка. Босьтіс дзик ставнысӧ. Веськыдасӧ кӧ, ме сэтчӧ гижӧдчыны эг кӧсйы, муні Овдиенкокӧд сідз, видзӧдлыны кыдзи-мый сэні. Ӧні гӧгӧрвоа, мый том нывлы практикасьыс зачёт пуктӧм могысь коліс урчитӧм мында лыд, та вӧсна и ыззьӧдіс волывлыны театральнӧйӧ миянӧс, нинӧм вӧчигмоз сэтчӧ кежалысьясӧс. Колӧ шуны, мичаник да мусаник нывкаыд кокниа и ыззьӧдіс. Жаль сӧмын, нимсӧ ог помнит.
Овдиенко да Городилов – чужӧмсяньыс актёръяс – збоя ворсісны шӧр рольяс Пушкинлӧн мойд серти петкӧдчӧмын. А ме тіралі-дзӧри кулиса сайын ассьым сцена вылӧ бӧра-водза петалӧмӧс виччысигмоз. Мыччысьлӧмыс збыльысь бӧра-водза вӧлі, ӧд премьера бӧрын мамӧ юаліс, мыйла ме сідзи и эг петкӧдчыв. Водзӧ тадзсӧ ме эг вермы да век кежлӧ янсӧдчи занавессайса театркӧд, но нэм кежлӧ коли сійӧс видзӧдысьӧн.
Серпасасян кружокӧ гижӧдчӧмӧн менам сьӧлӧмӧй да лолӧй вӧлисти бурасисны. Ми эгӧ сӧмын серпасасьӧй акварельӧн да карандашӧн, но и кружокӧн веськӧдлысьлӧн нималана картинаяс йылысь висьтасьӧмсӧ кывзігмоз лепитчим. Студияын чӧв-лӧнь, сійӧс сӧмын корсюрӧ торкыштлӧ ӧшиньсайса кормушкаысь пӧт кынӧма пышкайлӧн жбыркнитӧм шыыс. Валентина Вячеславовна, школаын рисование велӧдысь, таӧдз нин донъявліс менсьым «творенньӧясӧс», а тані нин кутіс кнопкаӧн пысавлыны уджъясӧс класса стендӧ. Тадзи и артмис, мый мӧді ветлӧдлыны кыклаӧ: школаын классъясса редколлегияӧ да Пионер керкаын студияӧ.
Шуда кад. Живопись искусствоӧн тӧдмасян кад. Кольӧм нэмъясся мыйта серпасасьысь, картина да серпасаланног йылысь ми тӧдмалім тайӧ вонас!
Пионер керкаса актӧвӧй жырйыс некор эз тыртӧммыв, эз удитлы весиг шойччыштны быдсикас чукӧртчылӧм-гажсьыс. Спектакль, рыт, праздник кежлӧ концерт, арся бал… Арся балсӧ радейтісны ставныс. Дасьтысим да петкӧдчим сэні окотапырысь, ӧд гажсӧ вӧлі сиӧма радейтана кадлы. Бал вылӧ локтысьлы быть коліс лоны фрукты либӧ град выв пуктас паськӧмӧн. Фруктытӧ «ловйӧн» аддзылім гежӧда, сӧмын воан-кисьман кадас, да весиг эгӧ быд во. Со и пасьтасьлім коді кыдзи кужис да сяммис.
Шуам, Сергей Каневлы дыш лоӧма кабалаысь ободоксӧ вӧчны да, асьсӧ «лимонӧн» нимтытӧдз гусьӧн пыралӧма рисование кружок жырйӧ да мавтӧма чужӧмсӧ виж гуашӧн. Сійӧ, мый Канев тадзсӧ вӧлі ёнджыкасӧ инфекционнӧй больничаын виж висьӧмӧн куйлысь кодьӧн, некодӧс эз майшӧдлы: вӧччӧмсӧ донъялысь велӧдысьясӧс ни асьсӧ.
Овдиенко юр вылас ободоксӧ вӧчны абу дышӧдчӧма, сӧмын тай плешкас важ букварысь вундӧм ичӧтик ӧгуречсӧ позис казявны сӧмын дзик дінӧдзыс матыстчӧмӧн.
Ачым ог нин помнит, кыдзи воис юрӧ корны бабӧс вурны меным важ вижовгӧрд занавесысь голяас да коскас резинкаа мыйкӧ мешӧк сямаӧс. Гашкӧ, конкурсын вермӧмысь небӧгыс зэв нин ёна коліс да. Тайӧ мешӧк улас ме сюялі важ кӧлуй-ветьӧк, нимті ачымӧс «апельсинӧн» да сьӧлӧмсянь эски вермӧмӧ. Менам радейтана суседъясӧй – «лимон» да «ӧгуреч» – дзик пыр босьтчисны котравны-ворсны нывъяскӧд кутасьӧмысь. Ывлаын баба гожӧм. Шондіа, 18 градус гӧгӧр шоныд, да нӧшта на и Пионер керкасӧ ломтӧны нин. «Цитрус король» паськӧма, ме непӧштӧ эг вермы сюртчыны тайӧ гажа котралӧмас, но и брӧд пӧсялі-нильзи плешкысь ньылӧм визувтмӧнъя. «Ладнӧ, – думайті ме, – котралӧй, котралӧй, сы пыдди Иван Василенколӧн «Приключения заморыша» книгаыс быть нин меным вичмас». Вермысьсӧ сэки эз и бӧрйыны. А со «балса королеваӧн» шуисны миянлысь нӧшта ӧти суседкаӧс –Марина Чупроваӧс, коді кышалӧма дзоридза платтьӧ да нимтіс асьсӧ «арӧн». Прӧстӧ дзоридза платтьӧ!
Гортӧ мунігӧн ме дзайги сылысь небӧгсӧ да дзик пыр пукси лыддьысьны. Овдиенко сувтіс ме бӧрся ӧчередӧ. Каневлы жӧ челядьлы гижысьлӧн творчествоыс вӧлі веськодь, да сійӧ коймӧдӧн эз вӧзйысь. Эз ков книгаыс и Мариналы, да регыд мысти ме сыкӧд вежси – небӧгыс пыдди вӧзйи геология экспедицияысь Лена тьӧткаӧн вайӧм пӧртмасьысь квайт открытка. Кыз коркаа радейтана книгаыс, кодӧс школаын велӧдчигӧн лыдди дасысь унджыкысь, ӧнӧдз куйлӧ менам джаджйын.
Школаса самодеятельносьтлысь кутшӧмсюрӧ петкӧдчӧм видзӧдысьыс чукӧрмывліс зал тыр. Валерий Колесовлӧн классыс пуктіс «Молодая гвардия». А Фадеевӧс, колӧ шуны, лыддьысьысьяс зэв ёна радейтісны. Мамӧ пуксьӧдіс миянӧс чойкӧд медводдза радын. Сёрӧнджык ышки-пошки воисны Овдиенко вокъяс – Андрей да Дима. Дасӧд класса велӧдчысьяс збыльысь бура ворсісны, да ми, театрын ньӧтчыд вӧвлытӧмъяс, дыр на казьтылім тайӧс. Мӧд лунас тай школаын сӧмын сы йылысь и сёрнитім. А коридорын перемена дырйи Владимир Кунгинкӧд паныдасьлігӧн дыр на видзӧдім сы вылӧ син гугӧн – сэтшӧм стӧча да эскӧдана сійӧ ворсіс фашист офицерӧс.
Гырысь классъясын ми ветлывлім Пионер керкаӧ сӧмын школьнӧй рытъяс вылӧ нин. Физика велӧдысь Валентин Ступинлӧн веськӧдлӧм улын школаса ВИА петкӧдчывліс вель уна сьыланкывйӧн. Но весиг уна во мысти верма шуны, мый медся радейтана «медлякъясӧн» вӧліны «Вечер наступал, и мы прощались», «Клён» да «Для меня нет тебя прекрасней», а «тэрыбъясысь» – «Листья жёлтые над городом кружатся» да «Если любовь не сбудется».
* * *
Пошталӧн сотчӧм стрӧйба пыдди 1928 воӧ кыпӧдлӧм Пионер керкаын вӧлі зэв лӧсьыд, югыд, кыпыд да гажа. Улыс судтаас дыр кад меститчисны библиотека да музыкальнӧй школа. Тайӧ вӧлі збыльысь прӧст кад коллялан шӧрин. Жаль, уна воӧн сійӧ важмис-киссис, да некымын во сайын стрӧйбасӧ разисны-идралісны. Пионер керкаыс колис сӧмын снимокъяс вылын да… миян паметьын.
Снимок вылын: Изьваса Сӧветскӧй улича вылын Пионер керка, 1970-ӧд вояс.
Игорь Колесов.
Комиӧдіс Елена Плетцер.