Суйӧр сайын олысь комияс йылысь уджтаслы ним бӧрйигӧн кӧсйим, мед сійӧ вӧлі и синмӧ шыбитчанаӧн, и петкӧдліс, мый комиыд писькӧс да вермас и медся ылі странаас веськавны.
И таын миянлы отсӧг вылӧ воис Илья Липин – Кулӧмдінын чужлӧм морт ӧні олӧ-уджалӧ Филиппиныын.
Проектлӧн нимыс сэсся быттьӧ ачыс и чужис – «Комиыд и Филиппиныын коми».
А сёрнитны кутім Илья Михайловичкӧд да чуймим – ме пӧ ӧні Карибса діясса Тёркс и Кайкос странаын. Му шар мӧдар помас!
Ильякӧд видеоконференция дырйи сёрниӧ «Коми му» газетын уджалысьяскӧд тшӧтш пырӧдчисны и искусство гимназияын велӧдчысьяс – «Горадзуль» альманахысь том журналистъяс.
Медся шуда лун
Илья искусство гимназия жӧ помавлӧма. А сыӧдз велӧдчӧма Кулӧмдінса школаын. 7-ӧд класс бӧрын пӧ мамӧкӧд, Земфира Александровнакӧд, локтім Сыктывкарӧ, и тӧдса пӧ висьталіс гимназия йывсьыд. Комиӧн пӧ сёрнитан, сідзкӧ, видлы гуманитарнӧй юкӧнӧ пырны.
–Мам бӧр Кулӧмдінӧ муніс, ме ӧтнам карын коли, – висьталіс Илья. – Ёртасьлім Ваня Тарабукинкӧд, Олег Пашнинкӧд. Найӧ арӧсӧн ичӧтджыкӧсь да, велӧді найӧс компьютерӧн вӧдитчыны. Виктор Михайлович Напалков миянӧс, кулӧмдінсаӧс, ас борд улас быттьӧ босьтіс, гӧтырыскӧд весиг гортсьыс пӧжас вайлывлісны. Бур кывйӧн казьтывла Мария Вячеславовна Кузьбожеваӧс, сьӧкыд здукъясӧ век туйдыліс бурланьӧ. Карын велӧдчигӧн найӧ меным мам да бать пыдди лоисны.
И мукӧд велӧдысьӧс Илья бурӧн жӧ казьтылӧ: Раиса Ивановна Вагнерӧс, Болеслав Владимирович Скроцкийӧс, Ирина Васильевна Голубеваӧс, Ирина Николаевна Томоваӧс, Евгения Александровна Паличенкоӧс… Гимназияын нёль воыс пӧ быттьӧ ӧти лун лэбисны – менам олӧмын тайӧ медся шуда луныс!
Велӧдчӧма и уджалӧма
Гимназияас на Илья босьтчӧма дасьтысьны пединститутса инязӧ пырны. Ме пӧ 1985-ӧд вося, а сэки кагаыс вель уна вӧлӧм чужӧ, и институтын велӧдчыны кӧсйысьыс тшӧтшъяяс пӧвстын уна жӧ вӧлі. Ӧнӧдз на пӧ оз эскыссьы, мый верми пырнысӧ.
Но и велӧдчынысӧ абу кокни вӧлӧма, войяснас узьны весиг абу век сюрлӧма – сы мында гортса удж сетлӧмаӧсь. Сэки жӧ институтын суйӧрсайса студентъяскӧд топыдджык йитӧдъяс кутӧмаӧсь лӧсьӧдны, и тайӧ отсалӧма Ильялы велавны бура сёрнитны англия кывйӧн.
Сійӧ кадас мамыс висьмӧма ракӧн, да велӧдчӧм кындзи Ильялы ковмӧма и уджавны, сьӧм нажӧвитны. Репетиторалӧма: коми, роч, англия кывъясысь, историяысь тӧдӧмлун содтӧма ныв-зонлысь. Тшӧтш и опера да балет театрса гардеробын зільӧма.
–Институтысь муна велӧдчысьяс дорӧ, а рытнас – театрӧ, – водзӧ висьталіс Илья. – Театрас эг сӧмын сьӧм нажӧвит, но и став концерт-спектакльсӧ видзӧді. Тайӧ, гашкӧ, тӧдчанаджык на сьӧм сертиыд да.
Кык во Москваын
Сьӧкыд висьӧмсьыс 2006 воӧ мамыс кувсьӧма. Ӧтка пи кольӧма ӧтнас. Но тайӧ лоӧма и сылӧн олӧмын выль тшупӧдӧн. Тӧдсаясыс корӧмаӧсь уджавны Москваӧ. Муртса пӧ помалі институтсӧ, казьтылӧ Илья, и пыр жӧ ньӧби ӧтарӧ мунан билет. Домодедово аэропортын вуджӧдчысьӧн зільӧма. Суйӧр сайсьыд воысьыс уна, и мунысьыс тшӧтш, роч кывтӧ, дерт, оз ставӧн тӧдны, и пыр вӧлӧм корӧны отсавны Ильяӧс.
Во джын мысти вуджӧма аэропорт стрӧитан компанияӧ. Веськӧдлысьыс пӧ Турцияын чужлӧма, велӧдчылӧма Германияын, Италияын, Великобританияын.
Ми пӧ сыкӧд, висьталӧ Илья, бур ёртъясӧн лоим.
Но 2008 воӧ мир пасьтала экономикаыс джӧмдӧма. Кризисыс уналы мӧрччӧма, тшӧтш и Ильялы. Воштӧ-ма уджсӧ, сӧмын пӧ аддзысьлӧм-сёрнитчӧм дырйи корлыны кутісны вуджӧдчыны.
А Москваыд пӧ дона кар, сьӧмыд чунь костӧд визувтӧ-мунӧ. Мӧвпала пӧ нин вӧлі бӧр Сыктывкарӧ бергӧдчыны.
Но бара на репетиторалӧмыс мездӧма. Ӧтуввезйын юӧр йӧзӧдӧма, и аскинас жӧ звӧнитӧма сылы медводдза велӧдчысьыс. Верстьӧ велӧдчысь – нелямын ӧкмыс арӧса. А аслыс Ильялы сэки кызь куим на тырӧма.
–Сёрнитчим аддзысьны 7 час асылын сылӧн удж вылын – банкын, – висьталіс Илья. – Локті, юася. Меным шуӧны: Марина Викторовна, миян президентным, виччысьӧ тіянӧс. Тӧдмасим, а сійӧ Комиысь жӧ вӧлӧма, Койгорт районысь. Республика пасьтала сылӧн рӧдвужыс уна. Сійӧ англия кывйӧн лӧсьыда сёрнитны кӧсйӧма, и менам велӧданногӧй кажитчӧма сылы. Быд лун уджас босьтчытӧдзыс, сизим час асывсянь, паныдасьлім. Позьӧ шуны, меным мойвиис медводдза велӧдчысьӧн.
Кык во Илья уджалӧма Москваын да казялӧма, мый водзӧ быдмӧм-сӧвмӧмыс сылӧн абу. Бара пӧ куті мӧвпавны, мый водзӧ мӧда вӧчны. Канадаысь ёртыс, кодкӧд Сыктывкарын велӧдчигас на тӧдмасьлӧма, корӧма Ильяӧс Грецияын сыкӧд аддзысьлыны, мыйкӧ пӧ ӧтлаын думыштам.
Аддзысьӧмаӧсь, и та бӧрын Илья мӧдӧдчӧма Канадаса университетын велӧдчыны.
Канадаын сизим во
–2010 вося декабрын виза босьті, а 2011-ӧдын февральын лэби Канадаӧ, Саскатаунса университетын политологияӧ да войвыв кар-муясӧн веськӧдланногӧ велӧдчыны, – висьталіс Илья. – Карта серти сӧмын тӧді, кӧні Саскатауныс меститчӧ. Коми пединститутын быд лун куим-нёль параӧн вӧлі, а Канадаын вежоннас кык час сӧмын занятиеясыс. Кызвынсӧ аслыд колӧ велӧдчыны, лыддьысьны. Та дорӧ ковмис жӧ велавны. Миянӧс тӧдмӧдісны, кыдзи колӧ войвыв каръясӧн веськӧдлыны, экономикасӧ гӧгӧрвоны, йӧзкӧд политкорректнӧя сёрнитны.
Велӧдчӧм бӧрас Ильялы вӧзйӧмаӧсь бур удж. Но зэв нин ылын – Канадаса дзик нин войвывса карын. И мунны сэтчӧ абу окотитӧма. Саскатаунас пӧ изӧймитан, а сэні нӧшта на кӧдзыдджык. Ильялӧн кывъяс серти, Саскатаунас Комиын дорысь куим пӧв кӧдзыдджык: вӧрыс ни гӧраяс абуӧсь, помтӧм эрдъяс – чизыр тӧвсьыс нинӧм оз видз.
И сійӧ мунӧма Ванкуверӧ, океан дорын ыджыд карӧ. Сӧлі пӧ машинаӧ да кызь куим часӧн Канада шӧрсянь вои страналӧн рытыввылӧдз. Но ыджыд карад сьӧкыд вӧлӧма уджсӧ аддзыны: вуджӧдчысьяс, велӧдысьяс, политологъяс сэні оз вӧлӧм ёна ковны. Йӧзӧдӧма ӧтуввезйын юӧр, корся пӧ кӧть кутшӧм удж. Вочавидзӧма Николай, океанса берег дорын ресторанысь шеф-пӧвар. Вужъясыс пӧ сылӧн рочӧсь, но рочнас гежӧда нин сёрнитӧ. Мед пӧ пусьысьнас некор эн уджавлы, век жӧ волы, видзӧдлан миянлысь уджсӧ.
–Кулӧмдінын миян вель ыджыд град йӧр вӧлі, быдторйыс сэні быдмис. И ме каникул дырйи волігӧн мамлы и ыджыд мамлы, Кулӧмдінын сійӧс тӧдӧны Павел Аннаӧн, век вӧлі пуся. Меным тайӧ зэв ёна кажитчӧ вӧлі, – висьталіс Илья.
Но ресторанад абу гортсаыдлы пусьӧмыд. Ловтӧ оз шонты. И век жӧ Илья кывкутӧмӧн уджалӧма, да сылы вӧзйӧмаӧсь шеф-пӧваръясӧс дасьтан школаын велӧдчыны. Велӧдчӧма. И медасьӧма университетса барӧ.
«Ывлаын» урокъяс
Ресторанын да барын Илья зільӧма сизим во, и бара на мӧвпыштӧма вежны олӧмсӧ. Мирсӧ пӧ окота лоис видзӧдлыны.
–Филиппиныас сыӧдз некымынысь нин ветлі да тӧді, мый йӧзыс сэні гӧля олӧны, челядьсӧ велӧдны оз вермыны. А менам кутшӧмсюрӧ йитӧд вӧлі волонтёръяскӧд, кодъяс велӧдӧны томуловсӧ ывлаын. Мыр аддзасны да лыддьысьны-гижны-артасьны велӧдӧны зонпосниӧс, кодъяслӧн абу позянлуныс школаӧ ветлыны, – висьталіс Илья. – Ёртъяскӧд ми шуим зумыдджык подув вылын лӧсьӧдны татшӧм велӧдчӧмсӧ: Филиппиныын лӧсьӧдны шӧрин, кытчӧ быдӧн кӧть кор вермас волыны. Аддзыны велӧдысьясӧс, кодъяс онлайн кутасны нуӧдны накӧд урокъяс. Корсим спонсоръясӧс, и уджыс пансис. Бур и сійӧ, мый гӧль челядьлӧн бать-мам гӧгӧрвоисны, мый быдтасъясыслы водзӧ олӧмас велӧдчӧмыс ковмас.
Но… Коронавируса вуджан висьӧм воӧма. Больничаяс тырӧмаӧсь висьысьнас, а Ильялӧн страховкаыс абу вӧлӧма, да сійӧ шуӧма недыр кежлӧ ветлыны Филиппиныысь Карибса діясӧ. Уджалӧма сэні гортса школаын.
Тӧдсаясыс, гозъя, татшӧмсӧ асланыс керкаын лӧсьӧдӧмаӧсь, велӧдчӧны сэні асланыс куим ныв-пи да нӧшта куимӧн волывлӧны. Квайт велӧдчысь пӧ миян, висьталіс Илья, да петкӧдліс ӧдзӧс вылӧ – сы сайын пӧ буретш урок мунӧ. А дас минут мысти пӧ экскурсия лоас – мунам кораллъяс видзӧдлыны.
–Тӧлысь-мӧд мысти бӧр Филиппиныӧ муна, – шуис сійӧ. – Сэні велӧдчысьясӧй менӧ виччысьӧны.
Европа, Азия, Америка
Ӧнія гимназистъяслы Илья Липинкӧд сёрниыс бур урокӧн жӧ лоис: найӧ аддзылісны, кыдзи ас вежӧр-мывкыдӧн верман писькӧдны олӧмад туй, венны сьӧкыдлунъяс, повтӧг босьтчыны выль уджӧ. Дерт, шензисны и, кытчӧ пӧ сӧмын абу волӧма Илья. Юалісны: кымын странаын пӧ вӧлін, да мыйӧн найӧ торъялӧны ӧта-мӧдсьыс?
–Ветымынысь унджыкын вӧлі, – вочавидзис Илья. – Канада – зэв мича страна: океан, гӧраяс, вӧр, тыяс, юяс. Вӧр-ваыс вӧрзьӧдлытӧм на, мунан да, туй вылад ошкӧд верман вочаасьны. Филиппиныын уна пляж, мукӧдыс вель ыджыдӧсь. Бразилияын, Коста-Рикаын, Панамаын вӧр-ваыс ловъя, и йӧзыс шаньӧсь. Азияын меным сьӧлӧм вылӧ воисны Япония, Тайвань, Китайысь ӧткымын места. Европаӧ туристъясӧс кыскӧ, Парижын кӧсйӧны аддзывны Эйфель башня, Лувр, Чехияын – важся Прага.
* * *
Видеоконференция бӧрын нин Илья ыстіс фотояс, снимайтӧма миянлы дивӧ кодь пемӧсъясӧс, быдмӧгъяс. Ӧти снимок пасйӧма тадзи: ӧблезяна заповедникын пӧ тайӧ пемӧсыс менӧ бӧрйис да сьылі вылын и унмовсис. А Тёркс и Кай-косса школаын вӧчӧм фото вылас челядь велӧдыськӧд чукӧртӧны пластик доз – сӧстӧм вӧр-ва вӧсна тӧждысьӧны.
Юалім Ильялысь и, тшӧкыда-ӧ волывлӧ чужанінас? Кык-куим вонас пӧ Комиӧ быть вола, мед оз вунӧдны менӧ. А чужан кывйӧс пӧ ме ачым ог вунӧд, сӧмын мукӧддырйиыс коми пыдди англия ногӧн мыйкӧ шусьылас. И содтіс на, кӧсъянныд кӧ пӧ пырӧдчыны миян уджтасӧ, любӧй кадӧ верманныд волыны Филиппиныӧ. Лоам пӧ радӧсь.
Да, сӧмын суйӧрсайса кывъястӧ велӧдыштам да…
Павел Симпелев.