Кулӧмдін районысь Пожӧг сиктса школа помалысь Иван Третьяков талун Санкт-Петербургын армияса генерал А.В.Хрулёв нима материально-техническӧй военнӧй академияын курсант.
Кӧмтӧм кока челядьдыр… Кутшӧм сійӧ гажа, кымӧртӧм сӧдз енэжа, выльторъясӧн тыр. Лун и вой вый тупыль моз бергалан бать-мамлӧн шоныд борд улын. Некутшӧм тӧжд оз личкы. Медыджыд шогыс — саймовтчис кӧ кытчӧкӧ радейтана чача, ӧнія челядьлӧн — ёртыслӧн кодь кӧ телефоныс абу, либӧ гортсаыс оз лэдзны дубавтӧдзыс зунясьны сэні.
Быдмысь войтырыдлы пыр окота мыйкӧ выльтор тӧдмавны-аддзывны оланінсьыс, йӧрсьыс, грездсьыс. Кытчӧ сӧмын ичӧт кокыс оз вайӧдлы найӧс. Юавны кӧ верстьӧлысь, мый нин сиктас выльыс вӧчсьӧ, кыпӧдсьӧ, стрӧитсьӧ, резьӧдсьӧ, пуктыссьӧ — ӧдвакӧ вочавидзас, а вот челядьлӧн фото-аппарат кодь синсьыс нинӧм оз дзебсьы.
Со и ӧти гожся лунӧ менам суседъяслӧн челядьыс (нимтывлі найӧс ичӧт гвардияӧн) вель ёна менӧ повзьӧдісны. Йӧрӧ лэптылі пелькиник мастерскӧй, медым мыйсюрӧ сэні вӧчыштны, дӧмыштны, резьӧдны, а арсяньыс велӧдны школаӧ котралысьясӧс пу-сюмӧдысь вӧчасьны. Пыри уджаланінӧ, а сэні Юра сьӧлӧмсяньыс нуӧдӧ «экскурсия» Ванялы да Элялы (ставныс 5-6 арӧсаӧсь), висьтавлӧ, кыдзи уджавны сійӧ либӧ тайӧ инструментӧн. А найӧ зэв сюся кывзӧны, та дырйи ичӧт чуньяснас удитлӧны быдлаӧ инмӧдчывны-видлыны. Бур, мый некод абу слӧймӧма вундысьны ёся кеслӧм пурт-стамескаӧ да уна пӧлӧс ножовкаӧ.
Мӧдысь тайӧ чукӧрыс мойдын моз виччысьтӧг быйкнитіс оланінын. Игӧдчӧм йылысь и сёрни абу. Коми сиктад водзынджык быдӧн вермис пырны керка шӧрӧдзыд кор кӧсйис. И со найӧ ӧта-мӧдсӧ вежмӧн мӧдісны корны петкӧдлыны чипан кок вылын Ёма-бабалысь оланінсӧ. Ми гозъя, дерт, вель ёна шай-паймунлім другысьӧн чужӧм войтырлӧн юасьӧмсьыс. Лоис котӧртлыны пывсян кӧджӧ да вайлыны Ёмалысь кыдз пу заысь да вужъясысь вӧчӧм чипан кока керкасӧ. Сійӧ ичӧтик мотор отсӧгӧн ыркӧдліс корӧсясьысьяслысь шлёчӧдчӧм бӧрын вир-яйсӧ. Но кысь тӧдмалӧмаӧсь тайӧ вӧчӧмтор йывсьыс посни шегъясыс — кыкнаннымлы гӧгӧрвотӧмтор. Киысь киӧ ветлӧм бӧрын чипан кока керка дорӧ интересыс воши, и миян быдтор тӧдысьяс сылісны сідз жӧ, кыдзи и войтыштлісны.
Паметьӧ йиджӧма и горт дорӧ кысянькӧ ичӧт машинаӧн воӧмъяс. Ваня воча суседным пыр виччысьліс тайӧ здукъяссӧ киас ичӧтик няйт ёкмыльясӧн. Сійӧ зэв сюся уськӧдчывліс аслас дзебасысь да дізьӧдліс ас вӧчӧм «гранатаяснас» миянлысь кӧрт «вӧвнымӧс». Ме ӧнӧдз ог тӧд, мыйсяма мӧвпъяс жуисны тайӧ кадас сылӧн ичӧт юр вемын. Колӧкӧ, машинаыс вӧлі танкӧн, кутшӧмкӧ повзьӧдлана гундырӧн ли. Ӧні та йылысь юавны сёр нин, ӧдвакӧ помнитӧ.
Талун Иван Третьяковлысь бурджык юасьны Питерын армияса генерал А.В.Хрулёв нима материально-техническӧй военнӧй академияын курсанталӧм йывсьыс. Чайта да, армияӧ мунны лӧсьӧдчысьяслы да бать-мамлы тшӧтш окота тӧдмасьны том мортлӧн велӧдчӧмӧн да выль пӧлӧс тӧдӧмлунъяс босьтӧмӧн.
Школаын велӧдчигӧн Ваня окотапырысь ворсіс волейболӧн. Командаӧн унаысь ветліс район тшупӧдын петкӧдчыны. Вичмӧдліс кад пырӧдчывны вермасян секцияӧ. А бӧръя кык вонас ёна котраліс лыжиӧн да В.С.Мингалёвлӧн юрнуӧдӧм улын шедӧдіс верстьӧ спортсменлысь I разряд. Дасӧд класс помалӧм бӧрын тулыссяньыс сёр арӧдз некымын морта котырын быд лун рыт горувнас котӧртіс сизим верст (котралӧны миян керка дорті да, сійӧн тӧда). А лым пуксьӧм бӧрын нин лыжиа трасса вылын гӧняйтлісны-чукӧртісны верстъяс.
11-ӧд классын велӧдчӧмыс зонкалӧн ёна торъяліс мукӧд восьыс. Пандемияыд ставсӧ дзугис. Тӧдӧмлун ковмис босьтны гортын интернет пыр, эз вӧвны бӧръя звӧнок ни выпускнӧй рыт, ЕГЭ экзаменъяс сёрмисны. Бӧръя кадся выль пӧлӧс экзаменъясыд оз ёна воны челядьлы сьӧлӧм выланыс да, вель унаӧн 9 класс бӧрын мунӧны велӧдчыны бокӧ. Со и Ванялӧн школа помалігкежлӧ классас колины ӧкмысӧн.
—Иван, висьтышт, кыдзи артмис водзӧ тӧдӧмлун босьтны пырӧмыс?
—Дас ӧтиӧд классын велӧдчигӧн февраль тӧлысьӧ Кулӧмдінса военкоматын гижи военнӧй специальносьт босьтны кӧсйӧм кузя шыӧдчӧм. Индісны велӧдчыны Военно-морскӧй флотса училищеын. Прӧйдиті медкомиссия. Апрель помас дзоньвидзалунӧс мӧд пӧв видлалісны Сыктывкарын, да комиссия вӧчис кывкӧртӧд — флотын служитны дзоньвидзалунӧй озджык тырмы. Ме, дерт, уси ловнам. Но бурӧдісны, верман пӧ пырны сьӧлӧм сертиыд мукӧд велӧдчанінӧ. Сьыліысь быттьӧ гира уси: саридзад уявны менӧ некор эз кыскы.
Бӧрйи Питерса автомобильнӧй академия. Июль помас миянӧс Юрийкӧд корисны Емва карӧ сдайтны физподготовкаысь норматив. Юркарсянь мунім автобусӧн. Овмӧдчим патераын кыкӧн суткинас 400 шайтысь. Мӧд лунас дассянь нёль часӧдз вӧлі тестирование, психологияысь юалӧмъяс да вын песӧм. Коліс котӧртны 100 метр, 1 километр да лыд вылӧ кыпӧдчывны турник вылын. Нормативыс вӧлі 180 балл, а менам ӧкмис 216.
Август 6 лунӧ воис вочакыв — ме велӧдча-нінса курсант. Август 10 лунӧ дас час кежлӧ пӧ колӧ воӧдчыны академияӧ. Вешті 12 сюрс шайт да лунӧн водзджык лэби Питерӧ, мед дзӧръялыштны карас, тӧдмасьны велӧдчанінӧн ортсысяньыс. Войковтӧм бӧрын вуджи академиялысь контрольно-пропускнӧй пункт да нёльӧдысь прӧйдиті медкомиссия. Став велӧдысьыс да комиссияӧ пырысьыс чуймалӧны: мыйла пӧ тэ татшӧм бур аттестационнӧй баллъяснас пыран босьтны шӧр тӧдӧмлун, а он вылыс тшупӧда велӧдчанінӧ? Школаын ЕГЭ-сӧ ме сдайті математикаысь, роч кывйысь да обществознаниеысь. Нӧшта Емваын физподготовкаысь баллъясыс вылынӧсь вӧліны. А ме воча чуймала, мися, менӧ некод эз путьмӧд ни бур сӧвет эз сет. Вӧзйисны гижны выль шыӧдчӧм — вылыс тшупӧдын велӧдчӧм могысь. Ме пыкси, мися, видла тані босьтны шӧр тӧдӧмлун, а сэсся олӧмыс петкӧдлас. Тані куим во велӧдчӧм бӧрын сэтчӧ экзаментӧг нин пыран, нӧшта вит во тӧдӧмлун йиран — и ставыс пырас военнӧй стажӧ.
Ӧти построение дырйи ротаса командирным юаліс: «Коді кӧсйӧ лоны журналистӧн?». Окотитысьыс эз сюр да, бӧрйисны менӧ кыдзи бур тӧдӧмлунъясӧн школа помалысьӧс да гӧгӧрвоана, мича почеркаӧс. Чайті, сетасны видеокамера, диктофон, микрофон, блокнот-ручка, да мӧда тшӧгӧляйтны казарма-велӧдчанінъясын, босьтавны интервью да дасьтыны видеороликъяс. Вот олӧмыд воссяс! Абу велӧдчӧм, а ма!
Зэв кыпыда сетісны … журнал. Старшӧй лейтенант путьмӧдіс: велӧдысьяслӧн тшӧктӧм серти пӧ мӧдан пасъявны курсантъяслысь оценкаяс, коді висьӧ, коді нарядын, коді увольнениеын да с.в. И лои ме комын мортлы ичӧтик канцелярияса начальникӧн. Гражданскӧй велӧдчанінын татшӧмсӧ нимтӧны старӧстаӧн. Чинсьыс бурыс эм жӧ: нарядӧ этшаджыкысь ветлан, бура тӧдан ротаын став лоӧмторсӧ, а сідзжӧ эм кутшӧмсюрӧ кокньӧд.
Август 29 лунӧ примитім присяга, да пансис курсанталан олӧм. Велӧдчам да олам Петергофын, «Войвыв Венециялӧн» медся мича да аслыссяма фонтанаинас. Овмӧдчим дас вит крӧватя кык жырйӧ, орччӧн вит душевӧй. Эм песласян машина. Могмӧдӧны паськӧмӧн: офисса формаӧн, полевӧй паськӧмысь военнӧй комплектӧн (улыс кӧлуй, бушлат, гач, кепысь да шапка). Пельпомӧ ковмис ньӧб-ны 400 шайтысь кык гоз погон да 80-ысь — шеврон. Бура вердӧны куимысь лун. Казармасянь велӧдчанінӧдз кызь метр и эм, а сёянінӧдз — сё.
Казарманым кык судтаа. Уліас сизимдас нёль морта коймӧд курс, мӧдас — 55-60 морта мӧд да 30 морта первой курс. Быд лун кӧкъямыс да джын чассянь лун шӧр бӧрӧдз куим «пара».
—Комисьыс унаӧн велӧдчӧны академияас?
—Мекӧд Чилимдінысь Павел Разанов. Кывлі, мӧд курсас пӧ эм Воркутаысь зон. Медуна велӧдчысьыс Краснодар крайысь. Ставӧн зэв ёна чуймалӧны менам кык кывйӧн сюся варовитӧм вылӧ. Меным комиыс разведчиклы моз гуся кыв. Мӧда варовитны кодкӧдкӧ да, некод оз гӧгӧрво. А телепонъяссӧ казармаӧ пырӧм бӧрын миянлысь дзик пыр босьталісны. Сёрнитны позьӧ сӧмын шойччан лунӧ пажын бӧрас дас час рытӧдз. Да и то важ пӧлӧснас — кнопкаӧ личкаланнас. Мукӧд лунӧ став телепоныс куйлӧ канцелярияын.
Ёртъяс корӧны велӧдны найӧс варовитны комиӧн. Кыдзи велӧдысьлӧн, эмӧсь нин ичӧтик вермӧмъяс — шыльыда да мичаа нин налӧн артмӧ: «Бур вой! Ставыс лоӧ бур!».
Да, муртса эг вунӧд. Унаӧн локтӧмаӧсь велӧдчынысӧ сьӧрсьыс машинаӧн рулитан правонас. Татшӧмсӧ дзик пыр босьтісны да сетасны сӧмын велӧдчӧм помас. Тайӧс вӧчӧны, медым увольнениеын курсантъяс эз вермыны кӧртымавны машина да тӧдтӧм карті журъялігӧн эз торкавны туй вывті ветлан правилӧ.
—Кыдзи помалін медводдза семестрсӧ? И кодӧн лоан куим во велӧдчӧм бӧрын?
—Сдайті сизим зачёт да экзамен: философияысь, историяысь, математикаысь, инженернӧй графикаысь, БЖ-ысь, физкультураысь. Зэв ёна отсалісны школаын математикаысь, ОБЖ-ысь, физкультураысь, технологияысь босьтӧм тӧдӧмлунъяс. Личнӧй делӧын эмӧсь бура велӧдчӧмысь, журнал ӧкуратнӧя нуӧдӧмысь да документъясӧн уджалӧмысь аттьӧалана гижӧдъяс.
Отпуск сетсьӧ вонас кыкысь: тӧвнас 15 лун (таво ковид вӧсна содтісны 35-ӧдз) да арланьыс 30 лун. Тӧвся каникул кежлӧ гортӧ самолётӧн лэбӧмысь вешті сӧмын 3,5 сюрс шайт. Веськалан кӧ скидка шӧрӧ, сьӧмтӧ бура видзтан. Кытчӧкӧ мунӧм водзвылын колӧ тшӧкыдджыка пыравны ӧтуввезйӧ донъяс видзӧдлӧм могысь.
Медводдза курсысь бӧрйисны нин кызь курсантӧс, на лыдын и ме, дасьтысьны Питерса Дворцовӧй изэрдын Май 9 лунся военнӧй парад кежлӧ.
Ӧнісянь нин чукӧртам личнӧй делӧӧ баллъяс. Велӧдчӧм помалӧм бӧрын на отсӧгӧн позьӧ веськавны водзӧ служитны бурджыкинӧ. Куим во тӧдӧмлун босьтігӧн быд чирыштӧмысь чинтӧны 20, а ошкӧмысь содтӧны 10 балл. Академия помалысьлы сетӧны кык диплом. Ӧтиас гижӧма: «Организация перевозок и управление на автомобильном транспорте», гражданскӧяс — «Логистика».
—Иван, кор да кыдзи чужис Питерса военнӧй академияын велӧдчыны мӧвпыс?
—Дасӧд классын велӧдчигӧн выльвося каникулӧдз миян дорӧ воліс С.М.Киров нима военно-медицинскӧй академияса курсантка Ира Смирнова да чуйдіс-ышӧдіс школа бӧрын водзӧ босьтны тӧдӧмлун тайӧ карас.
—Мый медвылӧ донъялан мортын?
—Веськыдлун. Ог радейт ас пытшканыс йӧршитчӧм, мукӧдсьыс ӧтдортчӧмӧн сӧмын аслыныс выгӧда корсьысь йӧзӧс.
—Ӧнія олӧмас коді тэныд пример пыдди?
—Пожӧг сиктын воча керкаысь суседка Ира Смирнова. Но медся ыджыд аттьӧ, дерт, бать-мамлы: Наталья Николаевналы да Анатолий Васильевичлы. Налӧн быдлунъя тӧждӧн, радейтӧмӧн, бур вылӧ путьмӧдӧмӧн, морттуйӧ велӧдӧмӧн лючки помалі школа да тырмис сям водзӧ велӧдчыны бокиын.
Владимир Шомысов.
Пожӧг сикт, Кулӧмдін р.