Ылын-ӧ Кола кӧджыс Сыктывкарсянь? Ылын, буракӧ. «Гугл» тай шуӧ, мый матӧ сюрс километр сайын. А ӧні, кадыс сэтшӧм да, «Гуглыдлы» эскӧны…
Сё ветымын гӧгӧр во сайын изьваса кӧр видзысьяс мунлӧмаӧсь Кола кӧджӧ корсьны бурджык олӧм. Сэтчӧ и вужъясьӧмаӧсь. Эмӧсь-ӧ талун сэні комиясыс? Эмӧсь. Олӧны-вылӧны, челядьӧс быдтӧны да сьылӧны-йӧктӧны.
«Рытъя кыа» коми фольклор ансамбль котыртісны Краснощелье сиктын 1986 воын Рӧштво водзын. Весиг стӧч кадпас эм – январь 6 лунӧ. Подув пуктысьыс да медводдза веськӧдлысьыс – Сергей Филипченко. Ансамбльын вӧлі 16 нывбаба, ставӧн уджвывса да Айму вӧсна Ыджыд тышса ветеранъяс. Старостаӧн бӧрйисны Валентина Терентьеваӧс.
Ас кадӧ котырнас веськӧдлісны Сергей Трушин да Людмила Частикова. 2015 воын веськӧдлан «вӧжжиыс» вуджис Ирина Канева киӧ, коді хормейстералӧ тайӧ ансамбляс.
Тшӧкыда сьылысьяс ветлывлӧны гастрольӧн. Сценавывса медводдза сарапанъяссӧ вурӧмаӧсь асьныс аньяс.
А 1991 воын «Рытъя кыалы» сетісны «Народнӧй самодеятельнӧй коллектив» почёт ним. 1993 воын Краснощельеӧ овны локтӧма балетмейстер Светлана Аникина, коді сэсся 20 во уджалӧма котырыскӧд: дасьтӧма йӧктан петкӧдчӧмъяс.
Ирина Канева локтӧма ансамбльӧ 2003 воын, и кык во мысти нин лӧсьӧдӧма челядьлы «Зарни ёльяс» котыр. 2009 восянь сійӧ методисталӧма Краснощельеса культура шӧринын.
2010 воын сиктын восьтӧмаӧсь Изьва керка, кӧні нуӧдӧны экскурсияяс, тӧдмӧдӧны гӧсьтъясӧс коми войтырлӧн оласногӧн, историяӧн да культураӧн.
–Котырным зэв интереснӧй, – висьталӧ Ирина Викторовна, – ансамбльын кызвыныс – изьваса комияс, унаӧн на пиысь сёрнитӧны комиӧн, эмӧсь и кодъяс гӧгӧрвоӧны, но асьныс оз сёрнитны. Комиӧн миян ансамбльын сьылӧны и рочьяс, и украинечьяс, и саамъяс. Овлӧ, весиг шмонитыштӧны нин комиӧн! Ансамбльын сӧмын верстьӧ – 50-83 арӧса сьылысьяс. И пыр зілям выльясӧс вайӧдны котыраным, мед и водзӧ комиӧн сьывны.
«Рытъя кыалӧн» репертуарыс зэв озыр – важся коми йӧзкостса да гижысьяслӧн сьыланкывъяс, лирика сьыланъяс да гажа частушкаяс, кодъясӧс лӧсьӧдӧны асьныс. Эмӧсь и Дина Терентьевалӧн, котырын сьылысьлӧн, авторскӧй сьыланкывъяс. Кола кӧджса комияс сьылӧны олӧм да муслун йылысь, ёна радейтӧны йӧктыны. «Вотысей» пляска да «Краснощельеса кадриль» – «Рытъя кыалӧн» сідз шусяна изюминкаяс. Петкӧдлӧны сцена вылын и коми рытпукъяс, и важся коми ворсӧмъяс.
Ансамбль петкӧдчӧ культура шӧринлӧн быд гажын – и йӧзкостса, и календарь, и канму праздникъяс дырйи. Коми сьыланкывъяссӧ кывзыны окотапырысь волывлӧны сиктсаяс да налӧн гӧсьтъяс. Весиг туристъяслы эм торъя программа!
–Миян артистъяс ставӧн – киподтуя вурсьысь-кысьысьяс, пырӧдчӧны быдсикас ярмангаӧ да выставкаӧ, – ошкӧ ассьыс котырсӧ ансамбльӧн веськӧдлысь.
«Рытъя кыа» тшӧкыда петкӧдчӧ фестивальясын, кӧть Краснощельеысь петан туйыс абу кокни. Сикт-грездъясын туй абутӧмыс тай ставнас Россиясӧ майшӧдлӧ. Но та вылӧ видзӧдтӧг, аньяс зільӧны ветлыны Каневкаӧ и Сосновкаӧ, Ловозероӧ и Варзугаӧ, Мурманскӧ и Умбаӧ, Ревдаӧ и Кировскӧ. Тшӧкыда концерт-фестиваль котыртысьяс пасйӧны сьылысьясӧс дипломъясӧн да аттьӧалан гижӧдъясӧн, и кывзысь-видзӧдысьяс пӧся чолӧмалӧны да гораа клопайтӧны. Некымынысь ансамбль волӧма и Комиӧ, пырӧдчӧма «Сияние Севера» конкурсӧ да Изьваса «Луд» гажӧ.
* * *
Сідз артмис, мый «Рытъя кыа» лои ыджыдджык «чойӧн» «Ижма» ансамбльлӧн, коді чужис 1990 вося майын Ловозеро сиктын.
Кӧть Краснощельесянь Ловозероӧдз 150 гӧгӧр километр, тайӧ сиктъяс костас йитӧдыс топыд: ӧд важся комиясыд овмӧдчылӧмаӧсь сэтчӧ и татчӧ. Интереснӧ, мый ансамбльясын сьылысьяс костын эмӧсь збыльысь рӧдвуж йитӧдъяс. Шуам, Зинаида, Марина да Прасковья чойяс сьылісны «Рытъя кыаын», а налӧн Людмила чойныс – «Ижмаын».
«Ижма» котырсӧ лӧсьӧдны мӧвпыштӧма Зоя Брылева, музейын уджалысь. 1990 воын Ловозероысь делегация ветлӧма командировкаӧ Коми муӧ. Кежавлӧмаӧсь Сыктывкарӧ да Изьваӧ. Тайӧ ветлӧм-мунӧмыс и ышӧдӧма лӧсьӧдны Кола кӧджын мӧд коми фольклор котыр.
Май тӧлысьын заводитчӧмаӧсь репетиция-занятиеяс. Но 5 во чӧж на, 1995 воӧдз, котырыслӧн абу вӧлӧма нимыс, шуӧмаӧсь сӧмын коми фольклор котырӧн. Нимсӧ сетӧмаӧсь Сыктывкарын «Шондібан» гаж вылын ансамбльыслӧн петкӧдчӧм водзын.
«Шондібан» бӧрын содӧма и сьылысьыс, локталӧмаӧсь челядь. Сьылӧны комиӧн, рочӧн да весиг швед кывйӧн. Сцена вылын сьылӧны-йӧктӧны, хороводасьӧны да гажӧдӧны видзӧдысьясӧс коми ворсӧмъясӧн.
1996 воын «Ижмалы» сетӧмаӧсь народнӧй ним.
–Ӧні ансамбльын сьылӧны дас кыкӧн да нӧшта витӧн отсасьӧны концертъяс дырйи, – юӧртіс котырӧн веськӧдлысь Сергей Филипченко. – Ансамбльным петкӧдчӧ уна сикас чукӧртчӧм вылын. Тайӧ и Войвыв праздник, и Кӧр видзысьлӧн лун, и Саам музыка лун, быдсикас йӧзкостса да канму гажъяс…
–Коми Республикакӧд йитӧдным топыд, – висьталіс Сергей Владимирович. – Уналӧн рӧдвужыс олӧны сэні, век отсасьӧны миянлы «Изьватас» котыр, Коми Республикаса национальнӧй политика министерство да Мурманск обласьтса правительство. 30 вонас ансамбльӧ воліс 50 гӧгӧр морт, но нимкодь, мый эмӧсь миян уна-уна во нин сьылысьяс, кодъяс вылын и кутчысьӧ котырным. Сэсся ӧні Ловозероса культура шӧринын эм миянлы став колана оборудованиеыс да аппаратураыс. И, позьӧ шуны, сӧмын ов да сьыв!
Ирина Терентьева.