Россия заводитчӧ менам чужанінсянь вит-квайт сюрс верстӧн асыввылынджык. Сэні, кысянь кыпӧдчӧ шонді, – Камчаткаын.
Вулканъяса му. Кутшӧм жӧ этша ме, вӧлӧмкӧ, тӧда вулканъяс йывсьыд.
Природоведение учебникысь серпас мында сӧмын: гӧгрӧс кратерысь визувтысь биа-изъя шор. А збыльвылас найӧ ёна мичаджыкӧсь вӧлӧмаӧсь, эпичнӧйджыкӧсь. Ылысяньыс Камчаткаса вулканъяс быттьӧ этша мыйӧн торъялӧны миян Урал изъясысь, но матыстчан да – найӧ дзик мӧдӧсь.
Мутновскӧй вулкан
Ордымным уна во сывлытӧм лым кузя мунӧ. Кокъясным восьлалӧны быдсикас рӧмӧн пӧртмасьысь изъяс вывті.
Вель ыджыд сьӧд из ёнӧн да сьӧкыдӧн видзӧдсис, а вӧлӧма вель рӧшкыд да кокни. Ёсь гӧрд изъясӧ весиг инмӧдчывны он лысьт. Ваыс уна, и сьӧд муыс эм, но нинӧм оз быдмы, весиг нитшкыс ни ялаыс. И татшӧминті кыпӧдчам некымын час.
А сэсся – пӧсь ру, ылькйысь ва гуранъяс. Тӧвруыс оз сӧстӧм сынӧд, а пӧдӧм дук вайӧ. А дзик йылас нин, каржаӧн юкӧм кратерын – кык ты: ӧтиыс зэв югыдлӧз рӧма, мӧдыс – пемыдвиж.
Радла, мый ныла-пиаӧй тшӧтш кыпӧдчисны да ас синнас аддзылісны тайӧс. Эска, оз вунӧдны. Чайта, оз вунӧдны некор.
А ме – а мый ме? Ӧні ме тӧда: Камчатка кӧть и му помас, но сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны. Тӧда: кӧсъя кӧ – бара на верма волыны сэтчӧ. И овны сэні да мойдъяс гижны.
И мед, гашкӧ, ог нин волы Камчаткаас, тырмымӧн, мый вӧлі сэні. Шудаӧн лоны быдлаын позьӧ.
Горелӧй вулкан
Век кӧсйи веськавлыны арся тундраӧ. Медым, кытчӧдз синмыд судзис, ыджыдаліс виж рӧм. А кӧнсюрӧ югыд рӧмъясӧн мыччысялісны ичӧтик коръяс, вотӧсъяс. А юр весьтад – помтӧм лӧз енэж.
Но кытыськӧ матысьджык арся тундрасӧ эз на артмыв аддзывны. Камчаткаса Горелӧй вулкан дорысь сӧмын. Изъяс пӧвстын быдмӧ ичӧтик, збыльысь карликӧвӧй, пу. Вижӧдӧма нин. Таво сійӧ меным лоис зарни арнас…
Войыс кӧдзыд. Асыв. Палатка дорын гӧлӧсъяс нин кылӧны. Мыйла найӧ сэтшӧм водзсӧ чеччӧмаӧсь? Абу ӧмӧй дыш сэтшӧм кӧдзыднас кутшӧмкӧ вулкан вылӧ кыпӧдчыны? А ме некытчӧ ог мун!
Но меын «садьмӧ» фотограф да шошаӧд кыскӧ менӧ палаткаысь.
Часӧн-джынйӧн кыпӧдчам вывлань. И друг миян водзын воссис кратер. «О-о-о!!!» – мукӧд кывйыс эз и сюр.
Кыпӧдчигӧн мышсянь миян бӧрся вӧтчисны кымӧръяс да суӧдісны дзик нин кратер дорас, а сэсся вӧйтчисны кратерас. Быттьӧ «мукӧд мирӧ» игнавтӧм ӧдзӧсӧд пырисны.
А ми сулалам дорас, йирмӧгсьыс топӧдчам ӧта-мӧд дорӧ. Здук-мӧд мысти кымӧръясыс дзикӧдз сайӧдісны кратерсӧ. Коді водз чеччӧ – унатор аддзылӧ…
Петропавловск-Камчатский
Вулканыс тыдалӧ Петропавловск-Камчатскийлӧн быд пельӧссянь, а карсӧ позьӧ видзӧдлыны сійӧс кытшалысь Мишенная, Петровская, Никольская сопкаяссянь. Ӧтчыд аддзан сійӧс Авачинскӧй бухтаса ваын ворсысь шонді югӧръясын, мӧдысь – войся биясын.
Тыдалӧ, вежӧрад каръясыд кольӧны медвойдӧр памятникъяснас. Костромаын – Сусанин, Калугаын – Циолковский. Петропавловск-Камчатский меным – капитанъяслы памятникъяса кар. Витус Беринглы сувтӧдлӧмаӧсь 1826 воын, Ылі Асыввылын сійӧ медся важ памятник. А Чарльз Кларк тшӧктывлӧма гуавны асьсӧ Камчаткаын, памятниксӧ сылы вӧчӧмаӧсь англичана, да ни ӧти роч кыв сэні абу.
Кор ми вӧлім сэні, Петропавловск-Камчатскийлы тырис 280 во. Гажӧдчим и ми: сёйим юква, йӧктім бубен шы улӧ, вердім некодысь повтӧм гулюясӧс.
Шемӧсмӧдана кар. Чайтсьӧ, сійӧ быттьӧ читкыртчыштӧмӧн видзӧдӧ тэ вылӧ да висьтавлӧ нэмӧвӧйся историяяссӧ. Но сійӧ и зэв на том кар, кодлы окота, мед тэ мудзлытӧг бергалін сылӧн быдлунъя олӧмын.
И кылан быттьӧ, кыдзи Авачинскӧй бухта гӧгӧр нюжӧдчӧм карыс джуджыда да кокниа лолалӧ, видзӧдӧ сопкаяс да вулканъяс вылӧ, вочаалӧ да колльӧдӧ карабъяс. Вына и мича, югыд и ловъя…
Людмила Игушева. Снимокъясыс авторлӧн.