Водзті миянлы тшӧкыда вӧзйылісны «сотчысь» путёвкаяс, кодъяс кутшӧмкӧ помка вӧсна ас кадӧ эз инасьны. Тайӧ вӧлі кивыв и шойччысьлы, и туроператорлы. Мортыс вермис ньӧбны санаторийӧ либӧ весиг суйӧр сайӧ путёвкасӧ донтӧм донысь, а вузалысьыс нажӧвитліс кӧть нин мыйтакӧ сьӧм.
Но коронавирус паськалӧм бӧрын сэн и тан мӧдісны сёрнитны «сотчӧм» путёвкаяс йылысь. Унаӧн кольӧм во арнас водзвыв ньӧбисны путёвкасӧ, вештысисны туйысь и оланінысь, медым отпускалігас лючки шойччыны-бурдӧдчыны. Но… коронавирус пондаыс и самолётыд эз кут лэбавны, и санаторийыд да матӧ став странаыс «пӧдласис».
Сентябрь 22 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрниыс вӧлі буретш «сотчӧм» путёвкаяс йылысь. Кы-дзи дорйыны ассьыд правотӧ да косӧдны вештӧм нин сьӧмсӧ? Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Комиын Роспотребнадзорлӧн юкӧнысь главнӧй специалист-эксперт Лилия Першина.
–И шойччысьясӧс, и сідз шусяна туриндустрияын зільысьясӧс тавося тулыс-гожӧмыс ёна майшӧдліс. Мӧйму миян ведомствоӧ норась-ліс 13 морт, кодъяс абу вермӧмаӧсь отпуск дырйиыс ветлыны шойччыны. А таво та-тшӧмыс вӧлі – 70. Медсясӧ шыӧдчӧны Сыктывкарын, Ухтаын, Воркутаын да Печораын олысьяс. Та дырйи омӧль услуга йылысь некод оз гарав. Кызвыныс кӧсйӧны бергӧдны мынтӧм нин сьӧмсӧ, но кутшӧмкӧ помка вӧсна оз вермыны тайӧс вӧчны, – висьталіс Лилия Ипполитовна. – Йӧзыс корӧны, медым ми видзӧдлім-туялім, кыдзи уджалӧ налӧн туроператорыс. Но Россияса правительстволӧн тавося 1073-ӧд номера постановление серти быд- сикас контроль тэчаслы во помӧдзыс оз позь сюйсьыны бизнесӧ да дӧзмӧдны предпринимательясӧс, пандемия вӧсна найӧ сідз нин уна сьӧм воштісны да.
Специалист пасйис, мый найӧ оз вермыны нуӧдны прӧверкасӧ, сёрниыс кӧ мунӧ эмбур да сьӧм йылысь. Тайӧс позьӧ вӧчны сӧмын сэки, турагентствоыс кӧ дзебис путёвкасӧ ньӧбысьысь кутшӧмкӧ юӧр, либӧ мортыс кӧ воис пикӧ да вермас омӧльтчыны сылӧн дзоньвидзалуныс.
Но та могысь колӧны жӧ торъя кабалаяс, шуам, шойччанінас лёк висьӧм паськалӧм, му сыркмунӧм, ва туӧм да мукӧд неминуча йылысь.
«Веськыд йитӧда» телефон пыр шыӧдчылісны ань да мужичӧй, кодъяс кӧсйӧны на локтан воӧ ветлыны шойччыны Египетӧ, шоныд саридз дорӧ. Но полам пӧ, мый коронавирус пондаыд, ӧтарӧ на паськалӧ да, шойччынысӧ ог вермӧй, и мынтӧм сьӧмсӧ ковмас бӧр кыдзкӧ перйыны-пычкыны.
А нӧшта ӧти мужичӧйлӧн 80 арӧса батьыс «шойччӧма» нин. Апрельын сылы судзӧдӧмаӧсь Кисловодскса санаторийӧ путёвка, вештысьӧмаӧсь и туйсьыс. Но мортыс абу ветлӧма, санаторийсӧ пӧдлалӧмаӧсь да. И ӧнӧдз оз вермыны «Ютэйр» авиакомпаниялысь перйыны билет донсӧ. Телефон номерсӧ сайт вылас абу индӧмаӧсь. Позьӧ пӧ шыӧдчыны сӧмын ӧтуввезйын «Обратная связь» пыр. Но кымынысь сэтчӧ шыӧдчылӧмаӧсь, вочакыв-йыс абу волӧма.
–Медводз колӧ гӧгӧрвоны, мый сэтшӧм туроператорыс да турагентствоыс. Воддзаыс медсясӧ федеральнӧй котыр, коді бӧрйӧ да бронируйтӧ отель-гостиница, санаторий, вӧзйӧ самолёт-поездӧн мунны-локны да страхуйтчыны, медалӧ переводчикъясӧс да с.в. Комиын туроператорыс котыртӧ сӧмын пытшкӧсса туризм, шуам, Маньпупунёрӧ экскурсия. Операторыс вузалӧ путёвкасӧ турагентстволы, коді нин иналӧ йӧзыслы. Гӧгӧрвоана, аслас уджысь сійӧ бось-тӧ комиссия, та вӧсна пу-тёвкаыс донсялӧ. Турагентствоыс путёвкасӧ вермас ньӧбны некымын туроператорлысь, – висьталіс специалист-эксперт. – Шойччӧм йылысь сёрнитчӧмсӧ мортыс кырымалӧ туроператоркӧд. Турагентствоыс сэні казьтывсьӧ жӧ, но ставсьыс кывкутӧ туроператор. Турагентствосӧ позьӧ кыскыны кывкутӧмӧ сӧмын кутшӧмкӧ юӧр дзебӧмысь.
Лилия Першина нӧшта казьтыштіс, медым быдӧн шойччӧм йылысь сёрнитчӧмсӧ кырымавтӧдз зэв сюся лыддис кабаласӧ. Бӧрас кӧ сійӧ ачыс ӧткажитчас путёвкасьыс, либӧ кутшӧмкӧ помка вӧсна ветлӧмыс оз артмы, став сьӧмсӧ косӧдны лоас зэв сьӧкыд. Ӧд туроператорыс путёвкаыскӧд йитӧдын вӧчис нин кутшӧмкӧ рӧскод. И сійӧ ёрд пыр вермас перйыны тайӧ сьӧмсӧ.
Путёвкаысь мортыс ӧткажитчыны вермас кӧть кор. Но кыдз петкӧдлӧ олӧмыс, тайӧс колӧ вӧчны кыдз позьӧ водзджык.
–Мукӧд туроператорыс сёрнитчӧмас пасйӧ, мый мортыс кӧ шойччыны мунтӧдзыс куим тӧлысьӧн водз-джык ӧткажитчис путёвкасьыс, сылы косӧдасны, шуам, 90 прӧчент донсӧ, 14-19 лун кӧ колис – 75 прӧчент, гоз-мӧд вежон кӧ – джын мындасӧ, а вежонысь кӧ этшаджык – сьӧмсӧ оз нин сетны. Татшӧм лыдпасъяссӧ сёрнитчӧмас пыртны оз позь. Тайӧ оз лӧсяв потребительлысь правосӧ доръян оланпаслӧн 32-ӧд статьялы. Но та йылысь кӧ весиг пасйӧма, ёрдын тайӧс тӧд вылӧ оз босьтны. Нӧшта кӧ сёрнитчӧмас тіянлы кӧвъя-лӧны кутшӧмкӧ «штрап», шыӧдчӧй мӧд туроператор дорӧ, – вӧзйис Лилия Ипполитовна.
1073-ӧд номера постановление серти туроператор вермас мортыслы бӧр косӧдны путёвкасьыс мыйтакӧ сьӧм либӧ вӧзйыны татшӧм жӧ тур, но… 2021 во помӧдз.
1078-ӧд номера постановлениеыс гӧгӧрвоӧдӧ и гостиницаын овмӧдчанног. Ӧд уна шойччысь аснаукӧн бронируйтӧ отель-гостиница, но сэсся кутшӧмкӧ помка вӧсна оз артмы ветлӧмыс. Кыдзи и путёвка кузя, мортыслы сьӧмсӧ косӧдасны либӧ вӧзъясны бронируйтны гостиницасӧ мӧд кадколастӧ и бара жӧ 2021 во помӧдз.
Буретш та вӧсна весьшӧрӧ талун шыӧдчыны и судӧ. Искъяссӧ оз мӧдны видлавны, сы вӧсна мый туроператорыс немтор эз торк, сылӧн эм на кадыс локтан во помӧдз могмӧдны йӧзсӧ аслас услугаясӧн.
Оз вермы отсавны и прокуратура. Йӧзлӧн шыӧдчӧмъяс йылысь оланпаслӧн 59-ӧд статья серти туроператор вылӧ норасьӧмъяссӧ ыстӧны Роспотребнадзорӧ. А кыдз пасйим нин, сэтчӧс специалистъяс потребительлысь право дорйӧм могысь во помӧдзыс немтор оз вермыны видлавны.
«Ютэйркӧд» йитӧдын Лилия Першина юӧртіс, мый тайӧ авиакомпания вылас унаӧн норасьӧны. Но эксперт такӧдіс, билетысь мынтӧм сьӧмыс пӧ оз вош, авиакомпанияыс ставсӧ видзӧ пассажирыслӧн торъя тшӧт вылын. И куим во чӧжӧн сійӧ пӧ вермас лэбзьывны тайӧ сьӧм вылас кытчӧкӧ мӧдлаӧ, а оз кӧ, урчитӧм кадколаст бӧрас босьтны сьӧмсӧ.
Роспотребнадзорса эксперт нӧшта казьтыштіс, шойччыны мунтӧдз пӧ колӧ зэв сюся бӧрйыны туроператорсӧ, видзӧдлыны, коді да мыйысь страхуйтӧ. Корсьны на йылысь юӧр, ошкӧны йӧзыс али кулитӧны. Быть колӧ видзӧдлыны, пасйӧма-ӧ туроператорсӧ туризм кузя федеральнӧй агентстволӧн реестрын. Абу кӧ, татшӧмсӧ колӧ ыліті кытшовтны. Ӧтуввезйын ӧні туроператоръяслӧн уна двӧйни сайт. Весиг эмӧсь пӧ турагентствояс, кодъяс чукӧртӧны йӧзлысь сьӧм, а сэсся пӧдласьӧны-вошӧны. Оз позь путёвкаысь да билетысь сьӧмсӧ ыстыны торъя йӧзлы. Уна татшӧм ылӧдчысьӧс кыскӧмаӧсь нин уголовнӧй кывкутӧмӧ.
Дерт, позьӧ гӧгӧрвоны и турбизнесын, и авиакомпанияясын зільысьясӧс. Коронавирус вӧсна оз позь найӧс вайӧдны банкрот выйӧдз. Но бара жӧ, мый вӧчны йӧзыслы? Ӧд найӧ «ӧшйӧм» сьӧмсӧ вермисны видзны мӧдтор вылӧ, эз кӧ артмы шойччынысӧ. А локтан воясӧ код тӧдас на мый виччысьны. Ставыс кӧ лоас лючки, йӧзыс отпускавнытӧ кыдзкӧ-мыйкӧ чӧжасны на сьӧмтӧ…
* * *
Кыдз юӧртӧ Ростуризм, таво 30 прӧчент шойччысьыс, кодъяс ырыштчылӧмаӧсь ветлыны суйӧр сайӧ, абу мунӧмаӧсь сэтчӧ, 25 прӧчентыс киритӧма Россияса регионъясӧ путёвкасӧ, нӧшта кызь прӧчент уджалысьыс абу петӧма отпускавны, а 12%-ыс шуӧмаӧсь шойччыны арнас да тӧвнас.
CoViD-19 торкӧма отпускалан кадсӧ 62 прӧчент вой-тырыслысь, но 38%-ыс шойччӧмаӧсь сідз, кыдзи и кӧсйылӧмаӧсь.
Николай Размыслов.