Тавося тувсов серпасыс ёна торъялӧ мукӧд восяысь: йӧзсянь да кельыдлӧз экрансянь сӧмын и кылан ылi муясысь воӧм коронавирус висьӧм йылысь сёрни-басни. И сы костi ог аддзӧй лунъюгыдлысь нюжалӧмсӧ, чорыд чарӧма вӧр бокъяслысь мичлунсӧ. Сэтшӧма чабыртiс йӧзсӧ лёк висьӧм йылысь юӧрыс.
Но вай ог сетчӧй лёкыслы, окота висьталыштны газет лыддьысьяслы и бур йывсьыс. Та пӧрйӧ гижа Войвылын олысьяслы инмысь гырысь чинаяслӧн кывкутана удж йылысь.
Коми Республикасянь сенатор, Федерация Сӧветын сьӧм овмӧс кузя комиссияӧ пырысь Дмитрий Шатохинкӧд бӧръяысьсӧ сёрнитлi ӧкмыс тӧлысь сайын. Сенатор сэки висьтавлiс, шӧр могӧй пӧ – корсьны-вайны радейтана республикаӧ федеральнӧй кудйысь унджык сьӧм. Ӧнi жӧ медводз юалi, дыр-ӧ на висьӧмыс йӧзсӧ падмӧдны кутас.
–Пандемия да такӧд тшӧтш кризис… Збыльысь, чорыда тайӧ мӧрччӧ йӧзыслы. Но, чайта, ӧтвылысь вермам венны сьӧкыдлунъяссӧ. Олӧмыс ӧд водзӧ мунӧ, и талун колӧ мӧвпавны да дасьтысьны вӧчны зумыд воськовъяс Войвывнымӧс сӧвмӧдӧм могысь, – вочавидзис Дмитрий Александрович.
–Тi нуӧданныд «Таланты Арктики. Дети» уджтас. Сiйӧ шымыртӧ войвывса регионъясысь енбиа челядьӧс. Кыдзи сiйӧ пӧртсьӧ олӧмӧ?
–Кольӧмвося август тӧлысьӧ Анапа карын шоныд саридз дорын шойччис Россияса войвыв регионъясысь сё ветымын ныв-зон, на пиысь кызьӧн – Воркутаысь, Усинскысь, Изьваысь да Кулӧмдiнысь. Ставныслы налы мойвиис дас нёль лунӧн бура гожйӧдчыны, купайтчыны да нӧшта тӧдмавны уна сикас войтырлӧн культураысь, странаса войвыв юкӧнъяслӧн историяысь да ыджыд чинаяслӧн кывкутана уджысь выльторъяс. Челядькӧд творческӧй уджсӧ нуӧдiсны «Первый канал» телекомпанияын зiльысьяс. Псковысь да Мурманскысь ныв-зон бур боксянь торъялiсны мукӧдысь, и найӧс корлiсны Москваӧ, кӧнi томулов тӧдмасисны Федерацияса Сӧветлӧн уджӧн.
Ме ачым аддзысьлi Комиысь челядькӧд. Панi сёрнисӧ комиӧн. Кулӧмдiнсаӧс шензьӧдiс, мый ме, Москваысь воӧм морт, варовита комиӧн да тӧда Пожӧг сикт. Ме висьталi налы чужан республика, танi олысь пыдди пуктана йӧз, тшӧтш и Питирим Сорокин да Раиса Сметанина йылысь. Чуймӧдiс менӧ, вӧлӧмкӧ, том войтыр омӧля тӧдӧны мир пасьта нималысь землякъясӧс, этша кывлӧмаӧсь и Комиын мупытшкӧсса озырлунъяс йылысь.
Таво бара жӧ кӧсъям водзӧ нуӧдны тайӧ уджтассӧ. Шойччан кадсӧ нюжӧдам кызь лунӧдз. Комиысь вермасны ветлыны сӧмын витӧн, и окота, медым веськалiсны сэтчӧ енбиа челядь, кодъяс бур боксянь петкӧдлiсны нин асьнысӧ сьылӧм-йӧктӧмын, чужан кыв тӧдӧмын, киподтуя уджын. Лача кута, мый национальнӧй политика министерство кывкутӧмӧн бӧръяс ныв-зонмӧс, да найӧ тырвыйӧ петкӧдласны тшӧтшъяясыслы миян чужанiнлысь войвывса мичлунсӧ.
Мӧвпалам, медым енбиа челядьлы тайӧ программаыс уджалiс во гӧгӧр, и медым лунвыв саридз дорӧ ветлысьяс гортаныс локтӧм бӧрын водзӧ сӧвмӧдiсны творчествосӧ выльӧн босьтӧм тӧдӧмлунӧн нин.
–Дмитрий Александрович, кыдзи мунӧ Арктика зона паськӧдан уджыс?
–Арктикалӧн тӧдчанлуныс збыльысь ыджыд. Меным мукӧд сенаторкӧд ӧтув мойвиис уджавны Арктикаса сӧвет котырын, и ми вӧзъям паськӧдны Арктикалысь границаяссӧ. Тайӧ уджас шымыртӧма Россияса став федеральнӧй ведомствосӧ. Сӧмын тавося февральын лои вынсьӧдӧма войвылын предпринимательство сӧвмӧдӧм йылысь нёль оланпас. Ме чайта, медводз колӧ отсавны ас вылӧ уджалысьяслы. Казьтышта, Арктика кытшӧ пырӧны Мурманск обласьт, Ненеч, Чукотка да Ямало-Ненеч автономия кытшъяс, Карелия, Красноярск крайысь Норильск кар, Архангельск обласьтысь ӧткымын муниципалитет, Якутияысь некымын улус, Вой саридзса дiяс. Комиысь тайӧ зонаас веськалiсны Воркута да сэтчӧс матiгӧгӧр посёлокъяс. Миян ӧнi могным – паськӧдны Арктикалысь границасӧ лунвывлань, мед сэтчӧ веськалiсны тшӧтш Инта, Усинск каръяс, Чилимдiн район. Миян водзмӧстчӧмӧн та йылысь сёрниыс вӧлi уна министерствоын нин. Та йылысь индӧд бала кольӧм во видлалiс Россияса сьӧм овмӧс министерство, а регыд лоӧ вынсьӧдӧма торъя оланпас. Нӧшта колӧ паськӧдны танi олысь войтырлы кокньӧдъяс, медым йӧзыслӧн олӧмыс лоис бурджык. Медым войтырыс эз мунны татысь лунвыв регионъясӧ, медым позис корны татчӧ бур тӧдӧмлун-сяма том специалистъясӧс.
Войвыв да асыввыв регионъяс кузя федеральнӧй министерство бердын уджалӧ Арктикаса сӧвет. Сылӧн шӧр могыс – лӧсьӧдны-дасьтыны Арктика водзӧ сӧвмӧдан туйвизьяс. Сӧветыс кутас нуӧдны государстволысь нырвизь, сылӧн нырщикалӧм улын войвывса регионъясын пондасны уджавны предприниматель-резидентъяс, кодъяслӧн эм позянлун пуктыны ас уджӧ дас миллион шайтысь оз этшаджык да корсьны-кыскыны содтӧд сьӧм-инвестиция. Войвылын олысь войтырӧс сёян-юанӧн да быдлунъя мукӧд коланаторйӧн могмӧдысьяслы вичмӧдасны вот мынтiгӧн кокньӧдъяс. Кор эм татшӧм личӧдыс, дерт жӧ, предпринимательяс окотапырысьджык локтасны уджавны войвылӧ.
Арктикаса сӧветын эмӧсь отрасль серти юкӧнъяс. Меным вӧзйисны юрнуӧдны туй сӧвмӧдан юкӧнӧн. Тайӧ и Войвыв саридзса туй да сэтi ветлысь флот, Войвывса кӧрт туй овмӧс, ичӧт да гырысь самолётъяслы аэродромъяс, юяс вомӧн посъяс, машинаӧн ветлан туйяс да мукӧд. Ми уджалам сы вылын, медым Арктикакӧд йитчӧм законъясын урчитны тайӧ туйяссӧ водзӧ сӧвмӧдны, индыны сэнi вот мынтiгӧн личӧдъяс.
Со «Лузалес» котырӧн лэдзӧм вӧр да сыысь вӧчӧм прӧдукция ӧнi нуӧны медводз Балтика море дорӧ, сэсся Войвыв саридзьястi Японияӧ ли Кореяӧ. Вель кузь туйыс артмӧ, нунысӧ матӧ тӧлысь ковмӧ. А лоас кӧ Войвыв саридзтi йи жуглӧмӧн бур туй, дас лунӧн позяс нуны. Колӧ и Коми Республикатi мунысь кӧрт туйсӧ водзӧ нюжӧдны асыв-войвывлань, петкӧдны саридз дорӧдз. Сэки и миян регион тшӧтш сӧвмас. Ӧнi нин федеральнӧй сьӧмкудйысь вичмӧдӧны гырысь инвестицияяс Сосногорск да Ираёль станцияяс паськӧдӧм вылӧ. Ставсӧ тайӧс лоӧ пасйӧма и дасьтан законъяс балаясӧ.
Таво февраль 25 лунӧ туй сӧвмӧдан комиссиялӧн чукӧртчылiгӧн шуим волыны Сыктывкарӧ, медым гӧгӧрбок донъявны Ухтасянь Печора кар пыр Ненеч кытшӧдз машинаӧн ветлан чорыд веркӧса туй вӧчан уджсӧ да артыштны, уна-ӧ сьӧм ковмас торйӧдны федеральнӧй сьӧмкудйысь сiйӧс эштӧдӧм могысь.
–Ӧтуввезйысь лыдди, мый тiянлысь юасьӧны, кутшӧм пӧ аскиа луныс вӧр керкаяслӧн?
–Вӧралысьяслысь тайӧ майшасьӧмсӧ ме тшӧтш жӧ кута тӧд вылын. Страна пасьталаын вӧр керкаыс сё сюрсысь унджык. Дасьтӧма нин та йылысь федеральнӧй оланпас бала, а видлавны да вынсьӧдны сiйӧс эз на артмы. Сэнi индӧма, кыдзи кокньӧдны вӧралысьясӧс да чери кыйысьясӧс вӧрса да юбокса стрӧйбаяссӧ пасъялiг-регистрируйтiгас.
–Аттьӧ, Дмитрий Александрович, мый кужӧмӧн сибӧдчанныд йӧзлӧн корӧмъяс дорӧ.
Прокопий Габов.