Ильфлӧн да Петровлӧн «Золотой телёнок» романысь Остап Бендер ошйысьӧ, мый тӧдӧ нёльсё ылӧдчанног, кыдзи позьӧ кыскыны йӧзлысь сьӧм.
А кыдзи талун наян «бендеръяс» бӧбйӧдлӧны миянӧс да кутшӧм ногӧн наысь видзчысьны? Март 13 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрниыс вӧлі буретш та йылысь.
Сыктывкарса УМВД-ысь уголовнӧй розыск юкӧнӧн веськӧдлысьӧс вежысь Рудольф Брагалӧн висьталӧм серти, мӧйму юӧр да телекоммуникация технологияӧн вӧдитчӧмӧн Комиын вӧчӧмаӧсь 1.738 мыж (воддза воын – 1.092). Таво нин телефон да компьютер пыр йӧзсӧ бӧбйӧдлӧмаӧсь 200-ысь. Сы лыдысь 34 мыжсӧ, ылӧсас 17 прӧчент, туялӧмаӧсь.
–Телефона мошенниктӧ зэв сьӧкыд корсьны, – висьталӧ Рудольф Георгиевич. – Сійӧ вермас овны Россияса быд пельӧсын. И уна кад воштам, кор шыӧдчам странаса регионъясӧ, медым сэні туялісны да ыстісны миянлы ылӧдчысьыслысь адресъяссӧ, телефон да банкса тшӧт номеръяссӧ, кытчӧ вуджӧдӧма гуӧм сьӧмсӧ. Тшӧтш и аслыным ковмывлӧ ветлыны ылі каръясӧ. Сідз, неважӧн туясим-корсьысим Тюмень обласьтын да Башкортостанын. Ылӧдчысьяс зэв сюся дзебсясьӧны. Сідз шусяна «левӧй», регистрируйттӧм SIM-каяс, банкса картаяс, кытчӧ кӧсйӧны вуджӧдны пӧръясьӧмӧн асалӧм сьӧмсӧ, гижӧны студентъяс, бомжъяс вылӧ, донтӧм донысь некымынысь вузалӧны. Помыс оз югды! Позьӧ шуны, весьшӧрӧ корсьысьны, кор асланьыс сюсь йӧз вӧдитчӧны сідз шусяна IP-телефонияӧн. Му шарса быд пельӧссянь позьӧ йитчывны, а ылӧдчӧм бӧрас вошны. И некутшӧм «кок туй» оз коль.
–Йӧзыс сьӧмсӧ воштӧны медсясӧ банкъяскӧд йитӧдын, вузасигӧн-ньӧбасигӧн, сідз шусяна бонусъяс понда да кор налысь ӧтуввезйысь «жугӧдӧны» лист боксӧ, – содтіс Сыктывкарса УМВД-ысь ведущӧй специалист-эксперт Лариса Афанасьева. – Сідз, мартын «банкса уджалысьяс» звӧнитлӧмаӧсь 13 мортлы. И на лыдысь сӧмын ӧти сяммӧма видзны ассьыс сьӧмсӧ – сё сюрс шайт. Мукӧдыс ылӧдчысьяслы ставсӧ ыстӧмаӧсь 674 сюрс шайт, кодкӧ вит, а кодкӧ и 229 сюрс. Сьӧмсӧ воштӧны сідз шусяна дебета да кредита картаясысь, а сідзжӧ картаысь, кытчӧ мортыслы вуджӧдӧны удждонсӧ.
Водзджыксӧ пӧръявлӧмаӧсь медсясӧ олӧмаясӧс да пӧрысьясӧс. Ӧні ылӧдчысьлӧн «лэчкӧ» веськалӧны и университетын велӧдысьяс да студентъяс, и наукаын зільысьяс, и гырысь предприятие-фирмаӧн веськӧдлысьяс, и весиг… банкын уджалысьяс.
Лариса Леонидовна висьталіс, кутшӧм кокньыда талун позьӧ воштыны чӧжӧм сьӧмтӧ.
Звӧнитӧ пӧ ныв да мелі гӧлӧсӧн юӧртӧ, мый дӧзмӧдчӧ банк. Йита пӧ тіянӧс миян «безопасносьт службакӧд». Сёрниӧ пырӧдчӧ мужичӧй да майшасяна гӧлӧсӧн юӧртӧ, тіян тшӧт вылысь пӧ кодкӧ видлӧма босьтны сьӧм, но абу вермӧма. И вӧзъям пӧ бурджыка видзны сьӧмтӧ. Мый пӧ колӧ вӧчны та могысь, юӧртас банкса юрист, специалист-оператор. И со нин коймӧд морт тіянлы шӧпкӧдӧ-висьталӧ, мый быть колӧ восьтыны выль тшӧт, кодӧс некод нин оз вермы «жугӧдны», да кутшӧмкӧ кад кежлӧ вуджӧдлыны сэтчӧ сьӧмтӧ, а кор банк туялас гусясьысьсӧ, позяс бӧр важас ставсӧ вуджӧдны. Мортыд, дерт, татшӧм юӧрсьыд повзьӧ-весьӧпӧрӧ да оз нин гӧгӧрво, мый вӧчӧ. И со нин сылы телефон пыр висьтавлӧны кутшӧмкӧ номер, тшӧт, кытчӧ позьӧ «дзеблыны» сьӧмсӧ. И ачыс тшӧтш юӧртӧ карта номерсӧ, кодсӧ да с.в.
Буретш татшӧм ногӧн неважӧн ылӧдлӧмаӧсь нывбаба-финансистӧс. 48 арӧса ань, кодлы «банксянь» звӧнитӧмаӧсь, котӧртӧма сэтчӧ, босьтӧма тшӧт вывсьыс 112 сюрс шайт да вуджӧдӧма мӧд, индӧм нин тшӧт вылӧ. Збыльвылас тайӧ вӧлӧма
ылӧдчысьлӧн телефон номерыс. Та бӧрын ань юӧртӧма Сбербанк кӧшельыслысь кодсӧ, медым «дорйыны» сьӧмсӧ. Сылы «козьналӧмаӧсь» 90 сюрс шайта кредит да мӧдӧмаӧсь босьтавны сы весьтӧ сьӧмсӧ. Ань звӧнитӧма «банкас». Менам тшӧт вылысь пӧ сьӧмыс мыйлакӧ мӧдіс «сывны». Сійӧс такӧдӧмаӧсь, тадз пӧ и колӧ. Та бӧрын аньыд нӧшта босьтӧма збыль банксьыс 29 сюрс шайт да вуджӧдӧма ылӧдчысьяслы. И ставсӧ воштӧма 229 сюрс шайт. Сыктывкарса УМВД панӧма мошенничайтӧм кузя уголовнӧй делӧ. Туялысьыслы нывбаба норасьӧма, вӧлі пӧ гипноз улын…
Юалі, а, гашкӧ, мися, банкса уджалысьясыслы оз ков сетны тшӧт вывсьыс уна сьӧм, шуам, пӧрысь мортлы.
–Быдӧн ачыс вӧдитчӧ аслас сьӧмӧн да, некод оз вермы индавны, уна-ӧ позьӧ босьтнысӧ, – висьталіс Рудольф Брага. – Банкын зільысьяс вермасны сӧмын юӧртны полицияӧ, кор, шуам, весьӧпӧрӧм ань босьтӧ тшӧт вывсьыс уна сьӧм, медым погона йӧз видзӧдлісны, оз-ӧ кодкӧ бӧбйӧдлы нывбабаӧс. Сійӧ жӧ финансист-ань дорас, коді лун джын котралӧма банкас терминалсянь терминалӧ, босьталӧма ӧтилаысь да вуджӧдӧма кодлыкӧ 229 сюрс шайт, сэтчӧс уджалысьяс куимысь матыстчылӧмаӧсь да вӧзйӧмаӧсь отсӧг. Но аньыс та дырйи телефон пыр сёрнитӧма «банкса безопасносьт службакӧд», кысянь сійӧс ӧлӧдӧмаӧсь, медым некодӧс оз кывзы.
Кокньыда позьӧ ылавны и ӧтуввез пыр ньӧбасиг-вузасигӧн. Сэні зэв уна бӧбйӧдлан сайтыс. Газет, телевидение-радио, ӧтуввез быд лун йӧзӧдӧны та йылысь юӧрсӧ. Со, шуам, кодкӧ кӧсйӧма ньӧбны снегоход да водзвыв ыстӧма сы вылӧ сьӧм, но… Вошӧма и сьӧмыс, и вузасьысьыс, и сайтыс. Либӧ мынтысянныд дона телефонысь, а сы пыдди воис лыа тыра стӧкан. Та вӧсна став пӧсылкасӧ колӧ корны сӧмын пошта пыр да вештысьны восьтӧм бӧрас нин. Вӧзйӧ кӧ мынтысьны
водзвыв, бурджык ӧткажитчыны татшӧм вузӧссьыс.
И оз ков эскыны, мый буретш ті медся шудаӧсь да сямминныд донтӧм донысь ньӧбны донатор. 50 сюрс шайта бур андроидтӧ некод оз вузав джын донсьыс.
Зэв кокни бӧбйӧдлыны мортӧс и вузасигас. Шуам, кодкӧ кӧсйӧ инавны важ машинасӧ. Ӧтуввезйын йӧзӧдӧ та йылысь юӧр. «Ньӧбысьыд» пыр и звӧнитас. Сэтшӧма пӧ кажитчис машинаыд, мый весиг видзӧдны ог мӧд, а медым некодлы меысь водзджык он вузав, пыр жӧ пӧ вешта джын донсӧ, а верма вуджӧдны и став сьӧмсӧ, но та могысь колӧны банкса карта номер, реквизит да с.в. Мортыс нимкодьысла оз тӧд, мый и вӧчны. Татшӧм ӧдйӧ пӧ сямми мынтӧдчыны ковтӧмторсьыс! Пыр жӧ став колана номерсӧ юӧртӧ машинасӧ «ньӧбысьыдлы», коді та бӧрын пыр и вошӧ. Вошӧ и ассьыс эмбурсӧ вузалысьыдлӧн банкса карта вывсьыс став сьӧмыс.
Буретш тадзи неважӧн ылӧдлӧмаӧсь Эжваысь аньӧс. Зіль мортыд дачаса теплицаас быдтӧма уна ӧгурцы. Солалӧма да юрас воӧма мӧвп вузавны лишаланасӧ. Кодӧскӧ пӧ чӧсмӧдла да и ачым нажӧвитчышта. Юӧртӧма та йылысь ӧтуввез пыр. Но… Бара жӧ нажӧтка пыдди ассьыс сьӧмсӧ воштӧма.
Ылӧдчысьяс бура гӧгӧрвоӧны, мый унджык йӧзыс оз ӧткажитчыны «кокньыд» нажӧткасьыд. Та вылӧ и «кыйӧны».
Сыктывкарса велӧдысь дорӧ волӧма банкын уджалысь чойыс. Гӧститӧм бӧрас мунӧма районӧ. Недыр мысти сысянь «ВКонтакте» пыр воӧма юӧр. Быдтор йывсьыс пӧ больгим, а медся коланасӧ вунӧді висьтавны. Миян банклӧн пӧ юбилей, да такӧд йитӧдын йӧзӧдӧма зэв бур бонусъяса акция. Восьтан кӧ пӧ выль тшӧт, сэтчӧ пуктӧм сьӧм дорас банксянь содтасны 30 прӧчент!
Аньыд эскӧма. Чойыс ӧд банкас зільӧ да оз жӧ ылӧдчы. Велӧдысьыд куим лун гижасьӧма «сыкӧд» ӧтуввез пыр, юӧртӧма банкын аслас став тшӧтыслысь, картаыслысь номерсӧ да кодсӧ. Та дырйи ни ӧтчыдысь абу звӧнитлӧма матыссаыслы телефон пыр. Кор сылӧн картасьыс вошӧма 500 сюрс шайт, ӧтуввезйын «чойыслӧн» лист бокыс тупкысьӧма. И сӧмын та бӧрын аньыд гӧгӧрвоӧма звӧнитны рӧдняыслы…
Вӧлӧмкӧ, наян йӧз восьтӧмаӧсь сідз шусяна фейк лист бок, кытчӧ меститӧмаӧсь кык чойлысь став воддза гижасьӧмсӧ, фотографияяссӧ да с.в. И зэв сьӧкыд гӧгӧрвоны, мый тадзи кодкӧ босьтчӧма бӧбйӧдлыны найӧс.
«Веськыд йитӧда» телефон пыр сёрнитігӧн сідзжӧ висьталісны, мый мортыслысь ылӧдлӧмӧн вермасны кыскыны сьӧм, кор сійӧ корсьӧ бур удж либӧ кор воштӧма кутшӧмкӧ донатор, а кодлыкӧ сійӧ югдӧма да кӧсйӧ вайны.
Ясыд, мый пӧръявны вермасны быдӧнӧс. А мыйсяма йӧз асьныс ылӧдчысьясыс? Грамотаа войтырӧс сяммӧны сы выйӧдз бӧбйӧдлыны, мый найӧ ас вӧлясьыныс код тӧдас кодлы вуджӧдӧны сьӧмсӧ. Став сертиыс, тайӧ зэв бур психологъяс.
Полицияысь специалистъяслӧн висьталӧм серти, во кык сайын тшӧкыда звӧнитчӧмаӧсь дзескыдінын мыж вештысьяс. Но ӧні пӧ татшӧмыс абу уна.
Талун йӧзсӧ бӧбйӧдлӧны быдса котыръяс, колл-шӧринъяс. Найӧ «уджалӧны» гуся патераясын, офисъясын. Сэні вермас лоны быдсикас специалистыс. Найӧ зэв кокньыда сідз шусяна фотошопӧн вӧчӧны колана ним-вич-ова да снимока паспорт, мукӧд документ. Кодкӧ ӧти котыртӧ став уджсӧ, мӧд чукӧртӧ юӧр, коймӧд ньӧбалӧ картаяс, нёльӧд звӧнитчӧ, витӧд тшӧтъяс вылысь босьталӧ сьӧм да с.в. Быдӧн вӧчӧ ассьыс «удж», и тшӧкыда асьныс найӧ оз тӧдны, мый вӧсна кывкутӧ орччӧн пукалысьыс.
Татшӧм котырыс кӧ «крукасяс» морт дорӧ, вежон-мӧд, а, овлӧ, и куим тӧлысьӧдз эскӧдӧны сійӧс вуджӧдны кытчӧкӧ сьӧмсӧ, медым воисны бонусъяс.
–Йӧзыс шензьӧны, абу ӧмӧй пӧ яндзим ылӧдлыны пӧрысьясӧс, но кутшӧм вермас лоны яндзим, кор сёрниыс мунӧ зэв уна сьӧм йылысь? – юксис аслас мӧвпӧн Лариса Леонидовна. – Татшӧмъясыс син лапниттӧг гуӧны сьӧкыда висьысь кагуклы дона операция вылӧ чукӧртӧм либӧ мортӧс гуалӧм вылӧ чӧжӧм сьӧмсӧ, социальнӧй пособиесӧ, нажӧвитчӧны гырысь неминучаяс весьтӧ да с.в.
* * *
«Веськыд йитӧда» телефон пыр тайӧ сёрни бӧрас нин, кывсис, полицияӧ бара шыӧдчӧмаӧсь нёльӧн, кодъяслысь ылӧдлӧмӧн кыскӧмаӧсь 244 сюрс шайт. «Банкса уджалысьяс» вӧзйӧмаӧсь Изьваысь да Усинскысь кык нывбабалы вежны чӧжсьӧм бонусъяссӧ сьӧм вылӧ. Та дырйи ӧтиыс воштӧма 49, мӧдыс 20 сюрс шайт.
«Банк» нимсянь жӧ юркарын да Эжваын нуӧдӧмаӧсь «опрос», код вылӧ вочавидзысьяслы кӧсйысьӧмаӧсь мынтыны 2 сюрс шайтӧн. Та дырйи ӧти аньлӧн тшӧт вывсьыс «сылӧма» 165, мӧдлӧн – 10 сюрс шайт…
Николай Размыслов.