Кольӧм воын 140 сідз шусяна предпенсионер, кодъяслы вит во мысти позяс петны пенсия вылӧ, босьтісны выль тӧдӧмлун да содтӧд профессия. Та йылысь юӧртісны март 5 лунӧ республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрнитігӧн.
Шыӧдчылісны кыкӧн. Ӧти-ыс юасис, позяс-ӧ 59 арӧса батьыслы, коді нэмсӧ уджалӧма историкӧн, велӧдчыны охранникӧ. Мӧдыс, ныв, майшасьӧ чой вӧснаыс. Сылӧн пӧ шӧр тшупӧда тӧдӧмлун. Велӧдчӧма сідз шусяна ландшафтнӧй дизайнерӧ, но Сыктывкарын оз вермы аддзыны татшӧм уджсӧ. Мый пӧ вӧчны?
–Талун унаӧн окотитӧны лоны охранникӧн. Олӧма войтырлы тайӧ уджыс лӧсялӧ медсясӧ сы боксянь, мый смена костъясын эм прӧст кад, кор позьӧ ноксьыштны дачаын. Водзті охранникӧ босьтлісны медсясӧ полицияын, МЧС-ын, мукӧд вына тэчасын уджавлӧмаясӧс, – вочавидзис йӧзлӧн занятосьт кузя Сыктывкарса шӧринысь юкӧнӧн веськӧдлысьӧс вежысь Виолетта Кондратьева. – Юркарын охранникъясӧс дасьтӧны кыклаын, кытчӧ конкурсыс зэв ыджыд – ӧти местаас вӧзйысьӧ 7-8 морт. Медводз донъялӧны налысь дзоньвидзалунсӧ, и оз на быдӧн вермы прӧйдитны медосмотрсӧ. Уджтӧмалысьяс таысь оз вештысьны. Велӧдӧны кык вежон, тшӧтш и пенсионеръясӧс, кодъяс оз нин уджавны. Та бӧрын стажировка, а сэсся нин босьтӧны удж вылӧ.
–Талун эм уна позянлун аддзыны сьӧлӧм вылад воана удж. Медводз колӧ гӧгӧрвоны, мый ті кӧсъянныд, а сэсся волыны миян шӧринӧ да аддзысьлыны консультантъяскӧд, кодъяс дон босьттӧг нуӧдасны тестъяс да тӧдмаласны, кутшӧм удж тіянлы лӧсялӧ, – мӧд юасьысьыслы вочавидзис Сыктывкарса занятосьт шӧринӧн веськӧдлысь Ирина Рыбина. – Позьӧ
босьтны судзсьытӧма олысьлысь сідз шусяна статус да социальнӧй контракт серти велӧдчыны, а бӧрас нӧшта на стажируйтчыны. Велӧдчӧмысь татшӧм войтырыс оз мынтысьны. Мӧдарӧ, велӧдчигас быд тӧлысь налы вештӧны 14.800 шайт.
Республикаса муниципалитетъясын йӧзлӧн занятосьт кузя шӧриныс кызь, и быдлаын – асланыс велӧдан программа.
Сыктывкарса шӧринлӧн мӧдӧдӧм серти позьӧ велӧдчыны сӧмын ӧтчыд. Водзті велӧдлісны сӧмын сэні пасйӧм уджтӧмалысьясӧс.
«Демография. Старшее поколение» национальнӧй проект серти кольӧм восянь на дорӧ содтісны предпенсионеръясӧс, а тавося январь 1 лунсянь пенсионеръясӧс, кодъяс кутшӧмкӧ кадколаст шойччӧм бӧрын бара кӧсйӧны кӧнкӧ уджыштны.
–Мортыс нэмсӧ зілис, а сэсся петіс пенсия вылӧ. Но гортас шойччыштӧм бӧрын бара думыштчис зільыштны аслас профессия серти либӧ босьтчыны кутшӧмкӧ та сяма уджӧ. Но олӧмыс ӧдйӧ вежсьӧ. Ӧні со муртса оз быд лун выльмӧдны компьютер программаяс, – висьталіс Ирина Владимировна. – Шуам, мортыс нэмсӧ зілис удж вылын неминучаысь видзчысян юкӧнын, и пенсия вылас шойччыштӧм бӧрын бара кӧсйӧ сэні
уджыштны. Но 2016 воын вынсьӧдісны профстандартъяс. На серти тайӧ удж вылас босьтӧны сӧмын тайӧ специальносьт кузяыс инженерӧс. Сідзкӧ, пенсионертӧ оз нин босьтны. Вермас лоны, мортыс уджаліс погрузчик вылын. Велӧдчӧм бӧрын сійӧ сяммас и тракториставны.
Шӧринӧн веськӧдлысьлӧн висьталӧм серти, мукӧддырйиыс пӧ, кор шыӧдчӧ пенсионер, шензям, сы мында на пӧ сылӧн вын-эбӧсыс, и синмыс ӧзйӧ. Мукӧд томыскӧд он и ӧткодяв. И коді тайӧ мортсӧ ыстӧма пенсия вылӧ? И нӧшта пӧ шемӧсмӧдӧ, мый удж вылӧ вӧзйысьысь олӧма йӧз оз корны 50 сюрс шайта удждон. Миянлы пӧ воӧ нин пенсия, но колыштӧ содтӧд нажӧтка.
Тавосянь 2024 воӧдз занятосьт шӧрин пыр велӧдчыны вермасны и 50 арӧсысь олӧмаджыкъяс да том мамъяс, кодъяслӧн челядьлы эз на тыр куим либӧ квайт арӧс.
Таво уна сикас специальносьтӧ велӧдасны 480 мортӧс, на лыдысь 87-ыс – челядя мамъяс, кодъяс медсясӧ кӧсйӧны лоны маникюр кузя мастерӧн, косметологӧн, массажистӧн, пусьысьӧн, кондитерӧн, дизайнерӧн.
–Ӧти предпенсионерӧс куим тӧлысь велӧдӧм вылӧ таво вичмӧдасны 53.400, а судзсьытӧма олысь вылӧ – 46.300 шайт. Кольӧм во быд предпенсионер вылӧ вичмӧдлісны 68.500 шайт! Коді кӧсйис, босьтіс сварщиклысь, шоперлысь, воспитательлысь, плӧтниклысь, крановщиклысь, художниклысь, бухгалтерлысь да мукӧд специальносьт. Та мында сьӧмыс сетӧ позянлун, шуам, косметологӧ велӧдігӧн сетны мортыслы содтӧд тӧдӧмлун: кыдзи «быдтыны» синлыс, вӧчны макияж да массаж, тӧдчӧдны синкым да с.в. Тадз жӧ и мукӧд профессия кузя, – висьталіс эксперт Виолетта Кондратьева.
Нывбабаясӧс вермӧны велӧдны, кор тайӧ позяна, ӧтуввез пыр. Велӧдчыны позьӧ и уджалысь, и гортас кагасӧ быдтысь-дӧзьӧритысь аньяслы.
Шӧринӧ шыӧдчысьӧс медсясӧ ыстӧны юркарса да республикаса велӧдчан учреждениеясӧ. Но педагогъяс тшӧкыда волывлӧны и Россияса мукӧд регионысь. Сідз, кольӧм во курсъяс нуӧдӧмаӧсь Новосибирскысь, Уфаысь, Санкт-Петербургысь, Казаньысь да мукӧд карысь специалистъяс. Тайӧ позяна сы вӧсна, мый велӧдчӧмсӧ нуӧдӧны аукцион серти. Коді медводз вӧзъяс да кӧсйысяс меддонтӧма велӧдны, сійӧс и бӧръясны. Тайӧ ёна донтӧммӧдӧ и сетӧ позянлун велӧдны унджыкӧс. Сідз, кольӧм во водзвыв артыштӧм 110 предпенсионер пыдди велӧдӧмаӧсь 140-ӧс.
Шӧринӧ вӧзйысьӧны и вермытӧм войтыр. Гӧгӧрвоана, охранникӧ найӧс оз босьтны, медосмотрсӧ оз вермыны прӧйдитны да. Кӧть и эмӧсь предприятиеяс, кӧні дасьӧсь босьтны татшӧмъяссӧ.
–Ми отсалам инасьны удж вылӧ и психоневрологическӧй интернатысь быдтасъяслы. Гӧгӧрвоана, татшӧм ныв-зонсӧ велӧдам идрасьны-пелькӧдчыны. И найӧ зэв сьӧлӧмсяньыс да кывкутӧмӧн бергӧдӧны тайӧ уджсӧ, – висьталіс Ирина Владимировна.
«Демография. Старшее поколение» проект серти миян республикаын, кыдзи и Россияса 19 регионын, выль тӧдӧмлунъяс позьӧ босьтны социальнӧй контракт серти, та дырйи мортыслы велӧдчӧм вылас вичмӧдӧны 30 сюрс шай. Тайӧ сетӧ позянлун сылы мыйкӧ бурмӧдны-вежны аслас олӧмын, корсьны содтӧд нажӧтка. Социальнӧй контрактас весиг пасйӧма, мый мортсӧ быть колӧ ыстыны выль удж вылас стажируйтчыны.
–Миян медшӧр мог – велӧдӧм кындзи инавны мортсӧ удж вылӧ. Ӧд буретш та вылӧ миянлы вичмӧдӧны сьӧмсӧ, – юксис аслас мӧвпъясӧн шӧринӧн веськӧдлысь. – 75-90 прӧчент велӧдчысьыс аддзӧны выль удж. Гӧгӧрвоана, кодсюрӧ дзоньвидзалун вӧснаыс оз вермыны инасьны индӧм удж вылас, кодкӧ аддзӧ мӧд, бурджык удж, а коймӧд босьтчӧ зільны ас вылас. Шуам, шӧринын мортыс велӧдчис парикмахерӧ, а сэсся сылы удайтчис восьтны ассьыс шырсянін. Артмӧ, эг весьшӧрӧ сы вылӧ видзӧй вичмӧдӧм сьӧмсӧ.
Овлӧ, нывбаба, кагасӧ гортас дӧзьӧритігӧн, ӧтуввез пыр велаліс пӧжавны торт либӧ вӧчны маникюр. Мамъясӧс либӧ уджтӧмалысьясӧс велӧдан программа серти велӧдчис кондитерӧ либӧ маникюр вӧчысьӧ да босьтіс та йылысь диплом. Велӧдчигас сылы мынтісны стипендия. Та бӧрын, кыдз судзсьытӧма олысь, социальнӧй контракт серти сылы вичмис асшӧр уджӧ босьтчӧм могысь 250 сюрс шайт. Сӧмын зэв дыш морт ӧвтыштчас татшӧм позянлунъясысь!
Николай Размыслов.