Республикаса видз-му овмӧс министерствоын скӧт карта кыпӧдӧм кузя бизнес-план дорйигӧн Татьяна Александровна Поповалысь юалісны, мый кутас вӧчны, оз кӧ шедӧд грантсӧ. Вочавидзис, мый скӧтысь оз лэдзчысь ни оз чинтысь. Дзик на медводдзаысь вӧлі сійӧ министерствоын да чина йӧз водзын сёрнитігӧн зэв ёна майшасис, юрысь пӧ ставыс петіс, ог нин помнит, мый йылысь нӧшта юасисны. Но кыдзи босьтчысь фермерлы, сылы сетісны грант.
Том ань Кулӧмдін районса Дереваннӧйысь. Артмис сідз, мый куим арӧссяньыс сійӧс быдтіс ыджыд мамыс – Ирма Фёдоровна Попова, коді уджаліс «Ручевскӧй» совхозлӧн Дереваннӧйса отделениеын, кытчӧ сы дорӧ тшӧкыда котраліс внучкаыс. Ас овмӧсаныс пыр видзисны ыж да кӧза. И тані коліс отсасьны да, Татьяналы челядьдырсяньыс бура тӧдса видз-му уджыс.
Школа помалӧм бӧрын юркарын велӧдчис шырсьысьӧ. Карын и тӧдмасис Азербайджанысь Яшар Акиф оглы Гурбановкӧд, коді уджаліс стрӧитчысьяслӧн котырын. Зіль да збой ныв воис сылы сьӧлӧм вылас. Бать-мамтӧг быдмӧм нылӧс жӧ вӧрзьӧдіс том мортыслӧн сы вӧсна ыджыд тӧждыс, муслуныс. Со и овмӧдчисны ӧтлаын. Сэсся Яшар вӧзйис мунны Липецк обласьтӧ, кӧні оліс чойыс. Уджавны пырисны крестьянин овмӧс кутысь дорӧ. Скӧт дорын уджалан сямыс Яшарлӧн вӧлӧма нин. Чужанінас ыджыд картаын видзлӧмаӧсь мӧсъясӧс да буйволъясӧс. Куим сменаӧн уджалӧма 200 гӧгӧр морт. Сэні и зільӧма Яшар армияӧдзыс.
– Сэсся юрӧ воис, мися, мыйла ми зілям кодкӧ вылӧ, кор вермам босьтчыны асшӧр уджӧ асьным? Верӧс корис мунны сылӧн чужанінӧ, но меным колӧ вӧлі локны Дереваннӧйӧ, видзны-дӧзьӧритны пӧрысь ыджыд мамӧс. 2011 воын и бергӧдчим, – казьтыштіс Татьяна Александровна.
Яшар пырис асшӧр уджалысьлӧн пилорамаӧ. Ань быдтысис. Софьялы сэк вӧлі арӧс да тӧлысь. Пыр жӧ лӧсьӧдісны ас овмӧс, босьтісны ыж, кӧза, кукань, ӧшпиян, гортса пӧткаяс. Кӧзяин кыпӧдіс гид, сэсся мӧдӧс, коймӧдӧс.
2013 воын чужис налӧн мӧд ныв, Марйам. Овмӧснысӧ бергӧдігӧн челядьнысӧ видзны отсаліс
ыджыд мамыс.
Кык во сайын Яшар Акиф оглы пасйысис крестьянин овмӧс кутысьӧн. Ньӧбис «Пригороднӧйысь» дас кукань. А таво ас нянь вылӧ петіс и Татьяна Александровна. Ышӧдіс сійӧс босьтчыны да отсаліс сьӧмӧн уджӧн могмӧдан шӧрин. Ньӧбис квайт ӧшпи, найӧс быдтӧны яй вылӧ. Начкӧм бӧрын яйсӧ вузаласны, мед кокниджыка бергӧдчыны сьӧмӧн.
Яшар висьталіс, мый скӧтлы луннас колӧ кык мешӧк вына кӧрым. Тӧлысьнас артмӧ 40 сюрс шайт дон. Татшӧм жӧ отсӧг воӧ республикаса видз-му овмӧс министерствосянь. А колӧ на мынтыны вот да вештысьны Пенсия фондӧ. Грант шедӧдӧм могысь конкурсӧ вӧзйис пырӧдчыны районса видз-му овмӧс юкӧнӧн веськӧдлысь Анастасия Ярова.
– Сьӧлӧм вылын долыд, мый пыр воча мунӧ да быдторйӧн отсалӧ районса администрация. Колӧ вӧлі босьтны кӧртымӧ му да, видз-му овмӧс юкӧн отсаліс дасьтыны та могысь колана документъяс. Министерствоӧ бизнес-план дорйыны мекӧд тшӧтш ветлісны районса администрацияӧн веськӧдлысьӧс первой вежысь Елена Стяжкина да Анастасия Ярова. Райадминистрацияын ёна зільӧны, мед Эжва йылын сӧвмис видз-му овмӧс, – тӧдчӧдіс ань.
Талун гозъялӧн овмӧсын 18 скӧт юр, на лыдын кыкыс – лысьтан мӧс, 11-ыс – тыра ялавич. Локтан воын февраль-мартсянь кутасны вайсьыны да, скӧтыс лоас ёна унджык нин. А ӧшъяссӧ начкасны. Татьяна Александровна та кузя сёрнитчис нин крестьянин овмӧс кутысь С.А.Тимушевкӧд.
Бизнес-план серти вит воӧн колӧ воӧдчыны 50 юрӧдз.
– Чайта да, артмас содтысьны 60-70-ӧдз. Ковмасны, дерт, уджалысьяс. Ӧтиӧс босьтім нин. Скӧт карта кыпалас да, позяс содтысьны дас мортӧдз, – аскиа лунӧн олӧ Яшар.
Сиктысь кӧ оз сюрны та могысь йӧзыс, дасьӧсь босьтны бокысь. Аньлӧн эм посёлокын патера да, могмӧдасны оланінӧн.
Таво гожӧмнас зэра поводдя эз лэдз лючки уджавны. Август-сентябрын артмис сӧмын вӧчны скӧт карталы подувсӧ. Арболит блокъясысь кыпӧдӧ Дереваннӧйысь асшӧр уджалысь Игорь Гуляев. Эз на тӧдны, эштас-ӧ кӧдзыд пуксьытӧдз скӧтлы выль юр сюяніныс да, Яшар кык пӧвста пӧвъясысь костас пилипызь кисьтӧмӧн керка дорас кыпӧдіс выльӧс.
Государство сетӧ ыджыд тӧдчанлун кооперативъяслы да, Татьяна Александровна пырис Кулӧмдінса МТС-ӧ, мед ньӧбны ытшкан агрегат. Асланыс техника абу, Яшар ытшкӧ триммерӧн. Тӧв кежлӧ колӧ этша вылӧ 80 тонна кӧрым, а таво вермисны вӧчны сӧмын дас витӧс. Пуктысисны мӧдлапӧлын, и квайт зорӧд веськаліс ва улӧ, скӧт вердны оз нин шогмы. Татшӧм серпасыс район пасьталаын да, гозъя эскӧны, мый налы отсаласны жӧ кӧрымӧн.
Яшар ньӧбис чаня вӧлӧс, но лёк туйяс вӧсна эз на артмы вайны тӧв кежлӧ турунсӧ. Буретш вӧлӧн и кӧсйӧны бергӧдчыны та могысь.
Пызан вылын асланыс йӧв-яй, рысь-нӧк, сыр. Выйсӧ вӧчӧ Яшар. Водзӧ вылӧ мӧвпалӧны вӧчны йӧлысь унджык вӧлӧга.
Видзлісны и чипан, квайтпалич, дзодзӧг. Дугӧдчылісны да бара босьтчисны. Ньӧбисны инкубатор да асьныс рӧдмӧдӧны чипан-квайпаличсӧ. А дзодзӧгъясысь лэдзчысисны.
Нёль час асылын Яшар чеччӧ нин. Идрасьӧ, лысьтысьӧ, вердчӧ. Татьяна Александровна дасьтӧ Софьяӧс школаӧ мунігкежлӧ, а Марйамӧс нуӧдӧ детсадйӧ. Бать-мамсьыс найӧ оз кольччыны. Ыджыдджык нылыс медводдза классын велӧдчигас чужан лунсӧ пасйыны корис ӧтлаын велӧдчысьяссӧ гортас. Бать-мамыс лӧсьӧдісны пызан, ньӧбисны торт. А Софья ёртъяссӧ первой нуӧдіс гидӧ, кӧні на пиысь кодкӧ ыжъясӧс шыльӧдіс, мӧд – кӧзалы турун сетіс, коймӧд – ваӧн юктӧдіс…
Мӧд лунас ӧтилӧн мамыс висьтасис, пиӧй пӧ мырдӧн корӧ босьтны ыж.
А Софья пыр нӧрӧвитӧ петавны гидӧ мамыскӧд ӧтлаын. Ӧтчыд батьыс лӧсьӧдчис идрасьны, а ӧдзӧс дорын нылыс сулаліс нин мамыслӧн сапӧга да идрасян кӧлуя. Класснас петалісны вӧр-ваӧ да, гортас вайис банан кыш, мукӧд вӧлӧга коляс. Эскӧдіс на, сёян-юантӧ пӧ оз позь шыблавны.
Гожӧмнас кык куканьлӧн доймылісны кокъясыс да, найӧс эз лэдзлыны йирсьыны. Ӧтчыд эз и казявны, кыдзи Марйам петӧма на дорӧ книгаӧн да воча сувтӧмӧн серпасъяс сертиыс мыйкӧ налы висьталӧ-мойдӧ вӧлі, лыддьысьнысӧ сэки эз на куж да. Сэсся юктӧдіс куканьяссӧ кӧшысь…
Гозъя лача кутӧны, мый кодныскӧ, гашкӧ, Софья, а вермас лоны, Мар-йам, мунас налӧн кок туйӧд.
* * *
Тайӧ воыс Татьяна Александровналы шуда. Кыкысь босьтіс ас овмӧснысӧ водзӧ сӧвмӧдӧм могысь грант. Сэсся ӧтуввез пыр корсис да аддзис ассьыс батьсӧ, коді, кыдз тыдовтчис, абу и тӧдлӧма, мый сылӧн чужӧма ныв. Лоӧма, дерт, зэв нимкодь. Олӧ вӧлӧм Москва обласьтын. Гожӧмнас воліс. Аскӧдыс вайис виноград куст, кодӧс пуктісны ӧшинь улас. Яшаркӧд ветліс кыйсьыны, вотчисны и. Ёна корис волыны ас ордас, но ыджыд овмӧсӧн гозъя оз на вермыны петавны ылі туйӧ. Корисны асьсӧ бара на волыны. Ӧні батя-ныла тшӧкыда звӧнитӧны ӧта-мӧдыслы, эм мый йылысь сёрнитны-висьтасьнысӧ да.
Марина Дадашова.
Снимокъясыс авторлӧн.