Сыктывдін район меститчӧма Комилӧн рытыв-лунвылын, Сыктыв ю ковтысын. Сылӧн суседъясӧн лоӧны республикаса юркар, Койгорт, Сыктыв, Емдін, Княжпогост, Кӧрткерӧс районъяс да Кардор обласьт. Нелямын ӧкмыс сикт-грездын олӧ 24.392 морт (лыдпассӧ арталӧма 2019 вося январь 1 лунӧ).
Котыртчӧма 90 во сайын
1929 вося июнь 9 лунӧ «Югыд туй» газетын вӧлі йӧзӧдӧма юӧр, мый Коми автономия обласьтса исполком президиумлӧн апрель 5 лунся чукӧртчылӧм дырйи регионын котырталӧмаӧсь районъяс да сиктсӧветъяс. Сыктывдін районлӧн чужан лунӧн лыддьыссьӧ 1929 вося июль 15 лун.
/ні районлӧн эм Россияса президент бердын геральдика сӧветӧн вынсьӧдӧм аслас канпас (серпасалӧма Валерий Торопов) да кып (кывъяссӧ гижӧма Владимир Тимин, шыладсӧ – Яков Перепелица).
Великӧй Отечественнӧй война вылӧ Сыктывдін районысь мунӧма 6.300 морт, куим сюрсысь унджыкыс бӧрсӧ абу бергӧдчӧмаӧсь. Фронт вылын усьӧм землякъясӧс казьтылан пас сувтӧдӧма быд овмӧдчӧминын, а районса шӧрсиктын – Сӧветскӧй Союзса Герой Николай Оплеснинлы да генерал-лейтенант Дмитрий Дубровскийлы (Сивковлы) обелискъяс.
Сыктывдінлӧн медыджыд озырлуныс – районын олысь войтыр: видз-му да вӧр овмӧсъясын, йӧзӧс велӧдан, бурдӧдан юкӧнъясын, культураын, вузасянінъясын зільысьяс.
Йӧв да яй
2018 воӧ районын прӧдукциясӧ, йӧзӧс могмӧдан услугасӧ вӧчӧма 5,4 миллиард шайт дон. Торйӧн кӧ, яйсӧ 27 сюрс тонна (Комиын став яйсьыс 91 прӧчент), йӧвсӧ – 4 сюрс тонна (республикаса прӧдукцияысь 11 прӧчент), картупельсӧ – 16 сюрс тонна (асшӧр овмӧсъясын босьтӧм урожайсӧ тӧд вылын кутӧмӧн регионысь 15 прӧчентыс).
Зеленечса чипан видзан фабрика пырӧ Комиын видз-му овмӧсса медгырысь предприятиеяс лыдӧ. Август 22 лунӧ сійӧс котыртӧмсянь тырис 35 во. Фабрикаын вӧчӧны чипан яй, кольк, курӧг да порсь яйысь мукӧд сикас вӧлӧга.
Дасысь унджык во сайын фабрикаыслы вуджӧдӧмаӧсь вӧвлӧм «Зеленецкӧй» совхозлысь порсь видзан комбинат. Сійӧс выльмӧдӧм бӧрын ӧні предприятиеыс вермӧ переработайтны вонас 6.600 тонна порсь яй.
Ставсӧ жӧ Зеленечса чипан видзан фабрикаын вӧчӧны 280-ысь унджык сикас прӧдукция. На пиысь унаӧс пасйӧма медальясӧн да дипломъясӧн.
Ичӧт бизнеслы отсалӧны
2018 воын Сыктывдінын кыпӧдӧмаӧсь 22 сюрс квадратнӧй метр оланін – урчитӧмсьыс 161 прӧчент. Та мындасӧ абу стрӧитлӧмаӧсь 2012 восянь.
Асшӧр керкасӧ лэптӧма 50 сюрс квадратнӧй метр. Республикаын таысь унджык стрӧитӧмаӧсь сӧмын Сыктывкарын.
Районын экономика да социальнӧй юкӧн сӧвмӧдӧмӧ ыджыд пай пуктӧны и предпринимательяс. Видз-му овмӧсын удж нуӧдӧм, керкаяс лэптӧм, ичӧт предприятиеяс котыртӧм, спортплощадка стрӧитӧм могысь налы торйӧдӧны му участокъяс. 2018 воас районса администрация отсаліс сьӧмӧн вит предпринимательлы. Налы вичмӧдӧма 1 миллион 650 сюрс шайт. Тайӧ, а сідзжӧ «Монди Сыктывкарса ЛПК»-сянь сьӧма отсӧгыс сетіс позянлун лӧсьӧдны Выльгортын, Паджгаын, Зеленечын да Яснӧгын выль уджаланінъяс.
Оз сӧмын Комиын, но и Россия пасьталаын вылӧ донъялӧны Выльгортса гын сапӧг вӧчан фабрикалысь прӧдукциясӧ. Сӧстӧм вурунысь вӧчӧм гын сапӧгсӧ ньӧбӧны мусир да биару компанияяс, босьтӧны инавны лавкаяс. Неважӧн тайӧ предприятиеас босьтчисны вӧчны профнастилысь прӧдукция.
Биару, оланін
Сиктъяс сӧвмӧдан уджтас серти Сыктывдін районысь «Выльгортса 13-ӧд километр» микрорайонын стрӧитӧны биаруӧн могмӧдан тэчас.
Кольӧмвося декабрын босьтчисны дасьтыны биаруӧн Час сикт могмӧдан проектлысь документация. Водзӧ вылӧ районса администрация кӧсйӧ вайӧдны биарусӧ Паджгаӧдз, Сёськаӧдз, Нювчимӧдз да тайӧ сикт-посёлокса орчча грездъясӧдз. Газопровод нюжӧдан уджсӧ пыртӧма «Газпромлӧн» уджтасӧ.
Районын уна на киссян выйӧдз оланіныс – 125 сюрс квадратнӧй метр. 2014-2018 воясӧ вӧлі збыльмӧдӧма татшӧм оланінсьыс йӧзсӧ выльлаӧ овмӧдӧм кузя подпрограмма. Сӧмын кольӧм во Выльгортса, Паджгаса, Нювчимса да Придашса войтырлы ньӧбӧмаӧсь 39 оланін, выльлаӧ овмӧдӧма 190 мортӧс.
Ставнас жӧ киссян выйӧдз воӧм патераясын олысьясӧс выльлаӧ вуджӧдӧм могысь вӧлі кыпӧдӧма 2.837 квадратнӧй метр оланін.
2019-2015 вояс кежлӧ дасьтӧма выль программа, кытчӧ пыртӧма уна патераа 140 керка.
Тайӧ уджтас кындзи районын збыльмӧдӧны и оланінкӧд йитчӧм мукӧд программа. На серти 2018 воӧ бурджык оланін торйӧдӧма 32 мортлы, на пиысь кӧкъямысыс – сирӧтаяс.
Выль школа да сад
Сыктывдінын 98 прӧчент олысьыс бура донъялӧ челядьӧс школаӧдз велӧдан тэчаслысь уджсӧ, школаын велӧдӧмсӧ – 83 прӧчентыс, содтӧд тӧдӧмлун сетан тэчаслысь зільӧмсӧ – 95%-ыс, культура юкӧнлысь уджсӧ ошкӧ 78 прӧчентыс, туризм юкӧнлысь – 63%-ыс. Выльгортса 2-ӧд номера школалы кыпӧдӧма выль стрӧйба, выльлаӧ вуджӧма и школаысь ӧтдор удж котыртан районса шӧрин.
Районын водзӧ кыпӧдӧны выль велӧдчанінъяс. Часын стрӧитӧны школа-сад. Сійӧс артыштӧма 110 велӧдчысь да 35 дзолюк вылӧ. Эштӧдасны тавося декабрын, сэні лоасны и спортзал, и столӧвӧй да пусянін.
«Завалинка» юбилейлы
Сыктывдін озыр енбиа войтырӧн. Быд сиктын эм сьылысь-йӧктысь, тшӧтш и «народнӧй» нима котыр. Районын чужлӧмаӧсь нималана учёнӧйяс, гижысьяс, искусствоын уджалысьяс.
Паськыда нималӧ Сыктывдін «Завалинка» фестивальӧн. Гаж вылӧ быд во волӧны Россияса регионъясысь, суйӧрсайса странаясысь котыръяс. Таво «Завалинка» гажсӧ нуӧдісны республикалысь чужан лун пасйигӧн да сиисны районлӧн 90 вося юбилейлы.
«Ичӧт чужанінлӧн культура» федеральнӧй уджтас серти Выльгортса культура керкалы вичмӧдӧма 2,3 миллион шайт. Дасьтӧма колана документъяс и Эмилия Налимова нима районса музей капитальнӧя дзоньталӧм могысь.
Быд воысьлы радӧсь
Сыктывдінса мичаинъясӧн, памятникъясӧн кӧсйӧны тӧдмасьны и ас районын, и мукӧдлаын олысь войтыр. Та могысь туристъяслы лӧсьӧдӧма «Каргортские легенды», «Нювчимские переливы» маршрутъяс.
Гӧсьтъяслы век радӧсь и Савапиян грездса Лебедевъяслӧн керкаын. Воысьяслы сэні вӧзъясны и пывсьыны, и пемӧсъяскӧд ноксьыштны, сырӧн, маӧн да мукӧд вӧлӧгаӧн чӧсмасьны. «Вкусный Сыктывдин» тур вайӧдлас Лӧзымӧ, Ыбӧ, Яснӧгӧ, Выльгортӧ. Туристъяс видласны войвывса ма, чӧскыд кӧра юква, пӧсь нянь, рудзӧг няньшомысь вӧчасны-мастеритасны ичӧтик чача-пемӧсъясӧс.
Ыджыд удж нуӧдӧны сиктса библиотекаяс. Зеленечын, Пальын, Ыбын да Придашын котыртӧма том йӧзлы шӧринъяс, чужан му туялысьяслысь гӧстинӧйяс.
Библиотекаяс зільӧны пырӧдчыны гранта конкурсъясӧ, медым судзӧдӧм сьӧм вылас збыльмӧдны уджтасъяс, бурмӧдны ассьыныс материально-техническӧй подувсӧ.
Россия пасьтала нималӧны «Гончарик» изостудия да художествоа киподтуйлӧн школа. Челядь велӧдчӧны кысьыны, вӧчасьны сёйысь, сюмӧдысь, пуысь.
Дасысь унджык во нин Выльгортын уджалӧ йӧзкостса киподтуйлӧн «Зарань» шӧрин. Ыбса финн-йӧгра этнопаркын быд во нуӧдӧны регионса да Россияса тӧдчанлуна гаж-чукӧртчылӧмъяс.
Спорт
Сыктывдін районын меститчӧны вӧла спортлӧн школа да Раиса Сметанина нима комплекс.
Сыктывдінсаяс окотапырысь пырӧдчӧны «Лыжня России», «Кросс наций» да мукӧд тӧдчана ордйысьӧм-спартакиадаӧ.
* * *
Сыктывдін район ассьыс 90-ӧд чужан лунсӧ пасйӧ тӧдчана вермӧмъясӧн. А водзын сійӧс виччысьӧны экономика да социальнӧй юкӧн сӧвмӧдӧмын, йӧзлысь олӧмсӧ бурмӧдӧмын выль позянлунъяс.
Ирина Романова,
Выльгортса шӧр библиотекаын уджалысь.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.