Тӧдса ань неважӧн норасис, важӧн нин пӧ майшася, пельпомӧй висьӧ да. Диспансеризация дырйи та йылысь висьталӧма врачлы, а сійӧ весиг абу видзӧдлӧма, кыті мый абу ладнӧ.
Мый понда, сідзкӧ, колӧ диспансеризацияыс, оз кӧ бурдӧдны мортсӧ? Кутшӧм пӧрӧс корсьӧны? Позьӧ-ӧ аслыд шыӧдчыны, медым корисны диспансеризация вылас?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ Коми Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын вочавидзисны мужичӧйлӧн да нывбабалӧн дзоньвидзалун бӧрся видзӧдысь специалистъяс.
Йӧзлӧн дзоньвидзалун да медпрофилактика шӧринӧн веськӧдлысь, физкультураӧн дзоньвидзалун ёнмӧдан республикаса диспансерысь главнӧй врачӧс вежысь Татьяна Лыюрова:
–Профосмотр да диспансеризация дырйи оз бурдӧдны висянінтӧ. Медшӧр могыс – кыдз позьӧ водзджык казявны пӧрӧссӧ, мыйысь мортыс вермас лоны инвалидӧн да весиг кувсьыны.
Мортыс кӧ тшӧгӧма, диспансеризация дырйи врачыс медводз казьтыштас лючки оласног йылысь. Вӧзъяс ёртасьны физкультуракӧд, спорткӧд, тшӧкыдджыка петавны вӧрӧ, вадорӧ да с.в. Дерт, велӧдас, мый бурджык сёйны-юны да дыр-ӧ узьны. Сідзжӧ ӧлӧдас, мый дзоньвидзалун вылӧ ёна мӧрччӧ куритчӧм, вейпӧн тшынасьӧм, курыд зелля да быдсикас дурмӧдчантор.
Мӧд-кӧ, диспансеризация дырйи позьӧ казявны сӧмын на кӧвъясьӧм висьӧмсӧ, а сідзкӧ, эм позянлун водзджык заводитны бурдӧдчыны да мынтӧдчыны пӧрӧссьыс. Медводз туялӧны сьӧлӧм-сӧн висьӧм да артерия гипертония, мый тшӧкыда вайӧдӧ инфаркт-инсультӧдз, а сідзжӧ диабет, сизим сикас лёк пыкӧс, тыын ӧдӧм (кык бӧръя пӧрӧсыс медсясӧ кӧвъясьӧ куритчысьлы).
Унаӧн оз кӧсйыны ветлыны поликлиникаӧ. Мый пӧ ме сэні вошті? Менам пӧ некыті оз вись…
Сэк жӧ талун кежлӧ республикаын олысьяс пӧвстысь 70 прӧчентысь унджыкыс петкӧдчӧма нин врачьяслы. Диспансеризация дырйи 2.526 мортлысь казялӧмаӧсь сьӧлӧм да сӧн висьӧм, 132-лысь – лёк пыкӧс, 118-лысь – тысьыс пӧрӧс да 554-лысь – диабет.
И мый шемӧсмӧдӧ, тайӧ войтырыс таӧдз абу и тӧдлӧмаӧсь, мый вир-яяс поздысьӧма нин ви-сьӧмыс.
Казьтышта, 18-39 арӧсалы тырмымӧн петкӧдчывны врачлы куим вонас ӧтчыд, а 40 да ыдж-ыдджык арӧсалы – быд во. Диспансеризация дырйи дзоньвидзалунтӧ донъялӧны ОМС весьтӧ дон босьттӧг.
Петкӧдчывны врачлы вермасны корны поликлиникаӧ СМС-ӧн. Предприятие-организацияӧн кывкутӧмӧн веськӧдлысь сідзжӧ вермас ыстыны уджалысьсӧ профосмотр-диспансеризация вылӧ. Позьӧ и аслыд гижӧдчыны «Госуслуги» пыр, шыӧдчыны поликлиникаӧ либӧ звӧнитчыны 8-800-550-0000 номера телефон пыр.
Врачьяслы петкӧдчӧм могысь уджалысьлы сетӧны ӧти, а сідз шусяна предпенсионерлы – кык лун. Диспансеризация прӧйдитӧм йылысь кабаласӧ бӧрас колӧ петкӧдлыны уджаланінад.
Комиын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь медпрофилактикаса главнӧй специалист Екатерина Вяткина:
–Мӧймусянь диспансеризация дырйи мужичӧйлы да нывбабалы позьӧ донъявны сідз шусяна репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ. Тайӧс колӧ вӧчны, медым тӧдмавны, ставыс-ӧ лючки вир-яяс, да вермасны-ӧ найӧ лоны мамӧн да батьӧн.
Акушер-гинеколог нывбабалы медводз вӧзъяс вочавидзны анкетаса 61 юалӧм вылӧ. Та бӧрын босьтасны вир анализ, сойсьыс да синсьыс мерайтасны давленньӧ, видзӧдласны сьӧктасӧ, ыстасны вӧчны флюорография, маммография да ЭКГ. Врач видлалас, ставыс-ӧ лючки морӧсас, кага чужтанінас, цитология могысь босьтас мазокъяс, медым тӧдмавны, эм-ӧ кутшӧмкӧ инфекция. Тшӧкыда татшӧм инфекциясӧ нывбабаыс оз и казяв, нинӧм оз майшӧдлы да, но, овлӧ, та понда сылӧн оз гӧрддзась кагукыс, вужъясьӧ эндометрит, артмӧны спойяс. Папаниколау тест дырйи кӧ босьтӧм соскобыс вежас рӧмсӧ, сідзкӧ, нывбабаыслӧн кага чужтанінас вужъясьӧма лёк пыкӧс.
Таысь ӧтдор 18-29 арӧса нывбабаӧс корасны вӧчны ПЦР-анализ, медым тӧдмавны, кӧвъясьӧма-ӧ гонорея, хламидиоз, трихомониаз да микоплазма.
Ставыс кӧ лючки, репродукция боксянь диспансеризацияыс таӧн и помасяс. Но анкетаса юалӧмъяс вылӧ вочакывъясысь да анализъясысь кӧ врачыс казялас мыйкӧ неладнӧ, корасны сдайтны содтӧд анализ, а сідзжӧ УЗИ дырйи видзӧдласны аньлысь морӧссӧ да кынӧм увсӧ. Миометрия петкӧдлас, мый кызта матка сӧнӧрыс, эмӧсь-ӧ яичникас миома, гӧрӧд, полип, аденомиоз, эктопия, киста, кистома да мукӧд патология, мый омӧльтӧ репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ. УЗИ дырйи казялӧны и лёк пыкӧс.
Мужичӧйлысь репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ вермас донъявны врач-уролог либӧ врач-хирург, коді та могысь босьтіс колана сертификат.
Мужичӧйлы тшӧтш вӧзйӧны 23 юалӧма анкета. Вочакывъяс серти врач вермас помавны репродукция боксянь диспансеризациясӧ. Но мортыс кӧ тшӧг, сылӧн зэв этша тестостерон гормон, нёрпалӧ диабетӧн, ВИЧ-ӧн да мукӧд пӧрӧсӧн, сылы тшӧктасны сдайтны некымын анализ, вӧчны спермограмма, УЗИ-ӧн видзӧдласны предстательнӧй железасӧ да тобоньсӧ.
Мортыс кӧ челядьдырйиыс висис паротитӧн, тшӧтш ыстасны вӧчны спермограмма. Диспансеризация дырйи тайӧс вӧчӧны дон босьттӧг. Казьтышта, водзті спермограммаысь колӧ вӧлі вештысьны. Тайӧ медшӧр анализ, коді петкӧдлӧ мужичӧйлысь сідз шусяна фертильнӧй позянлунсӧ.
Мужичӧйлӧн да и нывбабалӧн фертильнӧй арлыдыс 15-44 арӧс, кор найӧ вермӧны чужтыны кага.
Россияын 17-24 прӧчент гозъяыс талун оз вермыны вайны кага. Дзоньвидзалун видзан ставмирса котыр (ВОЗ) серти, демография боксянь повзьӧдчана нин 15 прӧчент.
Помкаыс абу сыын, мый том йӧз пӧвадитчисны, оз кӧсйыны ас выланыс босьтны семья вӧсна тӧжд-могсӧ да кывкутӧмсӧ. Унаӧн кӧсйӧны, но налӧн оз артмы чужтыны кагасӧ. И 50-60 прӧчентас таысь мыжа мужичӧй. Во 30-40 сайын вӧлі мӧдарӧ.
Комиын 14,5 прӧчент зонмыслӧн абу ставыс лючки репродукция боксянь. Нывъяслӧн татшӧм торксьӧмыс кык пӧв этшаджык.
Россияын дыр кад унджык программасӧ вӧлі сиӧма нывбабалысь дзоньвидзалун видзӧмлы. Мужичӧйлӧн репродукция вӧсна ёнасӧ эз майшасьлыны. Талун странаын 40 сюрс гинеколог да 7 сюрс уролог. Со и йывмӧ мужикуловыд.
Мӧйму Комиын диспансеризация дырйи ассьыс репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ донъяліс 13 сюрс нывбаба. Быд квайтӧд аньлысь кага чужтанінсьыс казялӧмаӧсь дисплазия, мый вайӧдӧ лёк пыкӧсӧдз, быд витӧд оз вермы чужтыны кага. Ставнысӧ найӧс ыстӧмаӧсь сдайтны содтӧд анализ да петкӧдчывны мукӧд врач-специалистлы.
Асланыс дзоньвидзалун вӧсна медся ёна кывкутӧны 30-49 арӧса мужичӧй да нывбаба. Кольӧм во 18-29 арӧса аньясысь врачьяслы петкӧдчӧма джынсьыс этшаджыкыс. Оз тэрмасьны и татшӧм жӧ арлыда зонъяс.
Мыйкӧ кӧ майшӧдлӧ тіянӧс репродукция дзоньвидзалун боксянь, позьӧ шыӧдчыны миян шӧринӧ: юркарын Орджоникидзе уличаса 28-ӧд номера керкаӧ.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.