Коми Республикаса томуловлы библиотека ӧтуввезса котырас нуӧдӧ «Угостите историей» литература уджтас. Июльын налӧн гӧсьтнас вӧлі Россияса гижысь да журналист котыръясӧ пырысь, коми прозаик, драматург, режиссёр Лариса Кальматкина. Визин сиктысь ань висьтасис радейтана гижысьяс да небӧгъяс йылысь.
–Менам уна муса автор да небӧг. Быд тӧлысь аслым восьта выль ним. Ме радейта гижысьясӧс, кодъяс шоныдсӧ сетӧны бур шмонь пыр. Ӧд серамыд, кыдзи тӧдса, нюжӧдӧ нэмтӧ. Медмуса авторъяс – Юрий Коваль, Вадим Шефнер, Слава Сэ, Михаил Зощенко, Антон Чехов, Надежда Тэффи, Даниил Хармс.
Нӧшта меным сьӧлӧм вылӧ воӧны небӧгъяс, кӧні геройыс венӧ асьсӧ, ассьыс тырмытӧмторъяссӧ, сьӧкыд олӧмсӧ, петкӧдлӧ героизм да зумыдлун, быдмӧ пытшкӧссянь. Танi казьтывла челядьдырся гижӧдъяс: «Два капитана», «Повесть о настоящем человеке», «Овод».
Лариса Кальматкина и ачыс гижӧ. Литература лист бокын сетам сылысь кык висьт.
Лариса КАЛЬМАТКИНА
Мӧс лысьтӧм
Кебраса Ӧдьӧ бабуш сизимдас вит арӧсӧдзыс видзис мӧс. Дерт, эз ӧтнас. Коля дедушкӧд. Сійӧ – войнавывса ветеран. Ӧтвывтчисны гозъя война бӧрас да быдтісны вит челядь. Турунсӧ скӧтлы пуктыны отсалісны ыджыдджык йылӧмъясыс да суседъяс. Сэки сиктад уна удж вӧчлісны ӧтлаын. Тадзсӧ вӧлі кокньыдджык да и гажаджык.
Видзьясыс Кебра сиктын паськӧдчисны Буб ю кыкнан берег пӧлӧныс. Кытчӧдз аддзӧ синмыд. Бабушъяслӧн виддзыс заводитчис потшӧс сайсяньыс нин. А керкаыс сулаліс джуджыд кыр йылын. Сысянь вӧлі тыдалӧ ывлавывса став мичлуныс: ю, эрдъяс, вӧр. Позьӧ дыр-дыр сулавны да помтӧг нимкодясьны – он и мудз.
Туруныс быдмыліс джуджыд да сук. Подӧнтӧ мунны ытшкытӧм видз кузяыд сьӧкыд – кокыд крукасьлӧ. Быдсяма дзоридзыс видз вылас: и бобӧняньыд, и катшасинъясыд, и дзуртан туруныд, и мукӧдыс, кодлысь весиг нимсӧ ог тӧд, кӧть бабуш и висьтавліс.
Турунтӧ ытшкан, косьтан, куртан, зорӧдӧ тэчан… Мича, чӧскыд кӧра артмыліс кӧрымыс. Исалан кос турунсӧ, да юрыд дурмӧ. Кӧть ачыд сёй. Кор уджалысьыд эм, да поводдяыс мича – зорӧдъясыд ӧдйӧ лыблісны. Страдуйтнытӧ ме ёна радейтлі. Медъёна вӧлі кажитчӧ зорӧд талявны.
Ичӧтсянь Ӧдьӧ бабуш быдмис мӧсъяс олӧмнад да эз и тӧд, кыдзи позьӧ мӧд ногсӧ. Деревняыд война кадӧ да и война бӧрас на сюрукъястӧгыд эськӧ кусіс. Мӧс йӧлыд уна челядьӧс отсаліс кок вылӧ лэптыны. Пӧль-пӧчлӧн ставныс ловъяӧн колисны. Сӧмын посни нывъясыс – Надя да Валя – ичӧтысяньыс ёна висисны. Кыкнаннысӧ спецшколаын велӧдісны. Ӧтисӧ – Москваын, мӧдсӧ – Сыктывкарын…
Но, инӧ, бӧр мӧсъяс дорад кежалам. Страда дырйи отсӧг вылӧ волісны ыджыдджык челядьыс – Миша, Шурик да Елен.
Сы пӧраӧ, кор ми воккӧд волывлім баб да дед дорӧ гӧститны, Ягыб грездын скӧттӧ унаӧн на видзлісны. Эз вӧв тайӧ дивӧӧн. Пӧшти быд керкаын сэки олысьыс вӧлі, да эз ӧтиӧн. Уна челядя котыръясыдлы и сёян-юаныд уна колӧ.
…Асывсяньыс гожӧмнад ӧтарсянь да мӧдарсянь юланьыс вӧтлӧны вӧлі сиктсаыс мӧс-куканьтӧ. Ыджыд стада чукӧрмыліс. Пастукалісны детинкаяс. Ме ӧтчыд ветлі жӧ накӧд мӧстӧ видзны.
Рытнас мӧсъяс ыджыд вӧраясӧн баксігтыр бӧр кайисны сиктлань. Петаліс йӧртны ассьыс Машуксӧ и бабуш. Тайӧ вӧлі джуджыд тушаа сьӧд мӧс. Том на вӧлі, но асыв и рыт пӧдӧнчатӧ йӧвнад тыртліс.
Ӧтчыд, ме сэки ыджыд нин вӧлі, университет весиг помалі, тшӧктіс меным бабуш Машуксӧ лысьтыны. Мӧстӧ ме лысьтыны кужи. Гортын сюруктӧ видзим жӧ. Сэки, ӧкмысдасӧд воясад, сиктад скӧттӧгыд сэтшӧм жӧ сьӧкыд вӧлі, кыдзи и война бӧрас. Миян неыджыд Гагшор сиктын стадаас нелямын мӧс вӧлі, ӧш-куканьтӧ ог нин лыддьы. Ӧні ӧтка кӧзяйствоад сюрукъястӧ оз нин видзны. Кӧзаяс сӧмын кодсюрӧлӧн бакӧстлӧны йӧрас. Ӧтвывса йӧртӧдъясыд эз жӧ нин кольны. Киссисны, а лӧсьӧднытӧ некод эз уськӧдчы. Некодлы йӧръяс дӧмны-дӧзьӧритны, да и некодӧс сэтчӧ йӧртны…
Но со, тшӧктіс менӧ бабӧ лысьтынытӧ. Босьті ме ведратӧ, халатаси. А бабӧ сетӧ меным еджыд кӧв, кутшӧмӧн турун тюкъястӧ кӧртавлісны. Шуӧ, тайӧн пӧ мӧскыслысь бӧжсӧ кок дорас кӧртав, мед оз шенась. Мед чужӧмад оз швачӧд.
Ме сідзи и вӧчи. Кӧрталі да лючки-ладнӧ лысьтыси. Дӧвӧльнӧй пыри керкаӧ. Бабуш йӧвтӧ сысъяліс, пӧдӧнчасӧ пожъяліс.
Асывнас чеччи, а бабуш меным шуӧ, тэ пӧ тӧрыт мӧскыслысь бӧжсӧ абу и разьӧмыд, сідзи и узьӧма. Меным сэтшӧм яндзим сэки лои. Да и мӧскыс жаль, войбыд мучитчис ме понда.
Бабуш сэсся лысьтысьнытӧ менӧ эз нин ыстыв та бӧрын.
Сідзи и олісны дедушкӧд. А пӧрысь йӧзыдлы уна йӧлыд оз и ков. Неуна юыштны да рок пуыштны ыджыд пачын, да кутшӧмкӧ пӧжастор дасьтыны, кор ми, внукъяс, локтам.
Но воис кад, кор видзны скӧттӧ гозъя эз нин кутны вермыны. Машуктӧ шуисны начкыны. Ме сійӧ лунас локті видлыны найӧс карсянь.
Локтіс морт, киас ружье. Керкаас эз пыр. Дедуш ачыс петіс сы дорӧ. Мунісны карта ӧдзӧслань. Бабуш водіс крӧвать вылас да юр вывтіыс шебрасис. Кинас на пельсӧ топӧдіс, мед лыйӧм шысӧ не кывны. Да, гашкӧ, и Машуклысь баксӧмсӧ.
Сэсся, кор мӧстӧ начкисны нин, бабуш вель дыр на бӧрдіс стенланьӧ бергӧдчӧмӧн. А яй вылад эз и видзӧдлы. Эз и видлы. Мый вермисны, дедуш разӧдіс яйсӧ рӧдвуж костас да суседъясыслы сетыштіс. А мый гортас колис, сідзи и тшыкис. Сӧмын неуна дедуш солаліс да косьтіс. Ми, внукъяс, ёна вӧлі радейтам чӧсмасьны кос яйнад. Гусьӧн нетшкам амбарын пу бедь вылӧ ӧшлӧм кусӧкъяссӧ. Дедуш скупкодь вӧлі да гоз-мӧд торйӧн сеталӧ миянлы. А коді кос яйтӧ видліс, сылы тайӧ, дерт, этша лоас.
Жираф
–Бабуш, бабуш, видзӧдлы! Жираф! – чукӧстіс Марина да петкӧдліс чуньнас ӧшиньлань.
–Кутшӧм жираф? Миян тані дас кымын во нин мӧсъясыс весиг оз ветлыны, а тэ шуан – жираф.
Анфиса бабыс кузь коколюкаӧн гудрасис ыджыд пачын.
–Збыль, жираф! – бара горӧдіс внучкаыс.
Бабыс пуктіс коколюкасӧ да матыстчис ӧшиньлань. Синсӧ неуна читкыртыштӧмӧн видзӧдліс ывлаӧ. Сэсся повзьӧмӧн шеныштіс кинас да бӧрыньтчис мышлань:
–О, Енмӧй! И збыльысь, жираф!
Бабыс внучкакӧд лясісны ӧшинь стеклӧ дорӧ. Вӧрсяньыс сиктлань мичаа пӧлнясьӧмӧн локтіс жираф. Му весьтті кыссис кокньыдик еджыд ру, и вӧлі кажитчӧ, быттьӧ пемӧсыс кывтӧ гыяс пыр. Аслас петкӧдчӧмӧн жираф повзьӧдіс видз вылын пукалысь ракаясӧс. Лэбачьяс качисны сынӧдӧ да гораа кравзӧмӧн гӧгралісны аддзывлытӧм гӧсьт весьтын.
–Коньӧрӧй, кыдз нӧ тэ миян муӧ веськалін? – шензис пӧч.
–Гашкӧ, циркысь пышйис? Либӧ зоопаркысь? – Марина видзӧдліс баб вылас.
–Кутшӧм циркысь? Миян циркыс абу, да и зоопарк йывсьыс нинӧм эг кывлы.
Сэккості жираф матыстчис. Ӧти бӧрся мӧд вылӧ шыблаліс воддза кокъяссӧ, йӧткасис наӧн му бердысь да кокньыда кыскышталіс мышсӧ.
–Миянлань локтӧ! – повзьӧмӧн шӧпкӧдіс Анфиса баб. – Видзӧдлы, кутшӧм омӧлик. Куш голяыс чурвидзӧ. Важӧн нин, тыдалӧ, абу сёйлӧма. Да и мый ӧні, ар помын, сёйны? Туруныс вижӧдіс, косьмис. Пуяс вылысь корйыс киссис. Зорӧдъяссӧ ӧні некод нин оз тэч.
–Бабуш, а вай ми сійӧс вердам! – вӧзйис Марина.
–Мыйӧн?
–Туруннад. Тэнад ӧд эм сараяд, – нывка корӧмӧн видзӧдіс баб вылас.
–Оз позь! Сійӧ кӧзукъяслы, – стрӧга вочавидзис Анфиса баб. Сэсся босьтіс кӧлуй ӧшланысь сьӧд плюшӧн эжӧм дженьыд пасьсӧ, шыбитіс вылас да кизясьтӧгыс юркнитіс ӧдзӧс сайяс.
Марина котӧрӧн кӧмаліс руд гын сапӧгсӧ, пальтоасис да тшӧтш петіс ывлавылӧ.
Жираф матыстчӧма нин потшӧс дорӧдзыс. Сулалӧ да лапйӧдлӧ кузь синлыснас. Анфиса баб кильчӧ вылын тшӧтш лапйӧдлӧ синнас. Оз тӧд, мый вӧчны.
–Маринук, – чӧв сулалӧм бӧрын ловзис бабыс. – Ме час восьта сарай ӧдзӧссӧ. Жирафыд турун кӧрсӧ кылас да пырас. А ми сійӧс сэтчӧ игналам. Бӧрас звӧнитам полицияӧ. Корам, мед пемӧссӧ босьтасны. Тэ эсійӧ… Жирафыс кӧ мелань мӧдӧдчас, горӧд меным. Ме пырысь-пыр бергӧдча.
–Бур, – шӧпкӧдіс внучкаыс.
Жираф Мариналы кажитчис. Ыджыд, мича руд чутъяса, ичӧтик сюрса да мелі видзӧдласа. Телевизор пыр Марина аддзыліс жирафъястӧ, но эз чайт, мый найӧ татшӧм кузь тушааӧсь. Воӧм жираф вӧлі весиг джуджыдджык йӧрын быдман пелысь пуысь.
Сійӧ каднас Анфиса баб дженьыдика котӧртӧмъясӧн матыстчис сарай дорӧ, восьтіс вылыс ӧдзӧс пӧвъяссӧ да бергӧдчис кильчӧ вылӧ.
Жираф эз вӧрзьы.
–Миянысь полӧ, – шӧпкӧдіс Марина.
–Пырам! – бабыс кватитіс внучкасӧ киӧдыс да кыскис гортас.
Керкаас кыкнанныс бара ляскысисны ӧшинь дорас.
Жираф сулалыштіс неуна, сэсся лэптіс коксӧ да воськовтіс потшӧс вомӧн. Вуджис потшӧссӧ да мӧдӧдчис турун видзанінлань.
–Артмис! – бабыс радпырысь ниралыштіс ӧта-мӧд бердас кияссӧ.
Друг ывлаын кыліс кутшӧмкӧ шы. Туй вылын тыдовтчис полиция машина. Сувтіс керка мӧдар бокас. Здук мысти керкаӧ пырис формаа мужичӧй.
–Старшӧй лейтенант Сажин, – шусис гӧсьт пыригкостіыс. – Тійӧ, Анфиса Фёдоровна, жирафӧс некӧн эн казявлӧй?
–Кыдз нӧ эг казявлӧй? Сарайын турунсӧ бырӧдӧ!
–Ӧні локтас машина, да ми сійӧс нуам. Пышйӧма ӧти карсянь мӧд карӧ нуигмоз, – чина морт перйис зепсьыс ныр ув чышкӧд да косӧдіс паськыд плешсӧ.
Восьса вывдора грузӧвик вылӧ жирафӧс ылӧдісны акацияысь тэчӧм корӧсьӧн. Регыд мысти кыкнан машинаыс саймовтчисны син водзысь.
–Вот тайӧ олӧм! – шензис Анфиса баб. – Весиг ловъя жирафӧс аддзылі!
Сэсся лӧсьӧдыштіс чышъянсӧ да содтіс:
–Ӧні Мишка Лиза оз нин кут ошйысьны видзвывса гӧгыльяснас. Миян жирафыд ыджыдджык дивӧ лоӧ!
<> Дасьтіс Алёна НЕСТЕРОВА. Снимокыс Галина Кичигиналӧн.