Таво майын Коми Республикаса юралысьлысь удж вӧчысь Ростислав Гольдштейн ветліс Кӧрткерӧс районӧ да аддзысьліс сэні видз-му овмӧсын зільысьяскӧд. Гӧгӧрвоана, йӧз сёрниысь сійӧ унатор тӧдмаліс да ас синнас аддзис, мый талун майшӧдлӧ сиктын олысьӧс, скӧт дӧзьӧритысьӧс да град выв пуктас вӧдитысьӧс. Та вӧсна вӧлі шуӧма нуӧдны видз-му овмӧсын медшӧр нырвизь корсян сессия.
Сыктывдін районса Ыбын финн-йӧгра этнопаркса конгресс-холлын чукӧртчыліс сё гӧгӧр морт: фермеръяс, вӧлӧга вӧчысь-преработайтысьяс, федеральнӧй экспертъяс, регионса да миниципалитетъясса власьт тэчасысь, видз-му овмӧс министерствоысь чинаяс, учёнӧйяс да общественникъяс.
Карын да сиктын олысьяслӧн видз-му овмӧс вылад видзӧдласыс абу ӧткодь, кыдзи и чиналӧн да скӧт дорын зільысьлӧн. Та вӧсна и чукӧртчылісны, медым воӧдчыны ӧти видзӧдласӧ. Воӧдчисны-ӧ?
Сессиясӧ восьтіс Коми Республикаса правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь Лариса Максимова. Сійӧ висьталіс:
–Россияса президент тшӧктіс 2030 воӧдз содтыны видз-му овмӧс прӧдукциясӧ 25 прӧчент. Колӧ ставнымлы ӧтув мӧвпыштны, мый колӧ вӧчны президентлысь индӧдсӧ збыльмӧдӧм могысь.
Йӧткыштчыны кӧ 2021 восянь, 2030 воӧдз колӧ 4,7 прӧчент содтыны яй (37,5 сюрс тонна), 27,7% – йӧв (68,8 сюрс тонна), 1,3% чипан кольк (122,2 миллион), 5,1% картупель (51,8 сюрс тонна) да 3,9 прӧчент град выв пуктас (26,7 сюрс тонна).
Выныштчыны, дерт, ковмас. Уджыс юр выв тыр. Ыбӧ мунігӧн видзӧді машина ӧшиньӧд. Серпасыс абу гажа. Ӧтарладорас видзӧдан – гӧрӧмаӧсь да мыйкӧ кӧдзӧмаӧсь, мӧдарладорас – помтӧм борщевик.
Пажга дорті мунігӧн синмад шыбитчӧ сайдингӧн кышӧм мича, но сэк жӧ эндӧм мӧс карта, и бара жӧ гӧгӧрыс дзоридзалӧ борщевик…
Дерт, таысь шогӧ усян. Но колӧ ёнмӧдны страналысь сёян-юанкӧд йитчӧм безопасносьт. Миян регионын вӧчӧны бур да чӧскыд вӧлӧга. И кыдзи ми мӧдам овны аски, тіян сайын жӧ.
Регионса видз-му овмӧсса министрлысь удж вӧчысь Сергей Елдин тӧдмӧдіс, мыйсяма овмӧсӧн веськӧдлӧ:
–Коми АПК-ын 170 предприятие-котыр. Тайӧ и му да скӧт видзысь-дӧзьӧритысьяс, и сёян-юан вӧчысьяс. Регионын 180 фермер да 70 сюрс ас овмӧс. Му вылын да скӧт дорын зільӧ 12 сюрс морт.
Быд во найӧ вӧчӧны 15 миллиард шайт дон вӧлӧга. Мӧйму республикаса АПК сӧвмӧдӧм могысь государство вичмӧдӧма 1 миллиард 443 миллион шайт (воддза воын серти 104,6 прӧчентӧн ун-джык). Сы лыдысь 151,6 миллионыс федеральнӧй бюджетысь.
66 прӧчент сьӧмнас вештісны видз-му овмӧс прӧдукция вӧчигӧн рӧскодсӧ, 16 прӧчентсӧ видзисны комбикорм ньӧбны, 8% – фермеръяслы стада содтыны, 5% – кӧр видзысьяслы, та мында жӧ – племеннӧй скӧт лӧсьӧдӧм могысь.
Мӧйму овмӧсъясын чукӧртісны 52,1 сюрс тонна картупель (2023 воын – 51,4), 26,7 сюрс тонна град выв пуктас (воддза воын – 24,5), быд мӧс вылӧ заптісны 26,5 центнер кӧрым (воддзаас – 27,9), лысьтісны 57,1 сюрс тонна йӧв (57,5), быд мӧслысь вонас 5.921 килограмм (5.634), вӧчисны 31,9 сюрс тонна яй (30,1), босьтісны 124,7 сюрс чипан кольк (119,5).
Республикаын став вӧлӧгасьыс 5,7 прӧчентыс – фермеръяслӧн. Найӧ вӧчӧны сыр, босьтӧны ма, град выв пуктас, йӧв, яй, чери да сӧвмӧдӧны сиктса туризм.
Россияса минсельхозысь экономика да АПК-лы государствосянь отсӧг сетан департаментӧн веськӧдлысьӧс вежысь Ольга Юркова тшӧтш казьтыштіс вӧлӧга боксянь безопасносьт йылысь:
–Россияын талун быдтӧны колана мындаысь 149,4 прӧчентӧн унджык нянь-тусь, 138,4 прӧчентӧн – чери, 109,5%-ӧн – сакар, 102%-ӧн – яй да 251,8 прӧчентӧн унджык кӧнтусь вый. Сэк жӧ колана мындаысь этшаджык быдтам картупель (91,6 прӧчент), град выв пуктас (88,8%), фрукты (42,8), оз тырмы йӧв (85) да кӧйдыс (67,6).
Сёян-юанӧн вузасям 166 странакӧд, импорт боксянь Россия коймӧд местаын.
Коми Республиканым асьсӧ тырвыйӧ могмӧдӧ сӧмын картупельӧн (колана мындаысь 91,5 прӧчент). Быдтам сӧмын 36,5 прӧчент град выв пуктас, вӧчам 36,5 прӧчент яй, лысьтам 28,6% йӧв. Вотӧсӧн асьнымӧс могмӧдам 13,5 прӧчентӧн.
Сыктывдін районысь Чукачой грездса кӧза видзысь фермер Татьяна Морозова норасис «Честный знак» да «Меркурий» федеральнӧй тэчасъяс вылӧ.
Ӧти боксянь кӧ, найӧ потшӧны маркируйттӧм, код тӧдас кӧні вӧчӧм вӧлӧгалы туйсӧ. Гырысь предприятиеыд татшӧм рӧскодсӧ оз и казяв, а ичӧт овмӧслы – тӧдчымӧн, вывті дона сувтӧ маркируйтнысӧ да.
–Медым вештысьны «Честный знакысь», колӧ мынтыны 30 сюрс шайт. Та мындаыс – кык тӧлысся удж. Миллион шайт видзи ферма кыпӧдны да кӧзаяс ньӧбны, – висьталіс Татьяна Егоровна.
Вӧлӧмкӧ, и мукӧд фермерӧс дӧнзьӧдӧма жӧ тайӧ. Колӧ пӧ лун и вой видзӧдны быдтор бӧрся, шуам, кыдзи видзсьӧ пызь да комбикорм. Став тайӧ нок вылас да нӧшта на маркируйтчыны колӧ уна кад. А ӧд колӧ на йӧв-яйсӧ кытчӧкӧ нуны-инавны. И мед эз тшык, ӧдйӧджык вузавны.
Ольга Александровна казьтыштіс, кор пӧ лӧсьӧдісны «Честный знаксӧ», минсельхоз вӧлӧма фермеръяс дор, но некымын сюрс овмӧсысь сӧмын дас морт ыстӧмаӧсь ассьыныс вӧзйӧмъяссӧ. Та вӧсна вермысьнас лоӧма минпромторг.
Но 2026 воын пӧ Россияын мӧдасны збыльмӧдны ичӧт овмӧсъяслы отсалӧм кузя торъя федеральнӧй уджтас.
Та бӧрын сессия вылӧ воӧмаяскӧд тренинг нуӧдіс бизнес-тренер Галина Беловодченко. Тайӧ уджас сійӧ босьтчӧма 18 во сайын, велӧдӧ организация-котырын зільысьясӧс вузасьны, клиентъяскӧд ёртасьны да бура веськӧдлыны. Таӧдз нуӧдӧма тренингъяс «Бауэр», «Меделия», «Восток-Запад» (Москва), «ВолгоградЭнергосбыт» (Волгоград), «Поставщик здоровья» (Волгоград), «Газпром газораспределение» (Оренбург), «СКА» спортклуб (Санкт-Петербург), «ВЭД-агент» (Новосибирск) да мукӧд компанияын.
Галина Николаевна сессия вылӧ чукӧртчӧмаясӧс юкис сизим пельӧ. Ӧтияслы колӧ вӧлі вӧзйыны выль мӧвп, кутшӧм ногӧн унджык лысьтыны йӧв да вӧчны яй. Мӧдъяслы – думыштны прӧдукция иналанног, а коймӧдъяслы – кыдзи дасьтыны видз-му овмӧслы выль уджалысьясӧс да с.в.
Пызан сайын пукалысьяс вӧзйисны ассьыныс мӧвпъяссӧ, сэсся бӧрйисны кык медся тӧдчанасӧ. Ставсӧ гӧгӧрбок донъялісны да дорйисны вӧзйӧмторсӧ.
«АГРОресурс» котырӧн веськӧдлысьӧс вежысь Наталья Гусятникова серти, сиктын йӧзыслы медводз колӧ бур оланін да уджаланін. Комиын эськӧ и збыльмӧдӧны сикт-грезд комплекснӧя сӧвмӧдан программа, кӧнсюрӧ уджалӧны бур предприятиеяс. Но видз-му овмӧс сӧвмӧдӧмсӧ конйыштӧ кӧдзыд поводдя, та вӧсна быдтӧмторйыс артмӧ зэв дона. Сикт-грездын оз тырмыны бур оланін, медицина, клуб да мукӧд сикас учреждение. Та понда том йӧз мунӧны чужанінсьыс.
Та вӧсна ёнасӧ оз майшасьны и муниципалитетса администрацияяс. Артмӧ, му вылын да скӧт дорын уджалысьяс ас кежаныс зільӧны. А колӧ эськӧ меставывса власьтлы миянкӧд ӧтув зільны-ёртасьны. Ӧд оз кӧ ло видз-му овмӧс, бырас и сиктыс.
Наталья Гусятникова вӧзйис шыӧдчыны Федерация Сӧветӧ, медым паськӧдісны сикт комплекснӧя сӧвмӧдан федеральнӧй программасӧ. Сэтчӧ колӧ пыртны содтӧд, медым специалистъяслы кыпӧдісны ведомственнӧй оланін, мед кӧть и общежитие.
Ӧд том специалистлы колӧ кӧть кутшӧмкӧ кад кежлӧ сетны став удобствоа юр сюянін. А во 2-3 мысти бур удждон вылӧ вермас кыпӧдны ассьыс керка да кольччыны сиктӧ.
Ведомственнӧй оланінсӧ позьӧ лӧсьӧдны и регионса уджтас серти. Сессия вылын вӧзйисны стрӧитчыны Луздор, Кӧрткерӧс да Сыктыв районъясын.
Позьӧ пӧ лӧсьӧдны «Земский доктор» сяма программа, мед сьӧма отсӧг сетны сиктӧ воӧм агрономлы, ветеринарлы.
Видз-му овмӧсын 2014 воын на дӧжнасьлӧмаӧсь уджалысь тырмытӧм вылӧ. Сэки овмӧсъяслы колӧ вӧ-лӧм 70-90 специалист да 100 гӧгӧр рабочӧй. 2022 воын нин оз вӧлӧм тырмы 200 специалист. А талун нин видз-му овмӧслы колӧ бур квалификацияа 250 морт. Республикаын сиктса уджалысьясысь 10 прӧчентыс 30 арӧсысь томджык, а 41 прӧчентыс – пенсия вылӧ петан арлыдаӧсь.
Сиктын оз тырмыны ветеринар, зоотехник, вӧлӧга вӧчысь технолог, инженер-механик, агроном да мукӧд специалист. Скӧт картаӧ оз окотитны инасьны и механизатор да машинаӧн лысьтысьысь оператор.
Воркутаысь «Оленевод» кооперативӧн веськӧдлысьӧс вежысь Ксения Пасынкова корис отсавны кӧр видзысьяслы.
Коми тундраын важысянь нин рӧдмӧдісны кӧр. Талун сэні колис вит овмӧс. Россияын кӧръяссӧ видзӧны 20 регионын. Пемӧс лыд серти кӧ, Коми – квайтӧд местаын, миян тундраын йирсьӧ 5,6 прӧчент кӧрыс, тайӧ 85 сюрс пемӧс.
Кӧр видзӧмсӧ миян регионын ӧткодялӧны мукӧд гортса пемӧс дӧзьӧритӧмкӧд. А бур ногӧн кӧ, тайӧ овмӧсъясыс – республикаса экономикалы аслыссяма имидж.
Ненеч да Ямал-Ненеч автономия кытшъясын кӧр видзан овмӧсъясыс гырысьӧсь, и на серти миян республикаса оз вермыны паськӧдчыны. Миян кӧр видзысьяс зільӧны, но некутшӧм водзӧс таысь абу. Сэсся федеральнӧй оланпасъяс оз сетны содтыны сьӧма отсӧгсӧ.
Та вӧсна кӧр видзӧмсӧ пӧ колӧ торйӧдны гортса мукӧд скӧт рӧдмӧдӧм-дӧзьӧритӧмысь.
И вӧчны тайӧс кыдз позьӧ ӧдйӧджык, ӧд матысса кадӧ Федерация Сӧветын мӧдасны видлавны Россияын кӧр видзӧм.
Республикаса ветеринария лабораторияӧн веськӧдлысь Нина Оплеснина тӧдмӧдіс, кыдзи регионысь скӧтсӧ дорйӧны кӧвъясян висьӧмъясысь.
Та могысь лӧсьӧдӧма республикаӧ бокысь вайӧм пемӧс бӧрся торъя видзӧданног, миян специалистъяс топыда ёртасьӧны орчча регионъяскӧд, ёна отсалӧны и скӧт нуӧм-вайӧм кузя ве- теринаръяслӧн стӧч правилӧяс.
Но госветслужба унатор бӧрся оз вермы видзӧдны. Сідз, бокысь вайӧм пемӧсъяс йылысь тӧдмалӧны сёрӧн нин, кор мӧс-куканьсӧ йӧртӧмаӧсь картаӧ. Содтӧд на, налӧн абу право видзӧдны ас овмӧсъяс бӧрся, а йӧзыс оз и тӧдны кутшӧмкӧ ветправилӧяс йылысь. Сэсся ас овмӧсӧ скӧт-пӧтка вайӧм могысь некутшӧм кабала-документ оз ков.
Сессия вылын вӧзйисны стрӧгджыка видзӧдны ас овмӧсӧ мукӧд регионысь вайӧм пемӧсъяс бӧрся.
Йӧв-яйысь вӧчӧм вӧлӧга бӧрся видзӧдӧм могысь колӧ кыпӧдны выль лаборатория. Талун важас оз вермыны вӧчны уна сикас туясян удж, видлавны кутшӧмсюрӧ пӧрӧс да гӧгӧрвоны, мыйсяма вирус-бактерия вайисны Комиӧ.
2023 воын на Сыктывдін районын шулӧмаӧсь кыпӧдны выль ветеринарнӧй лаборатория. Выльгортын агропром техникумлӧн вӧвлӧм велӧдчан овмӧсын вичмӧдӧмаӧсь сы улӧ участок, кӧні эм став коммуникацияыс да кык пожводоём. Сэки та могысь колӧ вӧлӧм 1,1 миллиард шайт.
Талун республикаын гортса пемӧс да пӧтка нинӧмӧн ёнасӧ оз нёрпавны.
Сӧмын Изьва районын таво ӧти ошлысь казялӧмаӧсь трихинеллёз. Мӧйму тайӧ пӧрӧснас висьӧмаӧсь Мылдін районын кык да Кулӧмдінын ӧти ош.
Лэбачьяслӧн патогена грипп да порсьяслӧн Африкаса чума петкӧдлісны, мый Комиын колӧ ёнмӧдны госветслужба, ышӧдны сэні уджавны унджык специалистӧс да бурмӧдны эмбур-оборудование.
Водзсасьны вуджӧм висьӧмъяслы паныд вермас сӧмын бур специалистъяса да колана оборудованиеа ветслужба. Та могысь колӧ выль лаборатория, 11 ветпункт да 1 ветстанция.
Казьтыштам, 2023 вося майын республикаын уналаысь вӧлі казялӧмаӧсь каля шой. Вӧлӧмкӧ, Комиӧ воӧма лэбачьяслӧн патогена грипп. Сыктывкарын, Шойнатыын, Зеленечын, Ухтаын да Сосногорскын йӧзӧдлісны карантин. Став гортса пӧткаыслы вӧчисны вакцина.
Тайӧ жӧ вонас октябрын пӧрӧсыс веськалӧма «Зеленечса» чипан видзан фабрикаӧ. Лэбач гриппсӧ казялӧмаӧсь дась прӧдукцияысь. Став вузасянінас джаджъяссьыс идралісны тайӧ фабрикаыслысь вӧлӧгасӧ.
Предприятиеыс сувтіс, а октябрь 11 лунӧ сэні йӧзӧдісны карантин. Сотісны 640 сюрс чипан. Фабрикаыс воштіс 760 миллион шайт. Ноябрь 30 лунӧ карантиныс помасис. 2024 вося январын «Зеленечса» фабрика бӧр мӧдіс уджавны.
* * *
Мый йылысь нӧшта сёрнитісны сессия дырйиыс, кыдзи донъялісны тайӧ аддзысьлӧмсӧ скӧт дорын да му вылын зільысьяс, мый вӧзйис Коми Республикаса юралысьлысь удж вӧчысь Ростислав Гольдштейн, лыддьӧй газетлӧн локтан номерысь.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн.