Бӧръя кадӧ тшӧкыда кывлан лотос воськов, каошики, резонанс йӧктӧм йылысь. Комиын тайӧс паськӧдӧ Елизавета Карманова, коді асьсӧ шуӧ йӧктысь психологӧн.
Кыдзи висьталӧ Елизавета Юрьевна, ставыс тайӧ асыввывса культураысь, вӧрӧдчанногыс налӧн йитчӧма ӧта-мӧдыскӧд. 1978 восянь мир пасьтала йӧктӧны Баба Нам Кевалам мантра улӧ (ставыс тайӧ муслун) кокбӧрляӧн зымӧдчӧмӧн да беклутш дзирньӧдлӧмӧн.
Йога-йӧктӧмыс пӧ кыпӧдӧ ловру, лӧньӧдӧ майшасьӧм да, дерт, ёнмӧдӧ дзоньвидзалун. Но йӧктыны позьӧ и радейтана шылад улӧ. Медтӧдчанаыс — вӧрӧдчыны-тірӧдчыны.
Омӧля вӧран, регыд пӧран
—Елизавета Юрьевна, кыдзи тэ лоин йӧктысь психологнас? Мыйла бӧрйин буретш тайӧ нырвизьсӧ?
—Йӧктысь психолог — тадзи ме ачымӧс шуа. А резонанснӧй йӧктӧмӧ пырӧдчи пандемия кадӧ. Эз на вун йӧзыслӧн, кор ставыс пӧдласис, унаӧн уджалісны гортсяньыс, велӧдісны да велӧдчисны ӧтуввез пыр. И ме тшӧтш куті корсьны аслым мыйкӧ интереснӧйтор, — висьталӧ Елизавета Юрьевна. — Дзолядырсянь вӧлі кажитчӧ йӧктӧм да медицина. Но ме олӧмын насянь ыліті кытшлалі, а сэсся вои: йиті найӧс резонанс йӧктӧмӧ. И меным, кыдзи нывбабалы, окота вӧлі томмыны. Кага вайӧм бӧрын аньыд рыжмӧ: вир-яйыд вежсьӧ, омӧльтчӧ, арлыдыд тшӧтш содтӧ висьӧмъяс. И ме аддзи тайӧ асыввывса методикасӧ.
Медводз пырӧдчи йӧктан марафонӧ. Помасис да, меным окота лои водзӧ та боксянь водзмӧстчыны. Шыӧдчи та могысь асыввывса методика серти велӧдысь дорас. Сійӧ вочавидзис, мый водзӧ ноксьӧ накӧд, коді ачыс мастерӧдз кӧсйӧ воӧдчыны, медым нуӧдны занятиеяссӧ нывбабаяслы.
Дерт, пырӧдчи велӧдчӧмас. Первой ӧтуввез пыр видзӧді урокъяссӧ: ачымӧс вӧлі снимайта видеоӧ да ыста сылы. А сэсся пандемия бӧрын и сы дінӧ ветлі Сочиӧ резонанс йӧктӧм кузя фестиваль вылӧ. Сэні нӧшта велӧдісны колана ног сувтны, вежнясьны-пыркӧдчыны. Сдайті экзамен, босьті сертификат.
—Веськыда кӧ шуны, ӧтуввезйын вир-яй ёнмӧдӧм могысь уна сикас упражнение петкӧдлӧны…
—Дерт. Но ме аддзи аслым лӧсяланаӧс. Гашкӧ, кодлыкӧ, кыдзи и меным, дышӧдӧ ӧти пӧлӧс упражнениесӧ унаысь вӧчны. А шылад улӧ резонанс йӧктӧмыс оз дышӧд. Кор шылад улӧ легӧдчан, кокньыдджык велавнысӧ. Ставсӧ торйӧн вӧчны эськӧ абу сьӧкыд, но сӧмын кор йитан, сэки лоӧ водзӧсыс: лолалан колана ногӧн, сюрса лытӧ веськӧдан и сьылан.
Зэв тшӧкыда ки-кок ас кежысь вӧрӧ, юр ас кежысь жӧ уджалӧ. Ми тані велӧдчам туша-мыгӧрӧн выль ногӧн вӧдитчыны. Асыввывса культураын ставас таӧ ичӧтсянь велӧдчӧны. Миян коркӧ ичӧтдырйи вӧліны жӧ физкультура да ЛФК урокъяс. Но кызвыннас ортсы яйчигчӧнӧр ёнмӧдӧм могысь. А миян ортсыса кындзиыс эм на и пытшкӧссаыс, кытчӧдз зэв сьӧкыд судзӧдчыны кутшӧмкӧ тренажёрӧн. А мортыдлы ортсы и пытшкӧс вир-яйсӧ колӧ сӧвмӧдны. Кор ортсыыс уджалӧ, а пытшкӧсыс оз, сэки сэсся мортыс и висьмӧ, вирыс омӧля ветлӧ да, сюрсаыс кусыньтчӧ. Кыті вирыс оз ветлы, сэті заводитӧ омӧльтчыны-пӧрысьмыны. А кор ми тайӧ упражнениеяссӧ вӧчам, заводитам вир-яйнымӧс вынсьӧдны. Вирыс кор сӧнӧдыс бура ветлӧ, сэки мортыс дзонь-видза. Лимфаыс кӧ оз уджав, абу жӧ бур. Лимфаыс канализация моз оз кӧ мун лёкыс, тырӧ. И кор торксьӧ ставыс, мортыс заводитӧ киссьыны. А кор мортыслӧн ставыс бура уджалӧ, сэки вир-яйыс ачыс бӧр томмӧ-ёнмӧ.
—Елизавета Юрьевна, а тіян дзоньвидзалунныд бурмис?
—Ме ог шу, мый менам вӧлі кутшӧмкӧ сьӧкыд висьӧм да сэсся эз ло. Сідз шусяна ремиссияыд бур жӧ. Ме тӧда ассьым дзоньвидзалунӧс, кыті слаб, и йӧктӧм бӧрын, ен сыкӧд, водзӧ оз киссьы. Меным 51 арӧс, и кыла ачымӧс 40 арӧса дорысь ог лёкджыка. Йӧктігӧн менам тушаӧй бӧр ӧти сантиметр содіс, таӧдз сюрсаыс пуксьӧма жӧ нин вӧлі. Кокӧй дугдіс пыктавны. Коді волывлӧ резонанс йӧктӧм вылӧ либӧ гортас сэсся ачыс йӧктӧ, тшӧтш казялӧ дзоньвидзалун бурмӧмсӧ. (Ме юаси йӧктысь аньяслысь, кор ветлі Елизавета Кармановалӧн занятие вылӧ, и найӧ збыльысь пасйисны, мый асьнысӧ бурджыка кылӧны. — Е.М.).
Ми уна пукалам да, вирыс омӧля ветлӧ. Кыдз позьӧ водзджык колӧ заводитны тадзи йӧктыны, мед он висьмы.
Мый сэні легӧдчан?
—Тэнад уна велӧдчысь? Йӧктӧдан и ӧтуввез пыр.
—Ог артав, уна-ӧ: кодкӧ волӧ, кодкӧ гортас заводитӧ йӧктыны. Лоас али оз мекӧд йӧктысьыс, та йылысь ог мӧвпав. Стӧча тӧда, мый ачым ме пыр кута йӧктыны. Медицина уджалӧ, кор нин мортыс висьмӧма. И врачьяс ёнджыкасӧ сідз шусяна симптомсӧ бырӧдӧны. А меным окота тӧдны, кыдзи эськӧ висьмӧмсьыс видзчысьны. Ме ӧд тшӧтш ог томмы, а окота нюжӧдны ассьым нэмӧс. Менам куим челядь да, кӧсъя на внукъясӧс аддзывны.
Ме витӧд во резонанс йӧктӧмӧн нокся. Висьтала тай, первой вӧлі аслым йӧкта, сэсся ӧтуввезйӧ петі. Веськыда кӧ шуны, яндысьышті жӧ. Шуасьысьыс уна: пенсия вылӧ пӧ петін да легӧдчан сэні. Весиг тӧдсаяс да медся матыссаяс дивитісны. Роликъяс пӧ снимайтан-йӧйталан. Но кодсюрӧ, дерт, и ошкисны, тэ вылӧ видзӧдӧмӧн пӧ тшӧтш босьтчим. Таысь, дерт, нимкодь. Менам кӧсйӧм — мед эськӧ став аньыс тадзи легӧдчис-йӧктіс. Буретш йӧктӧмӧн нэмыд нюжалӧ, вир-яйыд пытшсяньыс томмӧ, дыр оз пӧрысьмы, а косметика-лифтингыд весьшӧрӧ сьӧмтӧ лотӧм.
—Сӧмын аньясӧс йӧктӧдан, гашкӧ, и мужичӧйяслы тшӧтш позьӧ?
—Колӧ! Найӧ мӧй этша пукалӧны? Дерт, мужичӧйлӧн да аньлӧн вир-яйыс торъялӧ. Но менам и мужичӧйяслы методика эм. Сэк жӧ найӧ оз радейтны, гашкӧ, и яндысьӧны. Сэсся нывбабаяслы кокньыдджык воссьынысӧ, кор найӧ абу ӧтлаынӧсь мужичӧйяскӧд. Но колӧ кӧ, ме верма торйӧн нуӧдны мужичӧйяслы занятиеяссӧ.
Мед мортыс эз кус
—Елизавета Юрьевна, а ті велӧдчылінныд медицинаӧ?
—Дзолядырйи менам вӧлі ыджыд кӧсйӧм лоны балеринаӧн, но мам эз лэдз мунны велӧдчыны карӧ. И сідзжӧ менам вӧлі ыджыд кӧсйӧм лоны бурдӧдысьӧн. Но школаын эг велӧдӧй химия, а сытӧг кутшӧм медицина? Кӧть эськӧ мам менам медсестра, и ме ичӧтсянь тӧда, кыдзи мортлы сетны медводдза отсӧг. Школаын велӧдчигӧн походӧ ветлігӧн менӧ вӧлі шуӧны санитаркаӧн, пыр кодлыкӧ отсала да.
И сідз. Кор мортлы тырӧ 40 арӧс, шуӧны, кризис среднего возраста пӧ. И менам тшӧтш лои сійӧ: семья лӧсьӧді, челядь чужті, а мыйкӧ быттьӧ оз тырмы. Колӧ мыйкӧ лолӧйлы. Меным вӧлі 42 арӧс, кор Сыктывкарса медколледжын велӧдчи медсестраӧ. Уджышті травматологияын, массаж вӧчи йӧзлы. А ӧні, шуа тай, ассьым дзолядырся кӧсйӧмъясӧс йиті резонанс йӧктӧмӧ: йӧкта и дзоньвидзалун ёнмӧда-бурмӧда.
—Содтӧд на и психолог…
—Бара жӧ тайӧ йӧктӧмыс менӧ чуйдіс водзӧ велӧдчыны. Кодлӧнкӧ эм полӧм, либӧ мортыс яндысьӧ, а окота накӧд тшӧтш уджавны. Йӧктӧмыс туша-мыгӧрыдлы колана, но колӧ и лолыдлы отсавны, мед мортыс эз кус. Кык во нин нуӧда йӧзлы консультация кыдз психолог.
—А, со, сідзкӧ, кытысь йӧктысь психологыс…
—Менам тайӧ торъя нырвизь. Но зіля мыйсюрӧ и йитны. Классическӧй психологияысь меным эм жӧ торъя кабала, и ме верма нуӧдны психологическӧй тренингъяс.
—Шыӧдчылӧны и аньяс, и мужичӧйяс?
—Тані торйӧн быдӧнкӧд уджала. Ӧтияслы некымынысь колӧ мекӧд аддзысьлыны, кодлыкӧ ӧтчыд-кыкысь. Кодкӧдкӧ и дыр колӧ уджавны. Быд мортлӧн аслас дой. Диагностика первой вӧча, и сэсся личӧдам сьӧлӧм-кылӧмъяссӧ.
Колӧ гӧгӧрвоны, мый став сьӧкыдлунсьыс эм петан туйыс. Но, овлӧ, мортыс полӧ либӧ оз аддзы, оз кӧсйы. Ачыс кӧ сійӧ нинӧм вежны оз кӧсйы, некыдз он вермы отсавны. Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс кӧсйӧны сӧмын норасьны. Налы тырмымӧн, мед кодкӧ кывзіс. А кодкӧ и кӧсйӧ мый-кӧ вежны. Кӧсйӧ кӧ мортыс мыйкӧ вежны, кыдзи да мыйӧн верма, отсала.
Сэні, кӧні сӧстӧм ю
—Коркӧ аддзылі юӧр, мый нуӧдлан йӧктыны Абхазияӧ. Тайӧ вӧлі кутшӧмкӧ акция, али и ӧні позьӧ тшӧтш тэкӧд сэтчӧ йӧктыны ветлыны?
—Меным кажитчӧ сэні шойччыны. Кӧзяиныс, код ордӧ волывлі, вузаліс меным керка, кӧні верма ас семьяӧн шойччыны и йӧзсӧ вайӧдлыны. Позьӧ и метӧг сэні шойччыны. Кор ме Абхазияын, дерт, и йӧктӧда. Керкаыс абу саридз дорын, а гӧраясын, кӧні визувтӧ сӧстӧм ю. Йӧзыс сэні этша да, вӧля, мый меным кажитчӧ жӧ. Ог радейт, кор тӧрӧканъяс моз жуӧны. Куим во нин тайӧ керканас вӧдитчам. Дерт, дыр нин абу олӧмаӧсь сэні да, колӧ дзоньтасьны. Пытшкӧс уджсӧ уна на колӧ вӧчны. Зарни киа ёртъяс волӧны да шойччӧны дон босьттӧг, но отсасьӧны дзоньтасьнысӧ. Ас керкаад тай пыр ки колӧ. Ме сиктса морт да, сідз шусяна роскошыд оз ков, меным ставыс сэні тырмымӧн. Надзӧникӧн ньӧбалам эмбурсӧ.
Инасьтӧм лов
Елизавета Карманова Кулӧмдін районса Немдін сиктысь. Быдмӧма ыджыд семьяын, ачыс витӧд кага, бать-мамыслӧн квайтӧнӧсь. Верӧсыскӧд (Иван Георгиевич немдінса жӧ) чужтӧмаӧсь куим челядь: ыджыд пиыслы 22 арӧс, шӧрсаыслы 20, нылыслы 15 арӧс.
Школаын велӧдчигӧн, кыдз казьтыштім нин, Елизавета радейтӧма йӧктыны, а сідзжӧ медицина, но помалӧма финн-йӧгра факультет.
—Мыйла?
—Мыйлакӧ весиг дум сэки эз вӧв хореографӧ велӧдчыны. Да и школа помалігӧн сиктын ставыс заводитіс киссьыны-пӧдласьны. Больнича-клубын уджалысьяс вӧлі туй бокын вузасьӧны тшак-вотӧсӧн. Но школаын на велӧдчигӧн ме вӧлі кыся-вурся, уджалі КБО-сянь надомницаӧн. Сэки ӧд тӧварыд эз вӧв, кӧсъян кӧ вӧлі мича пасьтасьны, аслыд коліс вурны. Школа помалӧм бӧрын бать кувсис, да ме эг дзик пыр мун велӧдчыны. Вурсьысьӧ велӧдчигкості КБО-ыд тшӧтш пӧдласис. Ме веськалі сэки «Парма гор» газетӧ, вежи корректорӧс. Ответственнӧй секретараліс шонъянӧй Вячеслав Бабин, сійӧ немдінса жӧ да, тӧдіс, мый ме бура велӧдчылі. Буретш воссис финн-йӧгра факультет, кытчӧ и ышӧдіс мунны.
Университетын велӧдчигӧн Елизавета уджалӧма внештатнӧй корреспондентӧн да фотокорреспондентӧн. Бӧрынджык зільӧма «Коми му», «Твоя параллель» да «Панорама столицы» газетъясын. Кӧть журналистика и воӧма сьӧлӧм вылас, ковмӧма эновтны уджсӧ. Елизавета Карманова бӧрйӧма семья. Войдӧр пӧ журналистыдлы коліс ёна ветлӧдлыны командировкаӧ, а посни челядьтӧ кольны некодлы.
—Менам вӧлі пытшкӧсса гӧгӧрвоӧм, мый нывбабалы колӧ медвойдор лоны гӧтырӧн да мамӧн, а уджавнытӧ и бӧртиджык верман, — висьталӧ Елизавета Юрьевна.
Дерт, весь абу жӧ олӧма, медасьӧма Сыктывкарса олӧма йӧзлы да вермытӧмаяслы отсӧг сетан шӧринӧ, зільӧма йӧзкӧд йитӧд кутысь специалистӧн. Сэки учреждениеас вӧлӧма «C заботой о людях» газет, кытчӧ гижӧма йӧз да удж йывсьыс.
Медсестраӧ велӧдчӧм бӧрын уджыштӧма травматологияын, а пенсияӧдзыс бӧръя нёль восӧ — Сыктывкарса дзолюкъяслы керкаын. Кыдзи висьталіс Елизавета Юрьевна, ачыс кага вайны абу нин вермӧма, но дзолюкъяскӧд ноксьыны окотитӧма на. Овлӧма сэні и войся смена, та вӧсна, сьӧкыд да, дугӧдчӧма.
Елизавета Карманова шуӧ, мый пыр зільӧма отсавны йӧзлы, та могысь сійӧ бӧрйылӧма аслыс татшӧм специальносьтъяс. Содтӧд на сійӧ почёта донор.
—Артмас кӧ, водзӧ нуӧда резонанс йӧктӧмсӧ, ковмас кӧ, верма на и удж вылӧ медасьны. Верӧс ӧти нырвизь бӧрйис и сэні уджалӧ (автомеханик). А меным окота унатор видлыны. Ме инасьтӧм лов кодь. Весиг астрологияӧ пырӧдчи да, тыдовтчис, мый ме збыльысь сэтшӧм да татшӧмӧн и коля.
—Вурсьылан на?
—Ӧні сэтшӧм коланлуныс абу. Да и машинкаӧй жугаліс. Мукӧддырйисӧ акань вӧчала либӧ макраме кыа. Чунь помӧн уджалӧмыс ӧд тшӧтш пӧльза вылӧ.
—Пусьыны-пӧжасьны, гашкӧ, радейтан жӧ?
—Сы боксянь ог вермы ошйысьны, абу пусьысь-пражитчысь да. Менам верӧс пусьӧ зэв чӧскыда. Тшӧкыда менсьым вӧлӧгаӧс челядь оз и сёйны. Менам мам оз жӧ бура пусьы, бать вӧлі чӧскыда пусьӧ. Верӧслы тай шуа, коліс кӧ, мися, чӧскыда пусьысь гӧтыр, колӧ вӧлі корсьны кулинарнӧй техникумысь. Да и дзолядырйи миян сэтшӧм, рочасьыштны кӧ, разносолыс эз вӧв, кызвыннас быдлунъя вӧлӧга: картупель, выя нянь, рысь. Та вӧсна и прӧстӧй сёян радейта. Дачаын бипур песта, пуа сэні шыд (яйысь да картупельысь), чай пузьӧда — и чӧскыда сёя-юа!
Екатерина МАКАРОВА.
Снимокъясыс Елизавета КАРМАНОВАЛӦН гортса архивысь.