1921 вося декабрь 28 лунӧ Шойнаты районса Висер сиктысь Анна Петровна да Михаил Маркович Калистратовъяслӧн ыджыд семьяыс нӧшта на содіс – чужис Маша ныв.
Зіль, уджач да быдтор бура вӧчны кӧсйысь Маша начальнӧй школа помалӧм бӧрын уджалӧма колхозын, а сёрӧнджык – вӧр пӧрӧданінын, вӧлӧма мам-батьыслы отсасьысьӧн.
Вӧрас война пансьытӧдз уджалӧма, в 1941-1942 воясӧ столӧвӧйын зільӧма. Абу кокни вӧлӧма, ӧд нёль класс и помавлӧма, тшӧтінад вӧдитчыны абу кужлӧма, а артавны пажын донсӧ колӧ. Колӧ и пес пыртны, пач ломтыны, шыд да рок пуны, тасьті-пань мыськавны, джодж чышкыны… И ставсӧ тайӧс ӧтнасӧн вӧчлӧма. Узьны кадыс зэв этша кольлӧма, но Мария нинӧм вылӧ абу норасьлӧма, быдтор вӧчны вермӧдчӧма.
1943 вося майын Машаӧс босьтӧмаӧсь фронт вылӧ. Пӧвесткаыс воӧма, кор нывбабаяс гӧрӧны вӧлӧм. Пуксьӧмаӧсь бӧрӧздаас да ырзӧмӧн бӧрдны кутӧмаӧсь – пӧвесткаыс том аньлы воӧма. Войнаыдлы йӧзыс пыр унджык и унджык колӧ, нывбабаясӧс нин тыш вылӧ нуӧны.
Гортас Машалӧн колины шогӧ усьӧм мамыс да батьыс, дас квайт арӧса Саша вокыс, дас кык арӧса Шура чойыс…
Мария веськалӧма Горький карӧ, кӧні сы кодь жӧ том нывъяскӧд велӧдчӧма шоперавны. 1944 вося январь 21 лунӧ сдайтӧма экзамен, сетӧмаӧсь сылы III класса шоперлысь удостоверение да мӧдӧдӧмаӧсь тыш вылӧ.
I Украинскӧй фронтса 240-ӧд миномётнӧй полкын рочӧн омӧля гӧгӧрвоысь да сёрнитысь Маруся могмӧдӧ салдатъясӧс боеприпасӧн, сёян-юанӧн, петкӧдӧ ранитчӧмаясӧс. Ветлӧдлӧ оз сӧмын Сӧветскӧй Союзын вӧчӧм машинаясӧн, но и Америкаса «Студебеккерӧн».
Война вылын быд лун – подвиг, и Мария мукӧдкӧд тшӧтш быд лун вӧчӧма татшӧм подвигсӧ.
Автовзводас сӧмын нывбабаяс и вӧлӧмаӧсь, и пӧшти ставныс погибнитӧмаӧсь. Война бӧръя воясас немечьястӧ вӧтлӧны нин вӧлӧм да, найӧ зэв скӧрӧсь да лёкӧсь лоӧмаӧсь, соталӧмаӧсь сиктъяс, ставсӧ жуглӧмаӧсь. Веськалан кӧ на киӧ – ловйӧн он коль. Мариялӧн автовзводын кыкӧн сӧмын абу пӧгибнитӧмаӧсь.
Взводсӧ расформируйтӧм бӧрын Маша кутӧма уджавны кухняын. Чехословакияын миян войска ӧдйӧ мунӧмаӧсь-вӧрӧгӧс зырӧмаӧсь, и сёян-юана обозъяслы сьӧкыд вӧлӧм вӧтчыны на бӧрся. И Машалы мукӧд салдаткӧд вӧлӧгасӧ лоӧма муяс вылысь корсьны, картупель, кынмалӧм капуста чукӧртны. А ӧти карын пырӧмаӧсь складӧ, калбасыс да яя мукӧд сёяныс сэні уна вӧлӧма, но немечьясыд ставсӧ отравитӧмаӧсь. Тшыг салдатъяс уськӧдчӧмаӧсь сёйны, и унаӧн пагалӧмаӧсь.
Рядӧвӧй Мария Калистратова мездӧма фашистъясысь Польша, Чехословакия, а Победа лунсӧ вочаалӧма Берлин дорын.
Чужан сиктас война вылысь кутӧмаӧсь локтавны салдатъяс. А Машасянь некутшӧм юӧр абу. Бать-мамыс, рӧдвужыс майшасьӧмаӧсь-шогсьӧмаӧсь. Сӧмын 1945 вося августын воӧма сійӧ гортас.
И бара удж. Вӧрын Шура чойыскӧд нин зільӧмаӧсь. Нажӧткаыс бур вӧлӧма, батьыс вӧралӧма, и войнабӧрся сьӧкыд воясӧ найӧ абу нин тшыгъялӧмаӧсь.
1953 воӧ Мария Михайловна петӧма верӧс сайӧ да овмӧдчӧма Киров обласьтса Васильково сиктӧ, уджалӧма Москваса нефтеразведка отрядын.
1956 воӧ вуджӧмаӧсь овны Арбаж районӧ, сэні и уджалӧма пенсияӧдзыс. Верӧсыслӧн кувсьӧм бӧрын, 1994 воӧ, ныв дорас Пижанскӧй районӧ мунӧма овны.
Кык челядь вӧлӧма Мариялӧн, и кыкнансӧ ёна радейтлӧма. И челядьыс сійӧс радейтӧмаӧсь жӧ. Ас сиктсаяс да уджъёртъясыс пыдди пуктылӧмаӧсь сійӧс.
Война ад пыр мунӧм нывбабалы мирнӧй олӧмыс нимкодьӧн, кыпыд ловруаӧн вӧлӧма. Бур уджсьыс уна грамота да аттьӧалана гижӧд, сьӧма премия сетлӧмаӧсь, снимокыс ӧшавлӧма Арбажын Почёт пӧвйын. А фронтӧвик Мария Михайловна Калистратоваӧс пасйылӧмаӧсь II степеня Отечественнӧй война орденӧн, «За боевые заслуги» да «За победу над Германией» медальясӧн, мукӧд наградаӧн.
Мария Михайловна кувсьыліс 2007 вося май 15 лунӧ. Рӧдина дорйысь, зіля уджалысь, мам, баб йылысь паметьыс век кежлӧ коляс сылӧн рӧдвужлӧн да матыссаяслӧн паметьын. Муӧдз копыр нывбаба-фронтӧвикъяслы.
<> Нина Иванова. Снимокъяс вылын: Мария Калистратовалӧн военнӧй билетысь фото; 2000 вося май 8 лунӧ.