Медикъяс пасйӧны, мый туберкулёз бӧрыньтчӧ. Сідз, воддза воын серти мӧйму Комиын висьмӧма 13 прӧчентӧн этшаджык морт. Регионын 70 прӧчент олысьыс быд во вӧчӧ флюорография.
Кыдзи видзчысьны тайӧ пӧрӧссьыс? Позьӧ-ӧ сыысь мынтӧдчыны да мый вӧчны та могысь?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзисны республикаын туберкулёзлы паныд водзсасян диспансерысь специалистъяс.
Республикаса тубдиспансерысь главнӧй врач Сергей Водопьянов:
–Талун диспансер син улас кутӧ да бурдӧдӧ 250 мортӧс. Тайӧ неважӧн и водзтіджык висьмӧмаыс.
Мӧйму регионын туберкулёзӧн нёрпаліс 150 морт, на лыдысь 15 прӧчентыс нӧшта на и ВИЧ-инфекцияӧн.
Тайӧ пӧрӧссьыс Комиын кувсис кызь морт. Унджыкыслысь Кох палочкасӧ казялім кувсьӧм бӧрас нин. Эмӧсь и сэтшӧмъяс, кодъяс эськӧ бурдӧдчисны тӧлысь либӧ во, но пӧрӧсыс веніс. Тайӧ зэв нин сёр, висьӧмыс та каднас ёна нин йиджӧ вир-яяс. Сыктывкарын сӧмын ӧти морт дырджык кад бурдӧдчис, но век жӧ эз вермы венны туберкулёзсӧ.
Инфекцияыс кӧвъясьӧ лолыштӧмӧн, а сідзжӧ орччӧн кӧ кодкӧ кызӧ, несъялӧ, горзӧ либӧ сералӧ, дуль войтъясыс вермасны веськавны дзоньвидза мортлы. Но сэк жӧ туялӧмаӧсь, мый дулльыс кӧ войтыштас шыдӧ, мукӧд панясьысьыслы бациллаыс оз кӧвъясь.
Верстьӧысь коймӧд пайыслӧн вир-яяс эм «вугралысь» туберкулёз микобактерия. Вирнад сійӧ визлалӧ сӧнъясӧд, а сэсся аддзӧ шогманаин да поздысьӧ, артмӧ сідз шусяна Гон очаг. Но тайӧ абу на висьысь, и бациллаыс татшӧмсяньыс оз разав, некод сысянь оз висьмы, сійӧс весиг больничаӧ оз водтӧдны. Но быд сё татшӧм мортысь витӧн-дасӧн висьмӧны. Палочкасӧ вермасны «садьмӧдны» СПИД, ВИЧ-инфекция, диабет, язва, бронхит, лейкоз да мукӧд висьӧм, а сідзжӧ лёк оласног.
Шуам, мортыс нэмсӧ лючки оліс да некутшӧм туберкулёзӧн эз майшась, а ветымын арӧсӧн воштіс уджсӧ, мӧдіс омӧля сёйны, юсис, кутіс помся шпуткыны чигарка, уколасьны дурмӧдчанторйӧн. Нӧшта на и во вит эз петкӧдчыв врачлы, эз вӧч флюорография.
Пӧрӧсыс вермас «садьмыны» и ыджыд шогысь, ёна майшасьӧмысь, стрессысь. Та вӧсна Кох палочка ёна разалӧ дзескыдінын, следственнӧй изоляторын. Дерт, сэні зэв стрӧга видзӧдӧны та бӧрся. Мыж вӧчысьяс вонас кыкысь вӧчӧны флюорография.
Сэсся, овлӧ, мортыс сьӧкыда висьӧ туберкулёзӧн и кутшӧмкӧ мыж вӧчӧмысь во кежлӧ веськалӧ дзескыдінӧ. Кадыс кольӧ да, бурдӧдчӧмсӧ помавтӧг сійӧс лэдзӧны сутшкасьысь сутуга сайысь, юӧртӧны та йылысь тубдиспансерӧ. А висьысьыс Сыктывкарӧ пыдди мунӧ овны, шуам, Емваӧ и сэні «вошӧ». Татшӧмъяссӧ весиг корсьӧны суд пыр да тшӧктӧны водзӧ бурдӧдчыны.
95 прӧчент верстьӧлы туберкулёзыс медсясӧ поздысьӧ тыас. Но вермӧ йиджны лыад, синмад, кучикад, гыркъяд да веяд. Сӧмын юрсиысь да гыжйысь абу казявлӧмаӧсь пӧрӧссӧ.
Гӧгӧрвоны, мый кӧвъясис туберкулёз, абу кокньыд. Мортсӧ кызӧдӧ, субфебрильнӧй температураыс содыштӧма 37,2-37,5-ӧдз, войнас пӧсявлӧ, вын-эбӧсыс чинӧ, ӧдйӧ мудзӧ, овлӧ, неуна омӧльтчӧ. Дзик жӧ татшӧм серпасыс и грипп, коронавирус да уна мукӧд пӧрӧс дырйи, кор быть колӧ шыӧдчыны врач дорӧ. Но ті кӧ он шпуткӧй чигарка, а кызӧдӧ кык вежон да дырджык, пыр жӧ колӧ котӧртны поликлиникаӧ.
Медся ӧдйӧ Кох бацилласӧ позьӧ казявны флюорография вӧчӧмӧн. Предприятие-организацияӧн кывкутӧмӧн веськӧдлысь вонас ӧтчыд сы дорын быд зільысьлысь корӧ та йылысь справка. Но, кыдз тыдовтчӧ, воысь-во снимоксӧ вӧчӧны ӧти и сійӧ жӧ йӧзыс. Флюорография кабинетӧ, позьӧ шуны, оз пыравлыны пенсионер, вермытӧм да уджтӧмалысь. Татшӧмыс республикаын став олыссьыс 24 прӧчентыс.
Туберкулёзсӧ кӧ казялісны водз, 70 прӧчент висьысьыс сыысь вермас мынтӧдчыны. Татшӧмсӧ бурдӧдӧны квайт тӧлысь «кокньыд» да донтӧм лекарствоӧн. Тайӧ таблеткаясыс оз ёна мӧрччыны вир-яйлы.
Казялісны кӧ туберкулёз, но бацилласӧ висьысьыс оз разӧд, сійӧ бурдӧдчӧ гортас. Врач либӧ медсестра волӧны сы ордӧ, сетӧны препарат да видзӧдӧны, медым на дырйи ньылыштіс став таблеткасӧ. Вежоннас ӧтчыд волӧ участкӧвӧй фтизиатр либӧ терапевт.
Позьӧ бурдӧдчыны и «удалённӧя». Висьысьыслы вежон кежлӧ кольӧны колана мында лекарство. Врачыс больничаас восьтӧ планшетсӧ, а нёрпалысьыс гортсяньыс смартфон пыр петкӧдлӧ пызан вылас лекарствосӧ да висьтавлӧ, сэтшӧмтӧ пӧ лунӧ юи индӧм мында лекарство, та дырйи врачыс видзӧдӧ, кыдзи сійӧ ньылалӧ таблеткасӧ. Еджыд халата специалист юасьӧ и сылӧн дзоньвидзалун йылысь. Карса больничасянь татшӧм ногӧн вермӧны видзӧдны весиг орчча районысь висьысьяс бӧрся.
Но эмӧсь нёрпалысьяс, кодъяслы вир-яяс пӧрӧсыс ёна нин вужъясьӧма, нӧшта на та дорӧ мортыслы кӧвъясьӧма ВИЧ да мукӧд висьӧм. Татшӧмсӧ дон босьттӧг бурдӧдӧны стационарын кык во да дырджык 4-5 сикас зэв «чорыд» да дона лекарствоӧн, кытчӧдз оз дугды разӧдны бацилласӧ. И на пӧвстысь 60 прӧчентыс мынтӧдчӧ пӧрӧссьыс.
Став колана лекарствоыс республикаын тырмымӧн. Кӧрткерӧс районысь ӧтдор специалист-фтизиатрыс тырмымӧн жӧ.
Юркарын республикаса тубдиспансерын капремонт дырйи евростандарт серти вӧчим торъя юкӧн, кӧні талун бурдӧдчӧны микобактерия разӧдысь висьысьяс. Кык нёрпалысь вылӧ артыштӧм быд жырйын торъя асмогасянін, душ, нуръясянін да вентиляция.
2016 воын миян тубдиспансеркӧд ӧтувтісны Воркутаысь да Печораысь туберкулёз бурдӧда-нінъяс. Ӧні миян врачьяс тшӧкыда ветлӧны сэтчӧ. Москваын да Санкт-Петербургын быд во вӧлі дӧжналӧны та йылысь. А ме серамсорӧн вочавидзлі, мися Санкт-Петербургныд Воркута дорысь квайт километрӧн матынджык Сыктывкарӧдз, бурджык тайӧ карас бурдӧдчаніныскӧд ӧтувтны…
Хирургия юкӧнын миян дас койка. Унджыкыс оз и ков. Операция вӧчам, тыас кӧ артмӧма розь, да сійӧ некыдз оз бурд. Овлӧ, тыас артмӧ кориз сяма чорыдін, сэтчӧ весиг лекарствоыс оз йидж. Сэки вундам чорзьӧминсӧ. Мортыс кӧ оз кер дорын пӧрӧдчы либӧ оз котӧрт марафон, сылӧн уджалӧ 30 прӧчент тыыс. Та вӧсна операцияысь нинӧм лёкыс оз ло.
Бациллакӧд тышын медся тӧдчанаыс – кывзысьны врачлысь. Оз позь аснаукӧн юны индӧмысь унджык либӧ этшаджык лекарство, вӧчны кост либӧ дугӧдчыны бурдӧдчӧмсьыс. Татшӧм ногӧн «тышкасьӧмнад» туберкулёз палочкаыс велалӧ лекарство дорас да, сэсся сійӧс нинӧмӧн он прӧймит.
Медым тайӧ пӧрӧсыс эз вужъясь вир-яяд, вонас ӧтчыд колӧ вӧчны флюорография. Колӧ босьтчыны дзоньвидза оласногӧ, радейтны вӧр-ва, тшӧкыдджыка мыськыны китӧ да лючки сёйны. Ассьыным уджалысьясӧс ми пыр ӧлӧдам: тшыг кынӧмӧн удж вылад эн локтӧй.
И дерт, верстьӧӧс и челядьӧс медся бура дорйӧ вакцина. Уколасьӧмалы кӧ кӧвъясяс бацилла, мортыс нёрпалас кокньыда.
Тубдиспансерысь главнӧй врачӧс вежысь, челядьлӧн фтизиатр Валентина Гудырева:
–Таво туберкулёзӧн висьмис ӧти пузчужӧм да тыр алыдтӧм нёль кага.
2023 воын кӧ тайӧ пӧрӧснас медсясӧ нёрпалісны 14 арӧсысь томджыкъяс, мӧйму – 15-18 арӧсаяс нин. Ставныс бацилласӧ кӧвъялӧмаӧсь висьыссянь.
Та вӧсна тӧдчана став верстьӧыслы ас кадӧ вӧчны флюорография, медым насянь некод эз висьмы, торйӧн нин пузчужӧм кагукъяс, ӧд налӧн иммунитетыс оз на вермы водзсасьны туберкулёзлы паныд.
Туберкулёз тшӧкыдджыка кӧвъясьӧ кагалы чужӧмсяньыс сизим арӧсӧдз, ныв-зонлы гормон вежсигас, а сідзжӧ хроническӧя нёрпалысь, вакцинируйттӧм да висьыськӧд орччӧн олысь челядьлы.
Кага чужӧм бӧрын 3-7 лун мысти нин, ставыс кӧ лючки дзоньвидзалун боксяньыс, роддомас сылы пельпомас вӧчӧны БЦЖ-М вакцина. Уколалӧминас артмӧ ичӧтик дой, коді недыр мысти орзьыштӧ, а сэсся вевттьыссьӧ чорыд лӧмӧн. Сылӧн усьӧм бӧрын кучикас артмӧ ичӧтик вурыс.
Дзолюк вир-яйын артмӧ туберкулёз мико-бактериялы паныд 15 во кежлӧ аслыссяма иммунитет.
Ӧтисянь 15 арӧсӧдз детсадйын либӧ школаын челядьлы вӧчӧны Манту реакция. Вӧчӧминыс кӧ ёна гӧрдӧдӧ, ыстӧны тубдиспансерӧ фтизиатр дорӧ. Сійӧ нин стӧча вермас туявны, эм-ӧ кагаыслӧн туберкулёз. 12 во нин республикаын 8-17 арӧсалы вӧчӧны диаскинтест. Сэні тшӧтш эм туберкулин, но тестыс петкӧдлӧ сӧмын сійӧ палочкаяссӧ, кодъяс эмӧсь вир-яяс да вермасны вайӧдны висьӧмӧдз. 15 арӧссянь ныв-зонлы вӧчӧны флюорография.
Гӧгӧрвоны, мый дзолюкыслӧн туберкулёз, сьӧкыд. Сылӧн тыыс оз доймы, сы вӧсна мый сэні абуӧсь вей помъясыс. 90 прӧчент кагасӧ оз кызӧд, да сійӧ оз разӧд бацилласӧ. Кох палочкаыс чӧжсьӧ лимфа гӧрӧдъясын. Видзӧднысӧ кагаыс дзоньвидза, вир анализыс бур жӧ. Овлӧ, ичӧтик температура (37,2), но куйлыштӧм бӧрын сійӧ вермас чинны.
Уколавтӧм дзолюклӧн вир-яяс Кох палочкалы паныд антителӧясыс абуӧсь, та вӧсна инфекцияыс вермас веськавны тыас да разавны мукӧдлаӧ. Уколыс, дерт, оз видз ичӧт мортӧс бациллаысь, но висьӧмсӧ венны лоӧ ёна кокньыдджык. Сэсся фтизиатрсянь справкатӧг да туберкулинодиаг-ностикатӧг кагаӧс оз босьтны сад-яслиӧ, оз водтӧдны больничаӧ, оз лэдзны школаӧ, гожся лагерӧ да санаторийӧ.
Унатор и кага оласног сайын. Дзолюклы оз позь дыр да сёрӧдз пукавны компьютер сайын, телевизор водзын. Колӧ бура сёйны, песны вын-эбӧссӧ физкультураӧн, тшӧкыдджыка ветлыны вӧрӧ да вадорӧ.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.