Республикаын 297 школа, и быдлаын велӧдчысьяссӧ вердӧны пӧсь сёянӧн. Татшӧм серпасыс пӧ Россияын абу на став регионас.
Сэк жӧ менам уна тӧдсалӧн челядьыс велӧдчӧны юркарса школаясын. И кор налысь юала сэні нуръясьӧм йылысь, унджыкыс вочавидзӧны, чӧскыдтӧм пӧ сёяныс…
Мыйӧн нӧ найӧс вердӧны? Кутшӧм вӧлӧга эськӧ окотапырысь сёйисны?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Комиысь Роспотребнадзор управлениеса санитарнӧй надзор юкӧнысь главнӧй специалист-эксперт Татьяна Винницкая.
–Татьяна Анатольевна, тіян ведомствоныд видзӧдӧ школаса столӧвӧйын челядьӧс вердӧм бӧрся.
–Челядьӧс школаын вердӧмыс зэв кывкутана да тӧдчана удж. Кодсюрӧ, гашкӧ, чайтӧ, велӧдчысьясӧс пӧ номсӧдлӧны сыӧн, мый вайисны школаса столӧвӧйӧ. Тайӧ абу тадз. Школаса администрацияын, нуръясянінын зільысьяс да сёян-юан дасьтан оператор менюсӧ лӧсьӧдӧны кык вежон кежлӧ. Та дырйи тӧд вылын кутӧны унатор: медым вӧлӧгаыс вӧлі шогмана челядь вир-яйлы да дзоньвидзалунлы, лӧсяліс сьӧкта да калория серти.
Россияса президентлӧн индӧд серти Роспотребнадзор 2020 восянь сюся видзӧдӧ та бӧрся.
Быд во тшӧкыда прӧверкаӧн волам республикаса школаясӧ, велӧдчысьяслы сёян-юан дасьтан операторъяс да вӧлӧгаӧн могмӧдысьяс дорӧ. Донъялам, кымын велӧдчысь волӧ школаса столӧвӧйӧ, мыйӧн да бура-ӧ найӧс вердӧны. Лабораторияса торъя приборъяс петкӧдлӧны порция сьӧктасӧ, пӧсь-ӧ сёяныс, мыйта сэні калорияыс, бура-ӧ мыськӧмаӧсь тасьті-паньсӧ. Сюся видзӧдам, ас кадӧ-ӧ прӧйдитӧмаӧсь медосмотр да флюорография челядьлы пусьысь-пражитчысьяс, кыдзи да кӧні найӧ велӧдчӧмаӧсь гигиена правилӧясӧ.
Бӧръя кадӧ видзӧдлім, кыдзи юркарса школаяслы дасьтӧны вӧлӧгасӧ «Восторг» да «Общепит» предприятиеяс. Бӧръяыс медсясӧ могмӧдӧ сёян-юанӧн Эжваса велӧдчанінъяс.
Кутшӧмсюрӧ тырмытӧмтор, дерт, казявлам. Но найӧс пыр жӧ бырӧдӧны. Медтӧдчанаыс сыын, мый Сыктывкарса ни ӧти школаын сёян-юан помысь эз вӧв некутшӧм инфекция. Россияын 70% татшӧм пӧрӧсыс паськалӧма буретш велӧдан учреждениеса нуръясянінсянь.
–Школаясын асьныс пусьӧны-пражитчӧны?
–Каръясын кызвынлаас сёян-юансӧ дасьтӧны операторъяс. Нуръясянінас вайӧны сідз шусяна полуфабрикат, кодӧс колӧ сӧмын пуыштны, шонтыштны либӧ пражитны. Сэк жӧ ӧткымынлаӧ вайӧны дась нин вӧлӧга, татшӧмсӧ колӧ сӧмын шонтыштны.
Кӧнсюрӧ пусьӧны-пражитчӧны гортын моз. Сэтчӧ вайӧны став колана вӧлӧгасӧ да асьныс дасьтӧны сёян-юансӧ. Медсясӧ тадзи вӧчӧны сиктын. Асьныс весалӧны картупель, пӧжалӧны нянь, пуӧны шыд да рок, пражитӧны чери-яй.
Карса школаын пусьысьясӧн веськӧдлӧ оператор, а сиктсаын – директор.
–Кодлысь ньӧбӧны вӧлӧгасӧ?
–Тӧдтӧм котырлысь, дерт, немтор оз босьтны. Мед кӧть и донтӧм донысь. Эм сідз шусяна реестр, кӧні лыддьӧдлӧма став котырсӧ, кодъяс уна во нин могмӧдӧны школаяссӧ вӧлӧгаӧн да бура нин тӧдсаӧсь. И ылӧдчыны некод оз мӧд. Сыктывкарын татшӧмыс сизимдас.
Водзті ёна ёртасьлісны Кировса поставщикъяскӧд, но найӧ надзӧник эновтчисны.
Унаӧн вӧзйысьӧны ваявны школаясӧ вӧлӧгасӧ. Но кор тӧдмалӧны, мый на бӧрся мӧдасны зэв стрӧга видзӧдны, пыр и ӧвтыштчӧны.
Талун вӧлӧгаӧн медсясӧ могмӧдӧны миян гырысь предприятиеяс: Сыктывкарса йӧв завод, «Сыктывкархлеб», «Пригороднӧй» совхоз да Зеленечса чипан видзан фабрика.
Град выв пуктас, фрукты, чери, яй да йӧла вӧлӧга вайӧны и гырысь базаясысь. Кӧть тайӧ котыръясыс тӧдсаӧсь нин, ставныс бӧрся видзӧдӧны зэв стрӧга. Торйӧн нин сюся донъялӧны бокысь вайӧм мӧс вый да сыр. Медсясӧ тайӧ овлӧ шогмытӧм.
Школаса специалистъяс асьныс стрӧга видзӧдӧны, мыйсяма вӧлӧга налы вайӧны, лючки-ӧ та боксянь став кабала-документыс, дыр-ӧ да кӧні позьӧ видзны сёян-юансӧ.
Быд казялӧм тырмытӧмтор йылысь юӧртам регионса юралысьлы да юркарса администрацияысь специалистъяслы.
—–Кутшӧм тырмытӧмторъяс овлӧны?
–Водзті кӧ казявлім уна тырмытӧмтор, бӧръя нёль вонас та боксянь серпасыс ёна вежсис бурланьӧ.
Прӧверкаяс дырйи воддза моз казялам, мый карса гырысь школаясын, кӧні сюрс сайӧ велӧдчысь, а столӧвӧяс ӧтпырйӧ позьӧ вердны 200 мортӧс, пызан вылас сёян-юансӧ разӧдӧны водзвыв. Та вӧсна, гӧгӧрвоана, ставыс кӧдзалӧ, и абу нин чӧскыд.
Но бӧръя кадӧ нуръясянінъясӧ ньӧбисны шоналан пызанъяс либӧ дзоньталісны важсӧ. Сэні вӧлӧгаыс дыр оз кӧдзав.
Миян специалистъяс вӧзйӧны бурджыка вердны челядьӧс. Ӧд и та сайын налӧн дзоньвидзалуныс. Рытыв-Войвыв федеральнӧй кытшын бӧръя кадӧ ёна содіс тшӧгӧм зонпосниыс. 1-4 классъясын велӧдчысьясысь 34 прӧчентыс татшӧм.
Миян ведомствоса специалистъяслӧн видзӧдлас серти, челядьлы унджык колӧ вӧзйыны град выв пуктас, а калбас-сосискиысь дзикӧдз дугӧдчыны, ӧд сэні вывті уна сов да кага гырклы мукӧд ковтӧмтор. Но томулов калбаснад окотапырысь номсасьӧны. Немтор оз шыбитсьы. Калбас-сосискилы паныд ми коймӧд во нин водзсасям. Школаса менюысь татшӧм вӧлӧгасӧ дзикӧдз киритім.
Челядьӧс лючки вердны сьӧкыд и кык сменаӧн велӧдчиганыс. Сыктывкарын татшӧмыс 34 школа. Зонпосниӧс быд нёль час мысти колӧ вердны пӧсь сёянӧн. Та дырйи кутны тӧд вылын, мыйта сэні калория, гос, углевод, минерал да витамин.
–А мый оз сёйны челядь?
–Школаса нуръясянінын найӧ озджык сёйны рок, шыд, чери да рысь. Та пыдди ӧтияс перемена дырйи котӧртӧны орчча лавкаӧ чипсыла да газвала, мӧдъяс пукалӧны классас да нуръясьӧны гортсьыс вайӧм сідз шусяна ланч-боксысь яблӧгӧн, калбаса либӧ сыра няньӧн да кутшӧмкӧ юмов юанторйӧн.
Весиг мам-бать корӧны, медым, шуам, черисӧ эз вӧзйыны челядьыслы. Абу пӧ чӧскыд да, позьӧ кӧ, мыйӧнкӧ вежӧй. Но норматив серти оз ставсӧ позь вежны. Шуам, чери пыдди позьӧ сетны сӧмын рысь либӧ мӧс яй.
Школаса столӧвӧйын оз кӧсйыны сёйны медсясӧ гырысь класса велӧдчысьяс. Кыдз шуӧны, абу пӧ «престижнӧ». Ӧд найӧ лыддьӧны асьнысӧ верстьӧӧн, а школаын пӧ нуръясьӧны сӧмын зонпосни. Та вӧсна ныв-зон ньӧбӧны сӧмын пӧжас. И татшӧм серпасыс пӧ Россия пасьталаын.
Дерт, позьӧ рушкутӧ тыртны кӧвдум-шаньгаӧн, сушки-кӧлачӧн, ӧрека батончикӧн, но вир-яйыдлы бурджык шыд да котлет-пюре. Кор мортыс пӧттӧдз сёяс, вир-яйыс дугдӧ лэдзны желудокас соксӧ. Кампет-преникнад сокыс дугдӧ жӧ артмыны, но та дырйи вир-яй кольӧ тшыг. Сэсся татшӧм «номсасьӧмнад» гыркъяд быдсикас висьӧмыс кӧвъясьӧ.
–Школаын велӧдчӧны и висьлӧс зонпосни. Кыдзи найӧс вердӧны?
–Воысь-во содӧ висьлӧс кагаыс. Мукӧд школаас татшӧмыс комын морт. Пусьысь-пражитчысьяс ставнысӧ найӧс тӧдӧны. Оператор дасьтӧ менюсӧ 1-4, 5-11 класса велӧдчысьяслы да нӧшта на комын кагалы торйӧн. Сыктывкарын «Восторг» операторса технологъяс дасьтӧмаӧсь торъя вӧлӧга диабетӧн висьысь челядьлы, а сідзжӧ кодъяслы оз позь номсасьны белока, глютена да йӧла сёян-юанӧн. Татшӧм предприятиеыслы кокньыдджык вежлавны менюсӧ, сёянсӧ уналы дасьтӧны да. Сэк жӧ, шуам, сиктса ичӧт школаын сьӧкыдджык нин торъя велӧдчысьлы пуны-пражитны бурдӧдчан вӧлӧгасӧ.
–Кор да мыйӧн вердӧны томуловӧс?
–Асывнас сетӧны рок. Луннас челядь пажнайтӧны шыдӧн, чериӧн либӧ яйторйӧн, макаронӧн да нырӧм картупельӧн, компотӧн да пӧжасӧн. Салат эз мӧдны сетны, оз ставӧн сёйны да. Та вӧсна тулыс-арын быдӧнлы тасьтіас пуктӧны свеж помидор либӧ ӧгуреч, а тӧвнас – солалӧмӧс.
Кага кӧ велӧдчӧ мӧд сменаын либӧ ветлӧдлӧ сідз шусяна продлёнкаӧ, эм на и полдник.
–И уна-ӧ колӧ вештыны нуръясьӧмысь?
–Россияса президентлӧн индӧд серти 1-4 классъясын велӧдчысьясӧс вердӧны дон босьттӧг. Мукӧдыс вештӧны 105 шайт. Мӧд сменаын велӧдчысьяс сёйӧны 130 шайт дон.
–А бать-мам «мыжаӧсь», кагаыс кӧ школаын оз сёй?
–35 прӧчент семьяын вунӧдӧмаӧсь сідз шусяна сёян культурасӧ. Мукӧдыс и гортаныс оз пусьыны-пражитчыны, оз вӧчны рыська сырник да запеканка, оз пуны йӧла рок. Асывнас тасьтіӧ пуктасны китыр кос сідз шусяна хлопья, кисьтасны йӧвтор да панясьӧны. Ньӧбӧны пицца либӧ ӧдйӧ пусян вермишель, чипсы да пельмень. Дерт, сэсся зонпосни оз велавны сёйны салат, шыд, рок, йӧла вӧлӧга да чери.
Уна семьяын велӧдӧмаӧсь ныв-писӧ чӧсмасьны быдсикас соус-кетчупӧн да майонезӧн. Со челядьыс и оз сёйны «мазиктӧг» (на ногӧн кӧ, майонезтӧг). Татшӧм бать-мамыс медсясӧ и норасьӧны, школаса столӧвӧйын пӧ ставыс чӧскыдтӧм.
–Мый вӧчны бать-мамлы, каганыс кӧ оз кӧсйы нуръясьны школаын?
–Бать-мамлӧн талун эм зэв уна позянлун. Найӧ тшӧкыда волӧны школаса нуръясянінӧ, видзӧдӧны, кыдзи да мыйӧн номсӧдлӧны налысь быдтассӧ. Чӧскыд-ӧ, пӧсь-ӧ сёяныс, ыджыд-ӧ порцияыс, уна-ӧ шыбласыс да сідз водзӧ. Ӧд збыльысь, мыйкӧ кӧ челядь оз сёйны, мыйла таысь колӧ мынтысьны? И бать-мам комитет вермас школаса веськӧдлысьяскӧд вежны менюсӧ.
Бать-мам медбура видзӧдӧны челядьыслӧн нуръясьӧм бӧрся юркарса Пушкин нима гимназияын.
<> Николай Размыслов. Снимокыс авторлӧн.