Таво диспансеризация дырйи мужичӧйлы да нывбабалы позьӧ донъявны сідз шусяна репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ. Тайӧс колӧ вӧчны, медым тӧдмавны, ставыс-ӧ лючки вир-яяс, да вермасны-ӧ найӧ лоны мамӧн да батьӧн. Кыдз юӧртӧ ФОМС, профосмотр дырйи репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ вермас донъявны странаса квайт миллион олысь.
Кытчӧ колӧ шыӧдчыны та могысь? Мый вӧчӧны врачьяс, медым тӧдмавны, сяммасны-ӧ гозъя чужтыны кагукӧс?
Тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзисны мужичӧйлӧн да нывбабалӧн дзоньвидзалун бӧрся видзӧдысь специалистъяс.
Сыктывкарса коймӧд номера поликлиникаысь нывбаба консультацияса врач акушер-гинеколог Светлана Рогозина:
–Медым тӧдмавны, ставыс-ӧ лючки 18-49 арӧса нывбабалӧн вир-яяс, да вермас-ӧ сійӧ лоны мамӧн, гинеколог видзӧдӧ быд медосмотр, а бӧръя кык тӧлысьсӧ и диспансеризация дырйи.
Быд пузчужӧм нывкаӧс колӧ петкӧдлыны врачлы 3, 7, 13 да 15 арӧсын, а та бӧрын – быд во. Тайӧс вӧчӧны медводз нывлысь дзоньвидзалунсӧ видзӧм могысь, медым водзӧ вылӧ сійӧ вермис лоны мамӧн, чужтыны дзоньвидза кагукӧс.
Татшӧм могыс и выль программалӧн. Диспансеризация дырйи позьӧ казявны сӧмын на кӧвъясьӧм висьӧмсӧ, а сідзкӧ, эм позянлун водзджык заводитны бурдӧдчыны да мынтӧдчыны пӧрӧссьыс. Репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ диспансеризация дырйи донъялӧны ОМС весьтӧ дон босьттӧг. Та могысь колӧ шыӧдчыны поликлиникаӧ либӧ водзвыв гижӧдчыны 8-800-165-25 номера телефон пыр. Сьӧрысь колӧ босьтны ОМС полис, паспорт да… аптека контейнерын асъя кудз.
Акушер-гинеколог диспансеризация дырйи медводз вӧзъяс вочавидзны анкетаса 61 юалӧм вылӧ. Та бӧрын видзӧдлас-видлалас, ставыс-ӧ лючки морӧсас, кага чужтанінас, цитология могысь босьтас мазок, медым тӧдмавны, эм-ӧ кутшӧмкӧ инфекция. Тшӧкыда татшӧм инфекциясӧ нывбабаыс оз и казяв, нинӧм оз майшӧдлы да, но, овлӧ, та понда сылӧн оз гӧрддзась кагукыс. Папаниколау тест дырйи кӧ босьтӧм соскобыс вежас рӧмсӧ, сідзкӧ, нывбабаыслӧн кага чужтанінас вужъясьӧма лёк пыкӧс.
Ставыс кӧ лючки, репродукция боксянь диспансеризацияыс таӧн и помасяс. Но анкетаса юалӧмъяс вылӧ вочакывъясысь да анализъясысь кӧ врачыс казялас мыйкӧ неладнӧ, корасны сдайтны содтӧд анализ, а сідзжӧ УЗИ дырйи видзӧдласны аньлысь морӧссӧ да кынӧм увсӧ. Миометрия петкӧдлас, мый кызта матка сӧнӧрыс, эмӧсь-ӧ яичникас миома, гӧрӧд, полип, аденомиоз, эктопия, киста, кистома да мукӧд патология, мый омӧльтӧ репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ. УЗИ дырйи казялӧны и лёк пыкӧс.
Нывлӧн да нывбабалӧн репродуктивнӧй дзоньвидзалуныс тшӧтш и оласног сайын. Гӧгӧрвоана, вир-яйлы мӧрччӧ курыд зелля, куритчӧм да дурмӧдчантор.
Нывъяс пӧвстын талун зэв уна кыз-тшӧгыс, а тайӧ ёна падмӧдӧ кага чужтӧмсьыс. Томулов сёйӧны сідз шусяна фастфуд да дыр дізьвидзӧны-пукалӧны компьютер сайын либӧ помся дзоргӧны телефон-смартфонӧ.
Бур, нывбаба кӧ песӧ асьсӧ физкультураӧн, уялӧ, котралӧ лызьӧн да с.в. Медым ныв коркӧ лоис мамӧн да лючки чужтіс кага, томдырсяньыс колӧ сёйны бур да вир-яйлы колана сёян-юан. Тшыгъялӧм да вывті уна сёйӧм мӧрччӧ тӧлысся вылӧ, а сійӧ кӧ торксяс, зэв сьӧкыд бӧр ладмӧднысӧ.
Колана мында узьтӧмыс тшӧтш тӧдчӧ репродукция вылӧ, торкӧ тӧлыссясӧ.
Гинекологъясысь быдӧн ӧлӧдӧ нывбабаӧс кынӧм вӧтлӧмысь. Том нывлы тайӧ ёнджыка на мӧрччӧ дзоньвидзалунас. Сылӧн кынӧмас сэсся, гашкӧ, некор нин оз гӧрддзась кагукыс.
Нывъяс пӧвстысь унаӧн лыддьӧны, мый медводз колӧ ладмӧдны ассьыс олӧмсӧ, велӧдчыны, инасьны бур удж вылӧ, а сэсся нин чужтыны кага. Но нюжмасьны оз позь, тайӧс медбур вӧчны 18-29 арӧсӧн.
Тшӧкыда гозъя чайтӧны, мый немторйӧн оз висьны, но мыйлакӧ налӧн оз артмы чужтыны кага. Диспансеризация дырйи вермасны казявны помкасӧ да ас кадӧ мынтӧдчыны сыысь.
Республикаса клинико-перинатальнӧй шӧринысь уролог-андролог Ирек Аминев:
–Россияын 17-24 прӧчент гозъяыс талун оз вермыны чужтыны кага. Дзоньвидзалун видзан ставмирса котыр (ВОЗ) серти, демография боксянь повзьӧдчана нин 15 прӧчент.
Помкаыс абу сыын, мый том йӧз пӧвадитчисны, оз кӧсйыны ас выланыс босьтны семья вӧсна тӧжд-могсӧ да кывкутӧмсӧ. Унаӧн кӧсйӧны, но налӧн оз артмы чужтыны кагасӧ. И 50-60 прӧчентас таысь мыжа мужичӧй. Во 30-40 сайын вӧлі мӧдарӧ.
Комиын 14,5 прӧчент зонмыслӧн абу ставыс лючки репродукция боксянь. Нывъяслӧн татшӧм торксьӧмыс кык пӧв этшаджык.
Россияын дыр кад унджык программасӧ вӧлі сиӧма нывбаба дзоньвидзалун видзӧмлы. Мужичӧйлӧн репродукция вӧсна ёнасӧ эз майшасьлыны.Талун странаын 40 сюрс гинеколог да 7 сюрс уролог. Со и йывмӧ мужикуловыд.
Миян дорӧ медсясӧ шыӧдчӧны 21-50 арӧса мужичӧйяс, кодъяслӧн оз артмы чужтыны кага. Неважӧн воліс 69 арӧса мужичӧй, кӧсъям пӧ гӧтыркӧд чужтыны кага. Ӧтияс локтӧны ӧтлаасьӧм бӧрас куим тӧлысь мысти, мӧдъяс – дас во весьшӧрӧ «мырсьӧм» бӧрын.
И мый шемӧсмӧдӧ, медсясӧ локтӧны нывбаба консультациясянь. Гозъялӧн кӧ оз гӧрддзась кага, верӧсыс ыстӧ гӧтырсӧ врач дорӧ. Та дырйи весиг оз думыштчыв, мый, гашкӧ, таын эм и сылӧн мыж. Нывбаба консультацияын гӧтырсӧ видлалӧны да вӧчӧны кывкӧртӧд, мый сылӧн ставыс лючки, и сійӧ вермас чужтыны кага. Сӧмын та бӧрын верӧсыс шыӧдчӧ уролог дорӧ.
Кута лача, коркӧ воас кад, кор, мӧдарӧ, гозъя локтасны нывбаба консультацияӧ да юӧртасны, мый кӧсйӧны чужтыны кагукӧс, верӧс пӧ вӧлі нин врач-уролог дорын, да сылӧн ставыс лючки.
Мужичӧйлӧн да и нывбабалӧн сідз шусяна фертильнӧй арлыдыс 15-44 арӧс, кор найӧ вермӧны чужтыны кага. Но медым ас кадӧ казявны кутшӧмкӧ тырмытӧмтор, зонкасӧ колӧ петкӧдлыны андрологлы чужӧмсяньыс 4-6 тӧлысь мысти, сэсся 3, 6, 14, 15, 16 да 17 арӧсын, а бурджык тайӧс вӧчны быд во. Тайӧ сетӧ позянлун ас кадӧ казявны фимоза, ва пыкӧса висьӧм, ӧдӧм-гӧрдӧдӧм, киста да весиг лёк пыкӧс.
Зонлысь репродукция боксянь тырмытӧмторсӧ аддзыны кокньыдджык, ӧд сылӧн ставыс ортсын. Чужӧм бӧрас нин позьӧ гӧгӧрвоны, мый сылӧн анорхизм, эктопия либӧ крипторхизм, кор ӧти, а, овлӧ, и кыкнан колькйыс абу ортсын, тобоняс, а кӧнкӧ пытшкын. Врач вермас казявны кагалысь фимоза, ва пыкӧса висьӧм, ӧдӧм-гӧрдӧдӧм, киста да весиг лёк пыкӧс. Овлӧ и варикоцеле, кор яндзимас сӧныс паськалӧма. Тані нин ковмас уджыштны хирурглы.
Став лыддьӧдлӧм пӧрӧсыс вермӧ вайӧдны сыӧдз, мый мужичӧйлӧн некор оз артмы кага.
Кызь во сайын, кор сӧмын на заводиті урологавны, мужичӧй кӧйдыссӧ донъявлісны стрӧгджыка. Талун казялам кӧ кӧть ӧти тэрыб сперматозоид, бур нин.
Сӧглас жӧ, унатор оласног сайын. Дзоньвидзалун вылӧ ёна мӧрччӧ куритчӧм, вейпӧн тшынасьӧм, курыд зелля да быдсикас дурмӧдчантор. Бур, гозъя кӧ ёртасьӧны физкультуракӧд, спорткӧд, тшӧкыда петалӧны вӧрӧ, вадорӧ да с.в. Дерт, колӧ лючки сёйны-юны да тырмымӧн узьны.
Коми Республикаын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь главнӧй внештатнӧй уролог, регионса клиническӧй больничаысь врач-уролог Эдуард Байков:
–18-40 арӧса мужичӧйяслы диспансеризация колӧ вӧчны куим вонас ӧтчыд, таысь ыджыдджык арлыдалы – быд во.
Та дырйи мужичӧйлысь репродуктивнӧй дзоньвидзалунсӧ вермас донъявны врач-уролог либӧ врач-хирург, коді торйӧн велӧдчис да босьтіс колана сертификат.
Мужичӧйлы тшӧтш вӧзйӧны анкета, кӧні 23 юалӧм. Вочакывъяс серти врач вермас помавны репродукция боксянь диспансеризациясӧ. Но мортыс кӧ кызӧма, сылӧн зэв этша тестостерон гормон, нёрпалӧ диабетӧн, ВИЧ-ӧн да мукӧд пӧрӧсӧн, сылы тшӧктасны сдайтны некымын анализ, вӧчны спермограмма, УЗИ-ӧн видзӧдласны предстательнӧй железасӧ да тобоньсӧ, таысь ӧтдор квайт тӧлысь ковмас бурдӧдчыны лекарствоӧн да та бӧрын бара петкӧдчыны врач-урологлы либӧ хирурглы.
Мортыс кӧ челядьдырйиыс висис паротитӧн, тшӧтш ыстасны вӧчны спермограмма. Диспансеризация дырйи тайӧс вӧчӧны дон босьттӧг. Казьтышта, водзті спермограммаысь колӧ вӧлі вештысьны. Тайӧ медшӧр анализ, коді петкӧдлӧ мужичӧйлысь фертильнӧй позянлунсӧ.
Республикаын эм и мужичӧй кӧйдыс кынтан да видзан криобанк. Шуам, 19 арӧса зонлысь казялісны лёк пыкӧс. Медым югӧрӧн бурдӧдчӧмыс да химиотерапияыс эз омӧльт спермасӧ, мортыслысь босьтӧны кӧйдыссӧ да кынтӧны. Некымын во мысти гӧтырыс сы отсӧгӧн вермас чужтыны кагукӧс. Бӧръя кадӧ кодсюрӧ сдайтӧ кӧйдыссӧ и спецоперация вылӧ мунӧм водзас. Быд во кӧйдыссӧ видзӧмысь колӧ вештыны кык сюрс гӧгӧр шайт.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокыс авторлӧн.