Кымын дырджык мортыд олӧ, сымын рыжджык лоӧ вир-яйыс. Сійӧ быттьӧкӧ хрусталь дозмук.
Том мортыд весиг вылісянь кӧ шнёпкысяс муас, овлӧ, некыт оз чегъяв-дойд. А 65 арӧсалы тырмымӧн кок йывсяньыс гатшасьны. Пӧрысь мортлы медся лёк чегъявны кадж дзирсӧ. Лёк пыкӧс, инфаркт да сюв висьӧм серти кадж дзир чегӧмысь кувсьысьыс ёна унджык.
Мыйла олӧмалӧн рыжмӧ лыыс? Кыдзи видзчысьны усьӧм-джӧмдӧмысь да доймалӧмысь?
Регионса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочави-дзисны дзоньвидзалун видзысьяс.
Коми Республикаын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь внештатнӧй гериатр, республикаса ветеранъяслӧн госпитальысь главнӧй врачӧс вежысь Наталья Дубова:
–Нӧшта казьтышта, Россияса президент шуис, мый колӧ вӧчны ставсӧ, медым 2030 воын йӧзыс лючки олісны этша вылӧ 78 арӧсӧдз. Но могыс абу сӧмын сыын, медым дыр овны. Зэв тӧдчана та дырйи лоны дзоньвидзаӧн, ас вежӧраӧн да сяммыны асьтӧ дӧзьӧритны.
Олӧмаяс тшӧкыда усьӧныидоймӧны, чегӧны ки-коксӧ. Врачьяс казялӧмаӧсь, кадж дзир чегӧм бӧрын пӧрысь морт олӧ сӧмын во-мӧд. Ки-кок чегӧм бӧрад позьӧ на кыдзкӧ ветлӧдлыны, петавны ывлаӧ, а кадж доймӧм бӧрын унаӧн нэм помсӧ коллялӧны гортаныс, некодкӧд оз аддзысьлыны, оз ёртасьны. Рӧдвужыслы да матыссаясыслы оз позь кольны татшӧм висьысьсӧ ӧтнассӧ.
Россия Федерацияын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерство 2019 воын на вынсьӧдіс олӧмаясӧс усьӧм-доймалӧмысь дорйӧм кузя документ. Сы серти 2019-2021 воясӧ сизим регионын, сёрӧнджык дас сизимын да кызь сизимын, а 2024-2030 воясӧ став 89 регионын, тшӧтш и Комиын, олӧма войтырлы 48 часӧн колӧ вӧчны операция.
Сизимдас прӧчент олӧмаыс доймалӧ гортас. Тайӧ и гӧгӧрвоана, ӧд кызвыныс пенсия вылынӧсь нин да некӧн оз уджавны. Пӧрысьыдлӧн син-пельыс омӧля аддзӧ да кылӧ, юрыс бергӧдчӧ, ки-кокыс вынтӧммӧ, давленньӧыс чеччалӧ. Тадзнад абу сьӧкыд усьны-джӧмдыны.
Казялӧмаӧсь, том морт гатшасьӧ водзлань либӧ кымынь, а пӧрысь усьӧ боквыв. Та вӧсна пӧль-пӧч тшӧкыдджыка дойдӧ каджсӧ, пельпомсӧ, сюрса лысӧ да кисӧ.
Пӧрысьыдлӧн лыыс рыж, да дыр ковмас бурдӧдчыны. Медым эз су татшӧм ускӧттьӧыс, матыссаяслы колӧ вӧчны ставсӧ, медым пӧль-пӧчыслы гортас овсис лючки.
Керка-патераас мед эз вӧвны джуджыд порогъяс, ёсь пельӧса пызан-шкап, колӧ идравны ковтӧм улӧс-джадж да мукӧдтор. Олӧма йӧз радейтӧны джоджас вольсавны ковёр. Помъясыс сылӧн кусыньтчӧны, да верман джӧмдыны. Та вӧсна бурджык, джоджад кӧ нинӧм оз ло. Медым кокыд эз вильдав, колӧ новлыны резина пыдӧса кӧм, а гортад – тяпи. И медым найӧ эз усьны коксьыд. Ёна пасьтасьны оз жӧ ков, медым некыт нинӧм эз ӧшав. Овлӧ, вӧньыс разьсяс, да кытчӧкӧ верман крукасьны. Жыръясад мед вӧлі югыд. Асмогасянінын, мыссян-киськасянінын стенас позьӧ вӧчавны кутчысян воропъяс. Пенсионеръяс тшӧкыда олӧны ӧткӧн, та вӧсна лӧсьӧдӧны пон-кань. Таысь налы, дерт, гажаджык, но, овлӧ, и найӧ джӧмдӧдӧны кӧзяинсӧ. Пӧрысь морт кӧ омӧля кылӧ, пеляс колӧ новлыны аппарат, а синмыс кӧ оз аддзы – ӧчки.
Коми Республикаса консультация да диагностика шӧринысь эндокринология шӧринӧн веськӧдлысь Ольга Старцева:
–Ветымын арӧсысь олӧмаджык 37 прӧчент нывбаба нёрпалӧ остеопорозӧн. Тайӧ жӧ арлыда мужичӧйысь татшӧмыс 27 прӧчент. Остеопороз дырйи лыыд рыжмӧ, а, сідзкӧ, и кокньыда чегъясьӧ весиг сідз шусяна минимальнӧй травма дырйи, кор мортыс усьӧ кок йывсяньыс.
Медся сьӧкыдӧн лоӧ кадж чегӧм. 12-47 прӧчент татшӧм доймӧмаыс во мысти кувсьӧ.
Медым лыыд кадысь водз эз рыжмы, колӧ тӧждысьны ичӧтдырсяньыд на. Лыясным ёнмӧны 20-30 арӧсӧдз, а та бӧрын воысь-во омӧльтчӧны. Профилактика боксянь медся тӧдчана – лючки сёйны-юны. Суткинас вир-яйыдлы колӧ 1.000-1.200 миллиграмм кальций. Та могысь тырмымӧн луннас куимысь сёйны, шуам, 30 грамм сыр, 100 грамм рысь, йӧв стӧкан либӧ 170 грамм йогурт. Но кальцийыс оз йидж, оз кӧ ло D витамин. Суткинас вир-яйыдлы колӧ 1.000-2.000 единица либӧ 2-4 войт.
Йӧла вӧлӧгаысь ӧтдор номсасьны бурджык гостӧм яйӧн, колькйӧн, чериӧн, капустаӧн, ӧрекӧн, мускӧн, зӧр шыдӧса рокӧн да с.в.
Том мортлы тырмымӧн 30 минут гожйӧдны чужӧмтӧ да кимыштӧ, медым босьтны колана мында D витамин. Пӧрысьлы тадзнад сьӧкыдджык шедӧдны колана мындасӧ. Та вӧсна врач индӧд серти позьӧ содтӧд юны витамин.
Медым дыр да лючки овны, дорйыны лытӧ рыжмӧмысь, колӧ мера тӧдӧмӧн 150 минут на-дзӧник песны асьтӧ физкультураӧн да спортӧн. Сьылӧм-йӧктӧмысь ӧтдор позьӧ ветлӧдлыны скандинав ног, варччыны, пырӧдчыны мукӧд спорт сикасӧ. Шогмас и йога да пилатес. Но оз позь чеччавны да ӧдйӧ котравны.
Лыад ёна мӧрччӧ и лёк оласног. Мортыс кӧ луннас шпуткӧ сигарет пачка, 50 арӧсын сылӧн лыыс лоас дас прӧчентӧн рыжджык. Курыд зелля «мыськыштӧ» жӧ лысьыд колана клеткаяссӧ. Сэсся и гажа юраыдлӧн юрыс бергӧдчӧ, кокыс джӧмдалӧ. Тадзнад абу сьӧкыд кыткӧ чегъявны. Тайӧ инмӧ пӧрысьлы и томлы.
Лытӧ рыжмӧдӧны и кутшӧмсюрӧ лекарство (стероидъяс), висьӧмъяс (диабет, артрит, склероз) да мукӧдтор.
Врач весиг некутшӧм анализтӧг пыр и мӧдас бурдӧдны остеопорозысь, мортыс кӧ чегъяліс сюрса лысӧ, кадж дзирсӧ либӧ пельпомсӧ.
Тайӧ пӧрӧссӧ туялӧм могысь нуӧдӧны FRAX скрининг. Компьютер сюркнялӧ ставсӧ: мортыслысь ыдждасӧ да сьӧктасӧ, арлыдсӧ, кыткӧ сылӧн чегъявліс-ӧ, кутшӧм висьӧмъяс кӧвъясьлісны да мыйӧн бурдӧдчис да с.в.
FRAX стӧча вермас водзвыв висьтавны 40 арӧсысь олӧмаджык мужичӧйлы да нывбабалы, матысса дас вонас кыткӧ чегъясяс-ӧ налӧн остеопороз вӧсна.
Петкӧдчас кӧ, мый мортсӧ вермас суны татшӧм неминуча, 65 арӧсысь олӧмаджык нывбабалы да 70 арӧса мужичӧйлы нуӧдӧны денситометрия либӧ лы ультрасонометрия (КУС). Денситометрияыс вермас казявны лыысь весиг 2-5 прӧчент вошӧм-рыжмӧмсӧ. Рентген казялӧ, лысьыс кӧ вошис нин 30 прӧчент клеткаыс.
Коми Республикаын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь главнӧй внештатнӧй травматолог-ортопед Максим Дворников:
–Чегӧм кадж бурдӧдам Коми Республикаса клиника, Эжваса да юркарса ӧтиӧд номера больничаясын. Колана оборудование, имплант да специалистыс тырмымӧн. Ветлім Воркутаӧ, велӧдім сэтчӧс врачьясӧс вӧчны татшӧм операциясӧ. Августын аддзысьлам Ухтаса медикъяскӧд.
Мӧйму чегъясьӧм кадж дзирӧн больничаӧ шыӧдчис 153 морт. 114-ыслы вӧчим операция. Тавося вит тӧлысьӧн нуӧдім 60 операция.
Эндопротезирование вӧчам, чегӧма кӧ кадж дзирйыс. Та дырйи лысӧ вежам выль протезӧн. Имплантсӧ пуктӧм могысь уна вылӧ колӧ часӧн-джынйӧн.
Кадж дзирйыс кӧ дзонь, но чегъясьӧма орччӧн, вӧчам остеосинтез. Та дырйи лыяссӧ йитам фиксаторъясӧн. Абу кӧ уна торпыриг, операциясӧ вӧчам кызь минутӧн.
Чегӧм кадж дзирсӧ дон босьттӧг вежам быдӧнлы, весиг 90 арӧсаяслы. Овлӧ, вайӧны дой-мӧмаясӧс и районъясысь. И тайӧс колӧ вӧчны 24 часӧн, операцияӧн нюжмасьны оз позь.
Лун мысти висьысьыс бедь-кӧстыльӧн ветлӧдлӧ нин. Кор мортсӧ вайӧны больничаӧ, дойысла сійӧ быттьӧкӧ немтор оз гӧгӧрво, вошласьӧ вежӧрнас, синмыс гудыр, немтор оз казяв. Операция бӧрас, кор пуксян крӧвать дорас, казялан висьысьлысь югыд да ӧзъян синсӧ. И таысь нӧшта на нимкодь сьӧлӧм вылад.
Операция бӧрас колӧ на реабилитация. Татшӧм юкӧнъяс эмӧсь Эжваса, Печораса да Ухтаса больничаясын. Сэні висьысьыс шойччӧ, лючки сёйӧ, петавлӧ ывлӧ, вӧчӧ бурдӧдчан физкультура, тшӧтш и тренажёр отсӧгӧн, физиотерапия, массаж да юӧ колана лекарство.
Дерт, олӧмаяслӧн чеглӧ и ки-кокыс, юрлыыс. И остеопороз таысь абу мыжа. Тайӧ лыяссӧ сійӧ оз рыжмӧд да.
Чегӧм ки-коксӧ 6-8 тӧлысь кежлӧ гартӧны гипса лангетӧн. Гӧгӧрвоана, таӧдз йитӧны став лы торсӧ. Медым чегъясьӧм лыыд бурджыка бурдіс, колӧ сёйны студень, кисель да фруктыысь желе.
И, дерт, медся тӧдчана матыссалӧн да рӧдвужлӧн отсӧгыс. Эн вунӧдӧй пӧль-пӧчтӧ, тшӧкыдджыка отсасьӧй горт гӧгӧр уджын, петкӧдлӧй ывлавылӧ, дорйӧй найӧс доймалӧмысь.
<> Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.