Вуктыл да Мылдін районъяс меститчӧны Печора йылын. Вуктыл районса администрацияӧн во джын нин юрнуӧдӧ Наталья Новикова, а Алексей Целищев матӧ вит во веськӧдлӧ Мылдін районса администрацияӧн.
Республикаса юӧр сетан тэчасын зільысь журналистъяскӧд аддзысьлігӧн Алексей Целищев пасйис, миянлы пӧ колӧ стӧча да тырвыйӧ тӧдмӧдны йӧзсӧ веськӧдлан тэчас уджӧн. Талы вӧлі и сиӧма аддзысьлӧмыс.
Биару гӧгӧр ставыс гартчӧ
Вуктыл районын став уджалыссьыс 52 прӧчентыс зільӧ биару перъян да кельыдлӧз ломтассӧ трубаясті нуан предприятиеясын.
–Вуктыл – тайӧ моногород, и та вӧсна ӧні некыдзи оз артмы мынтӧдчыны биарусьыс. Омӧль туйяс вӧсна районлы сӧвмыны гырысь позянлуныс абу жӧ, – висьталіс Наталья Новикова. – Йӧзыс мунӧны районысь, бӧръя кадас сӧмын мукӧд регионӧ овмӧдчыны кӧсйысьяслӧн лыдыс чиніс. Специалистыс оз тырмы и экономикаын, и социальнӧй юкӧнын. Ми корам эськӧ, ышӧдам локны Вуктылӧ, но этша коді кӧсйӧ овны да уджавны ылі районад.
Тӧв кежлӧ дасьтысьӧны
Вуктылын кызь во сайын жилищно-коммунальнӧй овмӧсса предприятиеяссӧ вузалӧмаӧсь. Оланпас торкалӧмӧн пӧ тайӧс вӧчӧмаӧсь, и неважӧн ёрд шуӧма бергӧдны найӧс муниципальнӧй эмбурӧ. Но бара жӧ колӧ на дасьтыны концессионнӧй сёрнитчӧм. Сы серти инвестор вичмӧдас сьӧм дзоньтавны-выльмӧдны оборудованиесӧ.
Олан керкаясысь 75 прӧчентсӧ Вуктылын дасьтӧмаӧсь нин тӧв кежлӧ, мукӧдас уджыс мунӧ на. Районса сиктъясын котельнӧйяссӧ да шоныд сетан трубаяссӧ видлалӧмаӧсь да сӧмын Пӧдчеремын аддзӧмаӧсь потӧм труба, да дзоньталӧмаӧсь сійӧс. Дутовын биаруӧн ломтысьысь котельнӧйын сизим пӧртйысь сӧмын куимсӧ позьӧ уджӧдны. Республика отсӧгӧн кӧсйӧны ньӧбны выль пӧртъяс.
Автобусӧн, теплоходӧн, вертолётӧн
Мылдін районын йӧзӧс новлӧдлӧм могысь «Ресурс» муниципальнӧй предприятиелы ньӧбӧмаӧсь вит автобус – нёль Паз да ӧти «Газель».
Автобусӧн Мылдінсянь позьӧ воӧдчыны Якшаӧ, Улыс Омраӧ, Бадьёльӧ, Мылваӧ, Ылыдздінӧ. «Газель» новлӧдлӧ йӧзӧс райцентрын да Покчаын.
–Ми юасям йӧзыслысь да налысь висьтасьӧмсӧ тӧд вылӧ босьтӧмӧн индам маршрутъяс да лӧсьӧдам расписание, – висьталіс Алексей Целищев. – Ю кузя ветлӧм могысь республика отсӧгӧн 9,5 миллион шайтысь ньӧбим «Славир 9» судно, содтӧд «ПечораЭнергоРесурс» могмӧдіс видзчысьтӧм лоӧмторъяс бырӧдысь службаӧс мӧд судноӧн. Сылӧн доныс – кӧкъямыс миллион сайӧ шайт. Ылі сиктъясӧ лэбалӧ и вертолёт.
Омӧль туйыд ылӧ оз ну
Вуктылсянь Ухтаӧ нуӧдысь туй дзоньталӧм могысь дасьтӧма сідз шусяна дорожнӧй карта. 2024 воын индӧма выльмӧдны 1,6 километр, но абу на вайӧмаӧсь кориз, да асфальт вӧчан заводыс оз на уджав.
Керки посёлоксянь Дутовӧдз туй босьтчасны дзоньтавны локтан вежонсянь, 85,5 километрысь таво пӧрадокӧ вайӧдасны 11,6-сӧ. А ставнас жӧ выльмӧдасны 2026 воӧдз, та вылӧ торйӧдасны 1,4 миллиард шайт.
–Пӧдчеремӧ нуӧдысь туйсӧ тшӧкыда кырлӧдлӧ зэрысь, и Шӧрдінӧ 32 километр кузьта туйыс нюраинті мунӧ да васьыс тшӧтш тшыксьылӧ-жугласьӧ, – висьталіс Наталья Новикова. – Вуктылын кольӧм во уличаяссӧ дзоньталім 400 метр, таво сӧмын на босьтчим уджас, а колӧ выль-мӧдны 1,2 километр.
Мылдінын кольӧм во уличаяссӧ выльмӧдӧмаӧсь 400 метр. Районса администрацияӧн веськӧдлысь Алексей Целищевлӧн кывъяс серти, пӧдрада удж вӧчысьяс пӧ гӧгӧрвоӧны, мый туйыс посёлокын олысьяслы, тшӧтш и аслыныс, колӧ. И гуранъяс тыртны медалӧмаяс пӧ ас водзмӧстчӧмнас чорыд веркӧсӧн вольсалӧмаӧсь куимсё метр улич.
Выль оланін виччысьӧны
Кыдзи пасйис Алексей Целищев, Мылдін районын медыджыд мытшӧдъясыс – туй да киссянвыйӧдз воӧм оланін. Кольӧм нэмын вӧр посёлокъясын кыпӧдлӧмаӧсь пу керкаяс, а бӧръя некымын дас вонас на бӧрся некод абу видзӧдӧма, и найӧ киссянвыйӧдз воӧмаӧсь.
–Райцентрын кирпичысь кыпӧдам вит судтаа кык керка. Ӧтиас лоас 90, мӧдас – 83 патера. Пӧдрада удж вӧчысь предприятиесӧ пасйӧма-регистрируйтӧма Москваын, но сэні зільысьясыс – татчӧс йӧз, – висьталіс Алексей Целищев. – Тайӧ керкаясас овмӧдчасны Мылдінысь, Улыс Омраысь, Комсомольск-на-Печореысь, Якшаысь войтыр.
Но сикт-посёлокысь оз ставӧн кӧсйыны вуджны Мылдінӧ, и татшӧм йӧзыслы сиктъясас кӧсйӧны кыпӧдны пу керкаяс. Стрӧитчӧмсӧ падмӧдӧ ыджыд доныс, кузь туй вӧсна колана материал да техника вайысьяс донсӧ некымын пӧв содтӧны.
Мылдін районын кӧ сідз шусяна вторичнӧй оланіныс абу, да быть лоӧ выльӧс стрӧитны, Вуктылын вузалӧм вылӧ уна патера на вӧзйӧны.
–Пӧдчеремын кык керкаысь йӧзсӧ колӧ выльлаӧ овмӧдны да, выль керка ковмас стрӧитны – сэтчӧс войтыр оз кӧсйыны вуджны мӧдлаӧ, – висьталіс Наталья Новикова.
Карсянь неылын
Вуктылса шойнаын кулӧмаясӧс дзебны матӧ ветымын во сайын заводитлӧмаӧсь, вочасӧн сійӧс ыдждӧдӧмаӧсь, но ӧні паськӧдчынысӧ некытчӧ нин – нюрӧдз воӧмаӧсь. Куим во корсьӧмаӧсь выль шойналы местасӧ, весиг карсянь кызь километрсайса сиктъясысь. Век жӧ торйӧдӧмаӧсь 50 гектар Вуктылсянь неылын.
–Медым весавны вӧр-баддьысь, дренаж вӧчны, туй сэтчӧдз нюжӧдны, колӧ сизимдас миллион гӧгӧр шайт, – висьталіс Надежда Новикова. – Кольӧм во ӧти гектар весалім, тулыснас сэтчӧ заводитісны нин гуасьны.
Выль школа
Дасысь унджык во нин сёрнитӧны Приуральскӧйын школа кыпӧдӧм йылысь, но сиктыс вывті ылын, да стрӧитчысьяс оз вӧлі кӧсйыны босьтчыны тайӧ уджас.
Районыс жӧ кывкутӧ велӧдчанінсӧ ваӧн могмӧдӧмысь. Кык скважина колӧ писькӧдны. Ӧні виччысьӧны, кор вичмӧдасны та вылӧ сьӧм – 7,5 миллион шайт.
–Таво либӧ мӧд во заводитчигӧн писькӧдам, – висьталіс Алексей Целищев. – Школа проектыс дась нин, ӧні сійӧс экспертиза донъялӧ. Стрӧитчан техникасӧ арнас ю кузя катӧдам Приураль-скӧяс либӧ лым усьӧм бӧрын тӧвся туйӧд.
Курччасьысь понъяс
Вуктылын кӧзяинтӧм понсӧ кыксёӧс лыддьӧмаӧсь-арталӧмаӧсь. 2024 во заводитчӧмсянь найӧ курччалӧмаӧсь нин 44 мортӧс, на пиысь дас квайтыс – тыр арлыдтӧмаяс. Челядь ӧд радейтӧны пемӧсъястӧ: малыштасны, вердыштасны, курччӧмысь оз повны. А колӧ эськӧ повнытӧ. Кодсюрӧ верстьӧысь и детплощадкаяс дорын кӧзяинтӧм понъяссӧ вердӧ, но ӧлӧдӧмсӧ оз гӧгӧрвоны да водзӧ быттьӧ нарошнӧ вӧчӧны тайӧс.
Карас котыртӧма кад кежлӧ кӧзяинтӧм понмӧс видзанін, но и сэтысь идӧртӧм зоозащитникъяс жуглӧны ӧдзӧссӧ, чепсӧ орйӧдлӧны. Найӧ жӧ восьтӧны уна судтаа керкаясын пӧдвалсӧ, медым пон куталысь машина воигӧн пемӧсъясыс дзебсясны сэтчӧ.
–Асьныс понъясыс сюсьӧсь жӧ, аддзасны машинасӧ да пышйӧны, – висьталіс Наталья Новикова. – Ӧтчыд школа дорӧ кӧкъямысдас пон вӧлі чукӧрмӧма, а машинаыс воис, да ставныс дзебсьӧмаӧсь.
Районса администрация зільӧ гӧгӧрвоӧдны и челядьӧс, и налысь бать-мамсӧ, мый колӧ видзчысьны шӧйтысь понъяссьыд.
Мича вӧр-ва
Печора-Ылыдзса заповедникӧ мӧйму волӧма 2,5 сюрс турист. Окотапырысь ветлӧны найӧ Урал дорӧ, кывтӧны Ылыдз, Печора юясті – пыжа да пода маршрутъяс лӧсьӧдӧма «Ирбис» турагентство. Алексей Целищевлӧн кывъяс серти, мылдінсаяс пӧ весиг Вуктылӧдз пыжӧн кывтлӧны, пекнича рытӧ вӧрзьӧдчасны да шойччан лунъяссӧ туйын коллялӧны. Перым карысь «Другая планета» компания Ухтасянь Маньпупунёрӧдз туристъясӧс вертолётӧн новлӧдлӧ.
Мылдін район нималӧ и Гришестав грездын нуӧдан «Сено» фестивальӧн да Еремейын ко- тыртлан вӧралысьяс гажӧн. Тавося сентябрь заводитчигӧн вӧралысьяслӧн праздникыс дасӧдысь нин чукӧртчылас. Ордйысьны сэні кутасны воддза конкурсъясын вермысьяс.
–Маньпупунёрын вӧвлі и тӧлын, и гожӧмын, – ас йывсьыс висьталіс Алексей Целищев. – Гӧ-тырӧй радейтӧ жӧ мыш саяс нопйӧн походасьны. А меным любӧ чери кыйны, вӧравны. Быдтам кык пи: ӧтиыслы дас вит, мӧдыслы дас арӧс. Ме накӧд ӧтлаын вӧр-ванас нимкодясьны ветлывла.
Вуктыл районса территорияысь 48 прӧчентас меститчӧ «Югыд ва» нацпарк. Паркыс жӧ медвойдӧр и котыртӧ пода да юясті пыжа маршруртъяс: Пӧдчерем ю кузя сизим лунӧн позьӧ кывтны 128 километр, Тшугӧр ю вылӧ туристъяс дырджык ветлӧны, сэні пӧ зэв мича и вӧр-ваыс, и косьясыс. Наталья Новикова оз жӧ ӧтдортчы ас районнас тӧдмасьӧмысь. Куим во сайын пӧ нылӧй отпускӧ воліс, да ветлім мусукъяслӧн креж дорӧ. Таво пӧ бара на нуӧдчӧ ветлыны, висьталіс сійӧ.
<> Павел СИМПЕЛЕВ. Снимокыс ӧтуввезйысь.