Кутшӧм сӧмын пӧрӧсӧн оз нёрпав мортыд. Ставмирса дзоньвидзалун котырлӧн (ВОЗ-лӧн) юӧр серти, татшӧмыс пӧ ылӧсас 55 сюрс! На пиысь нелямын висьӧм йылысь миян пӧль-пӧч да весиг бать-мам абу тӧдлӧмаӧсь, наӧн нёрпавны йӧзыс кутӧмаӧсь бӧръя воясӧ на.
Ми нёрпалам уна помка вӧсна. Но врачьяс да учёнӧйяс торйӧдӧны и сідз шусяна социальнӧй висьӧмъяс, кодъяс паськалӧны да кӧвъясьӧны йӧзлӧн дурк оласног да весиг странаын гӧль да омӧлик экономика вӧсна. Татшӧм лыдас туберкулёз, алкоголизм, наркомания, рахит, авитаминоз, быдсикас инфекция, ВИЧ, псориаз да уна мукӧд…
Кыдзи видзчысьны тайӧ пӧрӧсъяссьыс? Позьӧ-ӧ наысь мынтӧдчыны да мый вӧчны та могысь?
Кутшӧмсюрӧ социальнӧй висьӧм йылысь сёрни муніс Коми Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын.
Республикаса кожвендиспансерысь врач-дерматовенеролог Злата Пырегова:
–Лудан висьӧм, анягур либӧ чесотка – тайӧ паразитлӧн инвазия (латин кывйӧн кӧ, пырӧм). Морт кучикас пырӧ 10-15 ичӧтик гаг, кодъяс сэсся йирӧны «ордымъяс» да пуктӧны сэтчӧ колькъяс. 3-4 лун мысти сэтысь чужӧны сэтшӧм жӧ гагъяс, кодъяс 1-2 вежон мысти нин верстяммӧны да асьныс пуктӧны колькъяс. 4-6 вежон мысти кучикад рӧдмас некымын сюрс либӧ некымын миллион гаг. Тайӧ вермас вайӧдны моза (коркаа) либӧ сідз шусяна норвегияса чесоткаӧдз. Та дырйи кучикыс косьмӧ да чери сьӧм кодь килльӧн гылалӧ.
4-6 вежон мысти гӧрдӧдыштӧны ки да кок пыдӧс, ки да кок чунь, кок вож кост, килутш, ки-няув, юр кучикыд, кынӧмад, коскад, нывбабалӧн нёнь улас да мукӧдлаын чукыръяс, мӧд ногӧн кӧ, кучикад шоныдінъяс. Сюсьджыка кӧ видзӧдлан, кучиксьыд позьӧ казявны еджыд либӧ руд визьяс да неыджыд позъяс (везикулаяс).
Гагйыс «садьмӧ» рытнас да войбыд визлалӧ йирӧм туйясті, чӧсмасьӧ вир-яйнад да рӧдмӧ. Дерт, та дырйи кучикыд ёна лудӧ, да мортыс помся гыжъясьӧ. Та вӧсна артмӧ вируля дой. Ас кадӧ бурдӧдчытӧг тайӧ вермас вайӧдны сьӧкыд сепсисӧдз, кор инфекцияыс веськалас вирад, а сэсся и сьӧлӧмад да вӧркъяд.
Мирас пӧ быд во чесотка кӧвъясьӧ 400 миллион мортлы, медсясӧ лунвыв да гӧль странаясын, но мигрантъяс пӧрӧссӧ разӧдӧны мир пасьтала. Гагйыс ӧдйӧ рӧдмӧ уна йӧзаинын. Сійӧ вермас вуджны киасигӧн либӧ кучикнад кӧ топӧдчылан висьысьыслӧн кучикӧ, вӧдитчан кӧ нёрпалысьлӧн кӧм-паськӧмӧн да с.в.
Семьяад кӧ кодлыськӧ ӧтилысь казялісны чесотка, профилактика ради колӧ бурдӧдны ставнысӧ.
Чесоткаысь позьӧ мынтӧдчыны перметрина кремӧн, малатиона да бензилбензоата эмульсияясӧн, а сідзжӧ сераа мазьӧн.
Врач вермас содтӧд вӧзйыны юны лекарство.
Карс, лӧм парч. Рочӧн кӧ, микроспория либӧ трихофития. Йӧзыс тайӧ пӧрӧссӧ нимтӧны стригущӧй лишайӧн.
Сійӧ кӧвъясьӧ кызь сикас грибок инфекцияӧн (микозӧн). 90 прӧчентас тайӧ Microsporum canis. Микроспорияыс овлӧ куим пӧлӧс.
Геофильнӧйсӧ позьӧ кӧвъявны муын лукйысигӧн. Киад кӧ эм дой, потӧмин, кучикыд кӧ кырыштчӧма, микроспориялы тайӧ – выль «оланінӧ» восьса ӧдзӧс. Та вӧсна град-йӧрад бурджык уджавны резина перчаткиӧн.
Зоофильнӧйсӧ разӧдӧ кань, шочджыка пон да гортса мукӧд посньыд пемӧс. Тырмымӧн малалыштны каньтӧ, босьтны водзад либӧ вольпасяд. Позьӧ кӧвъявны пӧрӧссӧ и усьӧм нин гӧнсьыс.
Антропофильнӧйсӧ йӧзыс «козьналӧны» ӧта-мӧдыслы кутчысьлігӧн либӧ окасигӧн. Пӧрӧса ку кильчирыс висьыссянь вермас вуджны и сынанӧн, шапкаӧн, шыранӧн да мукӧдторйӧн.
Кык воддзасӧ позьӧ казявны нин 5-14 лун мысти, а бӧръяыс «кисьмӧ» вир-яяд 4-6 вежон.
Карс вужъясянінас кучикыд гӧрдӧдӧ, кульсьӧ-килльысьӧ, личкыштан кӧ, сэтысь сӧдзтысьӧ ва либӧ ор. Микроспория радейтӧ поздысьны юрад, синкымад, син лыскад да гыжъяд. Юрсиыд та дырйи едждӧ-косьмӧ да чегъясьӧ. Артмӧны 10 сантиметр пасьта «шырӧминъяс». Тшӧкыда йӧзыс чайтӧны, мый тайӧ абу лишай, а юрсьыс гылалӧ киль. Овлӧ, гӧгрӧс кушинас артмӧ мӧд дай коймӧд карс. Ылысянь видзӧднысӧ быттьӧкӧ руд да гӧрдов рӧма лыйсян пас. Татшӧминыс, дерт, лудӧ жӧ.
Казялӧмаӧсь, том мортлӧн верстяммигӧн юрси вужъясас артмӧ кислота, коді виӧ микроспориясӧ. Та вӧсна пӧрӧсыс надзӧник ачыс бырӧ. Нӧшта ӧтитор шемӧсмӧдӧ: микроспория оз кӧвъясь гӧрд юрсиа челядьлы.
Лишайсӧ мавтӧны тербинафина (Ламизил, Тербизил да с.в.), клотримазола, изоконазола да бифоназола, а сідзжӧ сераа, сера-салицила, сера-дьӧгӧдя мазьӧн, йодӧн. Врач сідзжӧ вермас вӧзйыны вежон юны гризеофульвин, тербинафин да итраконазол (Орунгал, Ирунин да мукӧд препарат).
Педикулёз разӧдӧ той. Мирас пӧ быд во тойӧссьӧ 9-20 миллион морт. Но збыльвылас ёна унджык, сы вӧсна мый унаӧн яндысьӧны таысь да оз шыӧдчыны врач дорӧ. Той юӧ вирсӧ верстьӧлысь и челядьлысь, нывлысь и зонлысь. Медсясӧ, дерт, майшасьӧны кузь юрсиаяс.
Тойсӧ казявны абу сьӧкыд. Тырмымӧн сынасьны еджыд кабала лист вылӧ тшӧкыд пиня сынанӧн.
Оланін серти той овлӧ куим сикас: кӧлуйса, пуга лыса (лобкӧвӧй) да юрса.
Кӧлуйсаыс рӧдмӧ вольпасьын, паськӧмын. Мукӧд сертиыс гырысьджык, кӧдзыд дырйи оз кынмы, сёйтӧг вермӧ овны 7 лун.
Фтириаз либӧ лобкӧвӧй педикулёз дырйи площица той вуджӧ код тӧдас кодкӧд мусукасигӧн.
Юрса той ичӧтджык. Сійӧс казявны абу сьӧкыд, юрси вуж дорӧ эньыс пуктӧ еджыд колькъяс. Серовсьыс верстьӧ той артмӧ 8-10 лунӧн. Овлӧ, тойыс поздысьӧ и синкымад да весиг син лыскад.
Тойӧссьӧм морт ӧтарӧ гыжъясьӧ, курччӧминыс лудӧ да. Та вӧсна кучикыс гӧрдӧдыштӧ жӧ, артмӧны папулаяс. Гыжъясигад найӧ потӧны, да артмӧ дой. Мортыс омӧля узьӧ, а таысь висьмӧны и вейясыс. Пуга лыса той курччӧминыс лӧзӧдыштӧ да орзьӧ. Той дулльӧн дояс веськалӧны стафилококк да стрептококк. Тайӧ вайӧдӧ аллергияӧдз, наляӧдз, астмаӧдз да Квинке пыкӧсӧдз. Синмад артмӧ блефарит да конъюнктивит. Бӧръявыв мортсӧ кувтӧдзыс топӧдӧ биа висьӧм.
Медым эз кӧвъясь тойыс, оз позь новлыны йӧз паськӧм, шапка-шарп, чышъян да сынасьны бокӧвӧй сынанӧн, вӧдитчыны ки чышкӧдӧн.
Тойысь позьӧ дзикӧдз мынтӧдчыны фосфорорганикаа, перметрина, бензилбензоата сорасъясӧн, эфира выйӧн мавтчӧмӧн да мукӧд лекарствоӧн.
Тубдиспансерысь главнӧй врачӧс вежысь, челядьлӧн фтизиатр Валентина Гудырева:
–Кох бацилла кӧвъясьӧ лолыштӧмӧн, орччӧн кӧ кодкӧ кызӧ, несъялӧ, горзӧ либӧ сералӧ. Дуль войтъясыс вермасны веськавны дзоньвидза мортлы. Бациллаыс кӧвъясьӧ и нёрпалысьлӧн пась-кӧмсянь да вӧлӧгаӧн.
95 прӧчент верстьӧлӧн туберкулёзыс медсясӧ поздысьӧ тыас. Пӧрӧсыс йиджӧ лыад, синмад, кучикад, гыркъяд да веяд. Сӧмын юрсиысь да гыжйысь абу казявлӧмаӧсь бацилласӧ.
Палочкасӧ вермасны «садьмӧдны» СПИД, ВИЧ-инфекция, диабет, язва, бронхит, лейкоз да мукӧд висьӧм, а сідзжӧ лёк оласног. Туберкулёзӧн ӧдйӧ висьмӧны курыд зелля юысьяс да мукӧд сикас дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысьяс, мигрантъяс да беженечьяс.
Медся ӧдйӧ Кох бацилласӧ позьӧ казявны флюорография вӧчӧмӧн. Туберкулёзсӧ кӧ казялісны водз, сыысь позьӧ мынтӧдчыны. Став колана быдсикас лекарствоыс республикаын тырмымӧн.
И, дерт, верстьӧӧс и челядьӧс медся бура дорйӧ вакцина. Уколасьӧмалы кӧ кӧвъясяс бацилла, мортыс нёрпалас кокньыда.
Кага чужӧм бӧрын 3-7 лун мысти нин, ставыс кӧ лючки дзоньвидзалун боксяньыс, роддомас сылы пельпомас вӧчӧны БЦЖ-М вакцина. Ӧтисянь 15 арӧсӧдз детсадйын либӧ школаын челядьлы вӧчӧны Манту реакция. Вӧчӧминыс кӧ ёна гӧрдӧдӧ, ыстӧны тубдиспансерӧ фтизиатр дорӧ. Сійӧ нин стӧча вермас туявны, эм-ӧ кагаыслӧн туберкулёз. 12 во нин республикаын 8-17 арӧса челядьлы вӧчӧны диаскинтест. Сэні тшӧтш эм туберкулин, но тестыс петкӧдлӧ сӧмын сійӧ палочкаяссӧ, кодъяс эмӧсь вир-яйын да вермасны вайӧдны висьӧмӧдз. 15 арӧссянь ныв-зонлы вӧчӧны флюорография.
Гӧгӧрвоны, мый дзолюкыслӧн буретш татшӧм пӧрӧс, сьӧкыд. 90 прӧчент кагасӧ оз кызӧд, да сійӧ оз разӧд бацилласӧ. Кох палочка чӧжсьӧ лимфа гӧрӧдъясын. Видзӧднысӧ кага дзоньвидза, вир анализыс бур жӧ. Овлӧ неыджыд температура (37,2), но куйлыштӧм бӧрын сійӧ вермас чинны.
Кага нёрпалӧмысь мыжаӧсь и бать-мам. Быд во 100-150 верстьӧ оз кӧсйыны вӧчны сылы вакцина. Найӧ лыддьӧны, мый дзолюкыслы вир-яяс оз ков сюйны некутшӧм химия сорас. Татшӧм бать-мамыс оз сетны вӧчны быдтасыслы и Манту проба.
Комиын Роспотребнадзор управлениеысь эпидемиология надзор юкӧнӧн веськӧдлысьӧс вежысь Богдан Гнатив:
–Таво тӧвнас республикаын некымын ныв-зон висьмисны лятіӧн да менингитӧн. И пӧрӧссӧ медводз кӧвъялӧмаӧсь вакцинируйттӧмаяс. Татшӧм серпас вермас лоны и туберкулёзӧн. Уколыс, дерт, оз видз ичӧт мортӧс бациллаысь, но висьӧмсӧ венны лоӧ ёна кокньыдджык.
Туберкулёз Комиын надзӧник чинӧ. 2022 воын висьмис 204, а мӧйму – 184 морт. Тавося нёль тӧлысьӧн шыӧдчис 48 нёрпалысь, а мӧйму та каднас – дас мортӧн унджык. Кох бациллаӧн мӧйму некод эз вись Кулӧмдін да Княжпогост районъясын.
Чесотка содіс 13 прӧчент. Гагйыс ӧтмындаысь кӧвъясьлӧма сиктсалы и карсалы.
2022 воын серти мӧйму тойӧссисны унджыкӧн жӧ (304 да 358). Сідз, Кӧрткерӧс районын воддза воын тойсӧ аддзисны витлысь, а мӧйму – 35-лысь. И таво нёль тӧлысьӧн Комиын татшӧмыс содіс: 98-сянь 139-ӧдз.
Микоспорияӧн нёрпалысь чиніс 27 прӧчент. 2022 воын татшӧмсӧ казялісны 228 мортлысь, а кольӧм во – 167-лысь. Тавося нёль тӧлысьӧн тайӧ висьӧмсӧ кӧвъяліс 39 морт. А 2023-ӧдын та каднас – 45. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ. Снимокыс авторлӧн.