Библияын казьтывсьӧ: «…радейтӧй мустӧмтысьясӧс, бурсиӧй тіянӧс ёрысьясӧс, бурсӧ вӧчӧй тіянӧс дзескӧдысьяслы, кевмысьӧй тіянӧс ӧтдортысьяс да вӧтлысьяс вӧсна» (Матф. 5,44).
Мӧйму декабрь 27 лунӧ Комиын кырымалӧмаӧсь сёрнитчӧм, мый серти торъя специалист-медиатор отсалӧ мыж вӧчысь челядьлы да налы, кодъяслы тайӧ ныв-зонмыс вӧчисны ускӧттьӧ, бурасьны да прӧститны ёрта-ёртсӧ. Тайӧ каднас республикаын медиаторъяслы воӧма татшӧмсяма 13 шыӧдчӧм. Ӧкмыс серти вӧчӧмаӧсь нин кутшӧмсюрӧ удж. Кык делӧ кузя Усинскын мыж вӧчысьсӧ прӧститӧмаӧсь да кырымалӧмаӧсь та йылысь сёрнитчӧм…
Код нӧ сійӧ – медиаторыс? Кыдзи прӧститны тыр арлыдтӧмаӧс, коді гусяліс тэнсьыд бӧръя сьӧмтӧ, кучкис дона кагукыдлы да вӧчис нӧшта кутшӧмкӧ лёктор?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын сёрниыс вӧлі буретш та йылысь. Такӧд йитӧдын асланыс видзӧдласӧн юксисны томуловкӧд зільысь специалистъяс.
Комиын минюст управлениеысь адвокатура, нотариат да государственнӧй регистрация юкӧнӧн веськӧдлысь Елена Галикаева:
–Ведомствояскостса сёрнитчӧмсӧ мӧйму помын кырымалісны Коми Республикаса Медвылыс Ёрдӧн, регионын МВД-ӧн, УФСИН-ӧн, минюст управлениеӧн, промышленникъяслӧн да предпринимательяслӧн Россияса союз бердын медиация шӧринӧн, удж, занятосьт да йӧзӧс социальнӧя доръян, велӧдан да наука министерствоясӧн, тыр арлыдтӧмаяслӧн делӧяс да налысь правояс доръян комиссияӧн, адвокат палатаӧн веськӧдлысьяс да Комиын кагалӧн правояс кузя уполномоченнӧй. Та дырйи тӧд вылын кутісны 2025 воӧдз урчитӧм медиация сӧвмӧдӧм кузя ведомствояскостса план, кодӧс 2019 вося сентябрь 25 лунӧ вынсьӧдіс Россияса правительствоысь тыр арлыдтӧмаяслӧн делӧяс да налысь право доръян комиссия, а сідзжӧ Россияса президентлысь «О Стратегии комплексной безопасности детей в Российской Федерации на период до 2030 года» 358-ӧд номера индӧд, кодӧс сійӧ кырымаліс 2023 вося май 17 лунӧ.
Сідз шусяна пилот уджтассӧ урчитӧма куим во кежлӧ.
Медиатор – тайӧ специалист, коді бурӧдӧ-миритӧ мыж вӧчысьӧс да мортӧс, кодлы мыжаыс вӧчис мыйкӧ лёктор. Та могысь найӧ асьныс вермасны шыӧдчыны медиатор дорӧ. Овлӧ, шыӧдчӧмыс воӧ следовательсянь, судьясянь да мукӧдсянь.
Но медиаторлӧн медшӧр могыс абу сӧмын таын. Сійӧ быттьӧ бокисянь видзӧдӧ, мый позьӧ вӧчны кыкнанладорыслысь правояссӧ дорйӧм могысь, кыдзи отсавны ӧтиыслы косӧдны воштӧмторсӧ, а мӧдсӧ, тыр арлыдтӧмасӧ, туйдны лючки олӧмлань. Миян регионын челядькӧд талун зільӧ промышленникъяслӧн да предпринимательяслӧн Россияса союз бердын медиация шӧринысь квайт специалист. Тайӧ сёрнитчӧмсӧ найӧ збыльмӧдӧны Сыктывкарын, Эжва районын да Усинскын.
Но талунъя технологияа видео-йитӧд сетӧ позянлун уджавны и мукӧд кар-районын. Талун медиаторъяс дорӧ шыӧдчӧны и Инта да Воркута каръяссянь, а сідзжӧ Кулӧмдін районсянь.
Медиаторъяс асланыс уджын мыджсьӧны Архангельск обласьтса опыт вылӧ. Сэні татшӧм сёрнитчӧмсӧ кырымавлӧмаӧсь дас во сайын нин. Татшӧм уджтас збыльмӧдӧны и Липецк, Свердловск да Москва обласьтъясын. Со и ми кӧсъям видзӧдлыны, лоас-ӧ татшӧм уджсьыс водзӧсыс. Медводз – аслыс тыр арлыдтӧмаыслы. Та дырйи сылы колӧ гӧгӧрвоны, кутшӧм ускӧттьӧ вайис мортыслы сылӧн мыжыс, кыдзи вештысьны да мыйӧн отсавны сылы, кодлы вӧчин лёксӧ.
Комиын промышленникъяслӧн да предпринимательяслӧн Россияса союз бердын медиация шӧринысь юкӧнӧн веськӧдлысь, медиатор Наталья Изъюрова:
–Кор ми медводдзаысь шыӧдчим погона йӧз дорӧ, найӧ чуймылісны: а ті пӧ мыйсяма специалистъяс? Аддзысьлім министерство-ведомствосакӧд да, ӧні бура нин тӧдӧны миянӧс.
Та каднас судъясысь миянлы воис кӧкъямыс, а полициясянь сӧмын апрельын – вит шыӧдчӧм. Бӧръяяссьыс куимӧс ӧні буретш видлалам.
Тыр арлыдтӧмаяс медсясӧ гусясьӧны. Та кузя шыӧдчӧмыс ӧкмыс. Шочджыка – кодӧскӧ нӧйтӧны-дойдалӧны. Вӧлі кык татшӧм мыж. Тулыснас мӧдісны гусявлыны машина. Та кузя кык делӧ жӧ вӧлі.
Мый вӧчам уголовнӧй делӧ сертиыс? Шыӧдчӧм бӧрас медиатор медводз аддзысьлӧ мыжаыскӧд да сыкӧд, кодлы вӧчӧма лёксӧ, та дырйи кыкнанныслысь юалӧ, дасьӧсь-ӧ найӧ миритчыны. Некоднаныс кӧ абу сӧглас, медиатор юӧртӧ та йылысь налы, кодъяссянь воис шыӧдчӧмыс, судьялы либӧ полициялы. Тайӧ юӧрыс зэв тӧдчана, сійӧс виччысьӧны и туясьысьяс, и судья.
Ӧтчыд мыжаыс пышйис да, сійӧс дыр корсисны. Гӧгӧрвоана, медиатор сідз эз и вермы вӧчны ассьыс уджсӧ. А следствие-судтӧ ӧд он дугӧд.
Нёль делӧ кузя доймалӧм да эмбурсӧ воштӧм войтыр некыдз эз кӧсйыны прӧститны мыжасӧ.
Нӧшта ӧти делӧ кузя татшӧм мортыс эз кӧсйы паныдасьны медиаторкӧд, виччысьла пӧ судсӧ. Но заседание дырйиыс ставсӧ кывзӧм бӧрын прӧститіс мыжасӧ да весиг кӧсйысис босьтчыны зонка вылас шефствуйтны. Сёрнитчӧм эз кырымавны, но миритчыны артмис.
Гусясьысь да, шуам, эмбурсӧ воштысь кӧ дасьӧсь миритчыны, медиатор котыртӧ налысь аддзысьлӧм. Сэки мыж вӧчысьыс медводз корӧ прӧща. Нӧшта гӧгӧрбок сёрнитӧны, кыдзи мыжаыс мӧдас вештысьны, шуам, тшыкӧдӧм-жугӧдӧм эмбур-сьыс. Сійӧ вермас сетны таысь сьӧм. Либӧ ньӧбны выль эмбур. Мыжаыс вермас вӧзйыны и дзоньтавны жугӧдӧмторсӧ. Мынтысьны ковмас и доймалӧмаӧс бурдӧдӧм могысь, сідз шусяна моральнӧй вред вӧчӧмысь да с.в.
Кыкнанладорыс кӧ воасны ӧти кывйӧ, медиатор та йылысь бара жӧ юӧртӧ судьялы да полициялы. Сэки нин делӧыс вермас мунны дзик мӧд ногӧн.
Та бӧрын кырымалӧны миритчӧм йылысь сёрнитчӧм, мый серти оланпас торкалысьыс мӧдас вештыны ассьыс мыжсӧ.
Челядьыд челядь и эм. Ӧти зонка мырддьӧма нывкалысь дона телефон. Погона йӧзлы крапкӧма, а нинӧмла пӧ ньӧбны татшӧм дона гаджетсӧ! Но медиаторкӧд сёрни бӧрын сійӧ кӧсйысьӧма аддзысьлыны нывкаыскӧд, корны прӧща да ньӧбны сылы… шоколад.
Нӧшта ӧти зон жугӧдӧма рекламаа дона плакат. Медиатор висьталӧма, мый сійӧс виччысьӧ, кыдзи тайӧ мыжыс тӧдчас сылӧн олӧм, велӧдчӧм, удж вылӧ. Тшӧтш казьтыштӧма, мый жугалӧм реклама понда вузасьысьыс воштӧма ньӧбасьысьясӧс, этшаджык сьӧм нажӧвитӧма да с.в. Зонмыд кывзӧма-кывзӧма да вӧзйӧма разӧдны кар пасьтала вузасьысьыслысь рекламаа буклетъяс, медым лавка йывсьыс тӧдмаліс унджык йӧз.
Некутшӧм медиация йылысь оз вермы лоны сёрниыс, тыр арлыдтӧма кӧ оз гӧгӧрво ассьыс мыжсӧ да оз кӧсйы таысь вештысьны. Сідз, ӧти зонка крапкӧма, ковмас кӧ пӧ, мӧдысь на нӧйта…
Пасъя, миритчӧмыс мыжасӧ оз мынтӧд кывкутӧмысь. Но сійӧ кӧ гӧгӧрвоӧ, мый торкис оланпас, а сідзжӧ вӧчис тайӧс медводдзаысь, да мыжыс абу чорыд, судын тайӧс босьтасны тӧд вылӧ.
Медиаторлӧн зільӧмыс зэв тӧдчана. Ӧтчыд ёрдын заседание водзвылас судья вичмӧдіс кызь минут, медым ме сёрниті мыжаыскӧд веськыда стеклӧ кабинаас. И судьяыс виччысис, кытчӧдз эг помалӧй сёрнинымӧс.
Миян зільӧмӧн тыдовтчӧны и семьякост тырмытӧмторъяс. 13 шыӧдчӧм кузя витас мыжаӧсь бать-мам. Найӧ воштӧмаӧсь челядьныскӧд йитӧд. Сідз, ӧти ныв олӧ да велӧдчӧ бать-мам индӧд-кӧсйӧм серти. Найӧ водзвыв нин бӧрйӧмаӧсь, кӧні быдтасныс мӧдас велӧдчыны, кутшӧм специальносьт босьтас. И налы дзик веськодь, мый йылысь ачыс нылыс мӧвпалӧ, кодӧн кӧсйӧ лоны. Суд дырйи верстьӧ шемӧсмӧмпырысь кывзісны нывныслысь висьтасьӧм-норасьӧмсӧ.
Нӧшта ӧти зонка гусялӧма сёян. Ме пӧ сэтшӧма радейта тайӧ вӧлӧгасӧ. Медиаторкӧд сёрнитігӧн мамыс кӧсйысис велӧдны писӧ чӧскыда пусьыны-пражитчыны. Виччысям, кор корасны видлыны пицца.
Медиаторлысь уджсӧ зэв бура петкӧдлӧма Францияса «Я всегда буду помнить ваши лица» фильмын. Дерт, тайӧ верстьӧ йылысь. Дженьыда кӧ, том морт гусялӧ лавкаысь донатор. Вузасьысьсӧ таысь вӧтлӧны удж вывсьыс. Выль удж вылӧ сійӧ оз вермы инасьны, и тайӧ мӧрччӧ сылӧн дзоньвидзалун, вежӧр-психика вылас, и гортсаясыскӧд пансьӧ зык-вен.
Мортлысь право дорйысьяс ёнджыка тӧждысьӧны мыж вӧчысь вӧсна: кыдзи пӧ, коньӧрыд, пукалӧ дзескыдінын, ставыс-ӧ тырмӧ, бура-ӧ вердӧны да с.в. И некод оз казьтыв, кутшӧма, шуам, овсьӧ пӧчӧлы, кодлысь гусялісны гуасьӧм вылӧ чӧжӧм сьӧмсӧ, бать-мамлы, кодъяслысь мырдӧналісны либӧ виисны дона быдтассӧ.
Олӧмас артмӧ, мый мыж вӧчӧмысь зэв гежӧда косӧдӧны став ускӧттьӧсӧ, пайкӧм-дойдӧм мортлысь правосӧ тырвыйӧ оз дорйыны. Весиг суд пыр сьӧкыд перйыны сьӧмсӧ. Эз нин ӧтчыд овлы, кор мыжаыслы сетӧны исполнительнӧй лист, а сійӧ банкроталӧ асьсӧ. Ни ӧти ур пӧ менам абу…
Школаын эм жӧ миритчан служба. Медсясӧ сыӧн веськӧдлӧ психолог. Сэні видлалӧны велӧдчысьяс костын зык-вен. Но тайӧ кӧ нин уголовнӧй делӧ, позьӧ шыӧдчыны медиатор дінӧ.
Челядьысь ӧтдор и верстьӧлӧн эм позянлун миритчыны судӧ шыӧдчытӧдз. РФ-са УК-лӧн 76-ӧд да УПК-лӧн 25-ӧд статьяяс серти мыжасӧ мездӧны уголовнӧй кывкутӧмысь, сійӧс кӧ прӧститісны найӧ, кодъяслы вӧчис лёксӧ.
Ёрдын эм миритчан жыр, кӧні заседание водзвылас оланпас торкысь вермас корны прӧща.
Воронеж, Белгород обласьтъясын, Алтай, Перым крайясын да нӧшта дас регионын миритчан жырйыс эм загсын. Ёна-ӧ тайӧ отсалӧ видзны киссьӧмысь семьясӧ, сьӧкыд висьтавны. Кор гозъя юкӧны челядьсӧ, эмбурсӧ, сьӧмсӧ, кутшӧм вермас лоны на костын муслун да миритчӧм? <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокыс авторлӧн.