Комиын Войвыв кытшсянь Луздорӧдз видз-му овмӧсса нелямын предприятие, кыксё гӧгӧр крестьяна-фермер овмӧс да потребительяслӧн кызь кооператив. Бӧръя воясӧ скӧтыс содӧ Изьва, Чилимдін, Вуктыл, Сосногорск да Сыктывдін районъясса ас овмӧсъясын.
Тайӧ лунъясӧ Сыктывкарын чукӧртчылісны крестьяна-фермер овмӧсӧн веськӧдлысьяс да найӧ, кодъяс сӧмын на кӧсйӧны доддясьны тайӧ сьӧкыд уджас.
Медводдза лунас Комиын видз-му овмӧс министерствоысь специалистъяс тӧдмӧдісны, кыдзи яй вылӧ быдтыны скӧт, лысьтыны унджык чӧскыд йӧв, шедӧдны та могысь грант, мелиорация отсӧгӧн босьтны муысь ыджыдджык водзӧс, видзчысьны гортса пемӧс да лэбач пӧрӧсысь, велӧдны том йӧзӧс АПК-са специалистъясӧ да ышӧдны найӧс кольччыны сиктӧ да с.в.
Государство кыдз вермӧ отсалӧ му бердын зільысьяслы. Кооперативъяс сӧвмӧдӧм могысь таво вичмӧдасны 5 миллион шайт. «Агростартап» грант весьтӧ видз-му овмӧссалы апрельын юкасны 31 миллион шайт. Му вӧдитысьяслы быд килограмм картупель быдтӧмысь содтасны дас шайтӧн. Но, кыдз шуласны, сьӧмыд уна оз овлы, век тай оз тырмы.
Кор вӧчны колӧ, а сьӧмыс абу…
Кыдзи киссьӧм картаысь вӧчны «кампет», конференция вылӧ воӧмаяслы петкӧдлісны Шойнатыын.
I960 воын тані 11 колхоз ӧтувтӧмаӧсь «Сторожевскӧй» совхозӧ. Вӧдитӧмаӧсь 13.340 гектар му, видзӧмаӧсь 2.450 мӧс да 960 порсь. Республикаын тайӧ вӧлӧма медыджыд овмӧс. Сизим во мысти нин совхозыс мӧдӧма нажӧвитны уна сё сюрс шайт. Видз-му овмӧсын гырысь вермӧмъясысь совхозӧн веськӧдлысь Григорий Михайловлы сетӧмаӧсь Социалистическӧй Уджвывса герой ним.
Видз-му овмӧсса ветеран, совхознас вӧвлӧм веськӧдлысь Татьяна Попова висьталіс, мыйӧдз вайӧдісны коркӧя ён овмӧссӧ:
–2013 воӧдз колис кыксё мӧс вылӧ артыштӧм ӧти карта, кӧні видзим 72 пемӧс. И сійӧ вӧлі киссянвыйын, полім, вевтыс коркӧ юр выланым грыпкысяс. Колӧ вӧлі мыйкӧ вӧчны. 200 пемӧс видзӧм могысь колӧ 5-6 лысьтысьысь, 200 метр кузьта йӧв провод, кодӧс пыр колӧ мыськыны-дӧзьӧритны. А йӧзыс картаас эз тырмы. Сыктывкарысь проект бюро вӧзйис зэв донтӧм уджтас. Сэки нин мӧсъяссӧ уналаын видзисны картаас домавтӧг. Та могысь колӧ сӧмын тшӧтшӧдны сюръяссӧ. Тадзнад видзигӧн и уджалысьыс этшаджык. Шуим дзоньтавны картасӧ да вӧчны гожся лысьтысян сямаӧн.
Олӧма йӧз помнитӧны на, кор скӧтсӧ гожӧмбыд видзлісны видз вылын. Сэні и лысьтысисны, картасяньыс дас километр сайын. Талун тадзи вӧчны оз позь. Мӧс куйӧдыс пӧ пежӧсьтӧ вӧр-васӧ, торйӧн нин ыліті колӧ кытшовтны ты-ю.
Удмуртияысь «Ижагротех» компания уджас босьтчис декабрын, та вӧсна мыйсюрӧ эзджык артмы. Проект сертиыс куйӧдсӧ колӧ петкӧдны ӧтиладорӧ, а кын вӧснаыс ковмис вӧчны мӧдарӧ. Картаыс васӧдінын да, ковмис лэптыны джоджсӧ. Кык воӧн ставсӧ дзоньталісны.
Сувтӧдім УДС 3Б лысьтысянін. Сылӧн йӧв проводыс 8 метр кузьта. Айршир пӧрӧдаа 140 мӧс лысьтӧ ык доярка. Суткинас ӧкмӧ кык тонна чӧскыд сук йӧв. Лысьтысян аппаратъясыс Италияысь, быдӧнлӧн доныс 128 сюрс шайт. Лысьтысигас нин петкӧдлӧны, мыйта йӧлыс, ку-тшӧм суктаыс да с.в.
Стада выльмӧдӧм могысь Нёбдінысь ньӧбим 21, а сэсся бур пӧрӧдаа 19 мӧс. Кольӧм во быдӧнлысь шӧркодя лысьтім 4.600-5.000 килограммӧн. Тайӧ этша. Талун уна пемӧс сетӧ нин квайт сюрсӧн.
Картаас ӧні сӧстӧм, джоджас пилипызь, весиг куйӧд дукыс ёнасӧ оз кыв.
Став вылас видзим 20 миллион шайт, сы лыдын 7 миллион удждылім Зеленечса чипан видзан фабрикалысь, район вичмӧдіс куим миллион шайт. Стрӧитчысьяс ставсӧ вӧчисны зэв бура. Январь 15 лунӧ татчӧ овмӧдім нин сюрукъясӧс.
Овмӧслӧн 800 гектар му, ставыс орччӧн. И медтӧдчана, став мусӧ гижӧдӧма. Быдлаӧ эмӧсь бур туйяс.
Карса челядь унаӧн оз тӧдны, кытысь артмӧ йӧлыс. Медым петкӧдлыны налы кукань-мӧс, 2022 воын шыӧдчим «Агротуризм» федеральнӧй проект серти грантла. Мӧйму уджтаснымӧс ошкисны да вичмӧдісны сьӧм. Ньӧбим трактор, лӧсьӧдім ломтысянін, дзоньталім карта да вежӧсъяс, пелькӧдім стрӧйба гӧгӧрыс.
Татшӧм картаыс медся ёна лӧсялӧ налы, кодъяс сӧмын на босьтчӧны вӧдитны скӧт. Абу дона. Ӧд фермерлӧн скӧт этша, сідзкӧ, тырмымӧн неыджыд карта. А дженьыд йӧв проводнад кокньыдджык вӧдитчыны. Татчӧ волісны нин Печораысь, Чилимдінысь да Изьваысь фермеръяс.
Во кык мысти гожся лысьтысянін пыдди сувтӧдам роботъясӧс. Талун та могысь сьӧмыс абу на.
Аслад бурджык
Нёбдінса овмӧсӧдз фермеръяслы, дерт, ок, кутшӧм ылын.
Тані налы медводз петкӧдлісны комбикорм вӧчан комплекс, мый вылӧ овмӧсыс видзӧма 45 миллион шайт. Кыдз висьталіс «Нёбдинскӧй» ООО-ӧн веськӧдлысь Виктория Макарова, цехсӧ эштӧдӧмаӧсь воддза воын. 2023 вося сентябрын изӧмаӧсь медводдза комбикорм.
–Олӧмыс да пемӧсъяслӧн дзоньвидзалуныс «велӧдісны», мый пӧтӧса вердассӧ колӧ вӧчны аслыным. Ньӧбан доныс, ок, кутшӧма курччасьӧ, а сэсся ог и тӧдӧй, мый сэтчӧ сорлалӧма-шырӧма. Анализ вылӧ ыстылім да, вӧлӧмкӧ, нимкодясьнысӧ нинӧмӧн.
Ассьыным комбикормсӧ мӧйму сентябрын да таво нин бара ыстылім Санкт-Петербургӧ. Воис ошкана вочакыв. Кӧть асьным сёям! Да и пемӧсъяс, видзӧднысӧ, лоисны шыльыдджыкӧсь, и йӧлыс ёна содіс да бурмис, и бычӧяс тшӧгӧны.
Медводдзасяньыс кӧсйим вӧчны часнас ӧти тонна. Но сэсся думыштім да ньӧбим донаджык оборудование. Ӧні часнас вермам изны куим тонна.
Лысьтан мӧслы лӧсьӧдам ӧти сорас, сулалысьлы – мӧдӧс, а куканьяслы – коймӧдӧс. Комбикормыс пызь кодь, гранула вӧчан агрегатыс абу на да. Но матысса кадӧ ваям. Сэки мӧдам вӧчны кык сикас кӧрым да кисьтавны 40 килограмма мешӧкъясӧ. Кутшӧм комбикорм корасны фермеръяс, сэтшӧмӧс и дасьтам. Республикасянь комбикорм вӧчан фабрикаӧдзыс ылын, да и вайӧмсьыс кӧрымыс донсялӧ. Сэсся гырысь заводъяс весиг кызь тонна оз босьтчыны вӧчны тіян корӧм серти. А фермерлӧн скӧтыс абу уна. Ми налы кӧть мыйта изам буретш налӧн рецепт серти.
Комбикорм васӧдлуныс 60 прӧчент. Та вӧсна сійӧ бура сорлассьӧ сенажӧн да силосӧн. Пемӧсъяс ставсӧ сёйӧны, нырнаныс оз нинӧм вештавны бокӧ, оз корсьысьны, тӧдӧны, мый став кӧрымыс ӧткодя чӧскыд.
Цехса оператор Виталий Цивилёв петкӧдліс, кыдзи вӧчӧны комбикормсӧ. Цехас торйӧн кукуруза, ид, кӧнтусь чаз да коляс чукӧръяс. Кыз шланг пыр пылесосӧн моз изан агрегатас кыскӧны, шуам, кукуруза. Изӧмторйыс пож пыр веськалӧ торъя дозйӧ. Татшӧмыс тані квайт: кык да нёль тоннааӧсь. Найӧ сулалӧны вескияс вылын. Колана мындаысь унджык сэтчӧ оз веськав. Ӧтилаын – изӧм кукуруза, мӧдын – ид да с.в.
Компьютер программаӧ пыртӧма, кутшӧм комбикорм колӧ. Сы серти сорас дасьтанінас восьтӧм шаберъяс пыр быд дозйысь киссьӧ колана мында изӧм кукуруза, ид, кӧнтусь чаз да с.в. Сэтчӧ жӧ торъя дозъясысь киссьӧны макроэлементъяс (магний да мукӧд), абсорбент, сов, гос, известняк, премикс (А, В, D, Е, С, К витамин да мукӧд). Дась комбикормыс шнек кузя веськалӧ бункерӧ.
Ортсысяньыс матыстчӧ кормораздатчика трактор. Трактористыслӧн эм карточка, мыйӧн сійӧ лавкаын моз инмӧдчылӧ ичӧтик стеклӧӧ. Компьютер восьтӧ транспортёр, и колана мында комбикорм киссьӧ бункерас либӧ мешӧкӧ. Пасйӧма кӧ сэні 500 килограмм, сы мында и киссяс.
Куканьлы ясли-сад
«Нёбдинскӧй» овмӧсын эм и 320 кукань вылӧ артыштӧм карта. Татшӧмыс пӧ республикаын сэсся абу.
Виктория Сергеевна висьталіс:
–Куканьяссӧ татчӧ овмӧдім 2016 воын.
Ӧні дасьтім племеннӧй удж кузя план, мукӧд кабала да ыстім Санкт-Петербургса видз-му овмӧс институтӧ, медым миян овмӧс мӧдіс шусьыны племзаводӧн. Сэні юӧртісны, мый, став сертиыс, корӧмнымӧс ошкасны. Ӧд тайӧ уджсӧ ми нуӧдам нин некымын во, и водзӧсыс эм.
Картаас кукань чужӧ, быдмӧ ялавичӧдз, а сэсся и мӧскӧдз. Тані кукань чужтан нёль бокс. Чужӧм бӧрас дзолюк гӧгсӧ мавтам йодӧн да меститам профилакторийӧ. Сэні 22 клетка. Шуйгаладорас – куканьяс, веськыдладорас – ӧшъяс. Тані ӧзйӧны бактерия бырӧдан лампаяс. Куим лун юктӧдам найӧс мамыслӧн чӧжйӧлӧн, а сэсся нин сораӧн, сетам комбикорм да ва.
Кык тӧлысьӧдз куканьяс олӧны торъя йӧрын. Налӧн кӧрымас 26 прӧчентыс – белок. Йӧвсӧ пастеризируйтам 80 градусӧдз, а сэсся шоныд йӧвнас юктӧдам. Найӧс вердӧ торъя аппарат, кытчӧ кисьтам комбикорм. Быд куканьлӧн пеляс номер да чип. Сканер лыддьӧ, кымын лун куканьыслы, мыйта сійӧ сёйис да мукӧд юӧр.
Кукань видзысьыс луннас кыкысь видзӧдӧ компьютерсьыс, коді номсасис, а коді эз матыстчыв вердан аппарат дорас. Сэки сійӧс мырдӧн матыстасны кӧрым дорас да вердасны. Но татшӧмыс овлӧ шоча, куканьяс ӧдйӧ велалӧны да весиг ӧттшӧтш кыкӧн номсасьӧны.
Кык тӧлысся куканьӧс вуджӧдӧны нин мӧд йӧрӧ, а нёль тӧлыссяӧс дугӧдӧны йӧлысь.
Тані картаас жӧ мӧс тырсьӧдан юкӧн. Тырсялӧмасӧ вуджӧдӧны мӧд йӧрӧ. Миян стадаын сизим ӧш. И специалистъяс стрӧга видзӧдӧны, медым быд ӧшлӧн вӧліны ӧти и сійӧ жӧ «гӧтыръяс». Имбридингысь, матысса рӧдвужлысь вирсӧ сорлалӧмысь лёкыс зэв уна. Та вӧсна бокӧвӧй мӧс дорӧ ӧшсӧ ог лэдзӧй. Мӧссӧ медводдзаысь тырсьӧдам 14,5-15 тӧлыссяӧн, кор сьӧктаыс лоас 381 килограмм.
Картаас ми лӧсьӧдам племеннӧй стада, ӧтиясӧс торйӧдам вузӧс вылӧ, мӧдъясӧс колям аслыным.
Скӧтным айршир пӧрӧдаа. Но эм дас кукань, кодъяслӧн вирас и холмогор пӧрӧда. Налӧн и гӧныс пемыд перкаль рӧма. Тайӧ аслыссяма эксперимент. Татшӧм куканьыслӧн мам йӧлыс 8,6 прӧчент госа, позьӧ шуны, лысьтӧ йӧввылӧн.
Пемӧсъясӧс картаысь ог лэдзлӧй. Весиг гожӧмнас ӧдзӧсъясыс пӧдсаӧсь. Ывлаас кӧть 30 градус шоныд, кӧть 40 кӧдзыд, пытшкас автоматика кутӧ ӧти температура. Лёк сынӧдсӧ вентиляторъяс вӧтлӧны ортсӧ.
Миян куканьясла кузь ӧчеред. Быдтасъяснымӧс нуисны нин Койгорт, Княжпогост, Чилимдін, Изьва, Сыктыв, Кулӧмдін районъясӧ. Кӧрткерӧс районса Висерын тшӧтш рӧдмӧдӧны миянлысь куканьяс. 71 пемӧс нуисны Челябинскӧ, быд во миянӧ волӧны Кировысь. Ньӧбӧны и фермер овмӧсъяс, и торъя йӧз: и кукань, и ялавич, и мӧс.
Доныс 300 шайт килограмм сьӧктаысь. Ылӧсас артмӧ 150-160 сюрс шайт.
Племеннӧй уджнас колӧ ноксьыны. Ми асьным 2019 воын Шӧр Ивкиноысь вайим айршир пӧрӧдаа 34 мӧс.
Медводдза вонас найӧ лысьтісны 2 сюрс килограмм йӧв. Лысьтысьысьяс мӧдісны весиг сьӧласьны, татшӧмӧс пӧ он жӧ вай!
Но рӧдмӧдан уджын медшӧрыс абу йӧв мында, а генетика. Недыр мысти нин джын мӧскыс мӧдіс лысьтыны 9 сюрс килограмм, а мӧд джынйыс – воддза мында. Но налӧн куканьясыс быдмӧм бӧрас тшӧтш лоисны рекордистъясӧн да сетісны нин вонас 9-11 сюрс килограммӧн.
Миян сюрукъяслӧн вирыс кировсакӧд сора. Татшӧм уджыс колӧ. Ӧд мӧс кӧленаыс вежсьӧ 25 мысти. Но ми ог вермӧй та дыра виччысьны. Та вӧсна кадысь кадӧ, кӧть неунаӧн, кӧть дас пемӧсӧн колӧ вежны.
Кӧрткерӧс районын талун 1.800 лысьтан мӧс. Уна пемӧс сетӧ 7.300 килограммӧн. Но таысь унасӧ мӧскыс сэсся оз лысьты, кӧть мыйӧн верд. Кыдз шуласны, юрсьыд вылӧ он чеччышт. Некымын во мысти и татшӧмсӧ колӧ вежны.
(Водзӧ лоӧ на.)
<> Николай Размыслов.
Снимокъясыс авторлӧн.