Ми дзолядырйи Тамара пӧдругакӧд пыр вӧлі сьылам. И ӧні на юрын бергалӧ, ок, уна важ сьыланкыв. И ставныс йитчӧмаӧсь кутшӧмкӧ морткӧд либӧ небӧгкӧд.
Помнитанныд, кыдзи мичаа юргӧны велӧдысь йылысь татшӧм кывъяс: «Мы его не слушались, повесы, он же становился всё белей… Помню, как любил он у Бернеса песню всё про тех же журавлей…».
Менӧ найӧ век нормӧдӧны, и казьтыла ме сэки Паджгаса шӧр школаысь Иван Семёнович Оверинӧс, и чайтсьӧ меным, тайӧ сьыланкывйыс буретш сы йылысь.
Иван Семёновичӧс Паджгаса шӧр школаӧ директоравны индісны 1957 воын, кор сійӧ локтіс чужан сиктас мамыс висьмӧм бӧрын том гӧтырыскӧд. Ок, и мича жӧ том гозъя вӧлі.
Ичмоньыс, Фаина Трофимовна, роч муысь, Иваново карын помавлӧма пединститут да распределенньӧ серти веськалӧма Комиӧ, Нювчимса школаӧ. Сэні и Иван Семёнович армия бӧрас велӧдлӧма челядьӧс. Ладмасны, семья поздасны, Нювчимын жӧ и медводдза каганыс, Надя, чужас.
Надежда Ивановна лоис врачӧн, ӧні на йӧзӧс бурдӧдӧ. Оверин гозъя быдтісны нёль пи-ныв, быдӧн на пиысь лоис пыдди пуктана мортӧн, босьтіс бур тӧдӧмлун.
Иван Семёнович дыркодь директораліс школаын, сэсся сиктсӧветӧн веськӧдліс, уна кывкутана удж сылы вичмыліс, а пенсия вылӧ петтӧдзыс пыр велӧдіс история.
Сылӧн быдтасъясыс, дерт, удитісны нин верстяммыны дай пӧрысьмыштны, но историясьыд датаястӧ некор оз вунӧдны. Шмоньсорӧн шуӧны, кӧть пӧ вой шӧр кадӧ чеччӧдасны да юаласны, пыр пӧ висьталам, кор, кӧні да мый вӧвлӧма мирас. Иван Семёновичлӧн став урок кежлас вӧлі дасьтӧма чорыд картон вылын ас вӧчӧм уна дас карточка, и велӧдысь юасис датаяссӧ быд урок вылын.
Фаина Трофимовна велӧдіс немеч кыв. Менсьым верӧсӧс велӧдліс жӧ, и со мый казьтылӧ та йылысь верӧсӧй, Александр Михайлович Кузьбожев, коді сэсся ачыс лои велӧдысьӧн:
–Фаина Трофимовна да Иван Семёнович лӧсялісны ӧта-мӧдныслы эз сӧмын кыдз гозъя, налӧн ёна ӧткодь вӧлі и велӧдан сямныс: кыкнанныс небыд сьӧлӧмаӧсь, оз вӧлі скӧрмыны миян вылӧ дурӧмысь, эз пуктыны медвылӧ урок дырйи дисциплина кутӧм. Школа помалан экзамен сдайтігӧн (сійӧ воясӧ суйӧрсайса кывйысь экзамен быть колӧ вӧлі сдайтны) Фаина Трофимовналӧн гуся отсӧгтӧг, гашкӧ, аттестатӧс эз и сетны.
Со кыдз казьтылӧ ассьыс муса велӧдысьяссӧ Валентина Михайловна Грабежова, кодi ачыс ветымынысь унджык во велӧдіс школаын челядьӧс:
–1958 воын ме вуджи витӧд классӧ. Нимкодясим, кор класснӧй руководительӧн индiсны томиник, мича ань Фаина Трофимовнаӧс. Фаина Трофимовна велӧдіс роч кыв, литература да немеч кыв. Мичаа сёрнитіс рочӧн, эз кужлы, гашкӧ, и скӧрмывнысӧ. Дӧзмӧдлісны жӧ дурысьясыс эськӧ да.
Верӧсыс – Гаръяса морт, Иван Семёнович Оверин – историк, урок вылас быттьӧ мойдас вӧлі важ Эллада, крестоносецъяс да варваръяс йылысь, петкӧдлас серпасъяс, мича небӧгъяс. Он и казявлы, кыдзи урокыс помасяс. Иван Семёнович сэсся дыр кад чӧж вӧлі школаса директорӧн.
Ӧтчыд миянлы, пионеръяслы, старшӧй вожатӧй вӧзйис котыртны мукӧд странаса челядькӧд ёртасян клуб («Клуб интернациональной дружбы»). Быттьӧ би кинь чуткис кос пескӧ – ӧзйим ставӧн гижасьны. И пондісны мунны письмӧяс ГДР-ӧ, Чехословакияӧ, Польшаӧ, Китайӧ весиг. Меным вочакывсӧ сетліс Германияысь пионерка. Медводдза письмӧяссӧ немеч кывйысь вуджӧдны шыӧдчи аслам велӧдысь Фаина Трофимовна дорӧ. Эз шу, некор пӧ меным, ӧд семья вӧлі, быдсикас тӧждыс сиктад олігӧн. Дерт, вочасӧн урокъяс вылын велӧдчим словар отсӧгӧн вуджӧдчыны, сэсся ачым понді лыддьыны.
Олӧмыс вежсис, вежсис школа, велӧдӧмыс… Казьтыла, мыйта терпенньӧ, сьӧлӧм дой ковмис ас пырыс нуны велӧдысьяслы. Быдсикас сьӧкыдлунсӧ венісны сійӧ кадас, озырлунӧн ошйысьны помкаыс эз жӧ вӧв. Быд лун куим километр сайсянь подӧн восьлавлісны школаӧ да бӧр. Челядькӧд орччӧн.
Паджгаса школаысь радейтана велӧдысьяслӧн сёрнитанногыс, челядь дорӧ бурлуныс, весиг ветлӧдланногыс ӧнӧдз менам паметьын.
Дзолядырся шуда кад йылысь казьтылӧ Елена Ивановна Мясникова, Оверинъяслӧн медічӧт нылыс:
–Батьным ёна радейтліс снимайтны да фотокарточка гортын вӧчны. И пиянсӧ, Коляӧс да Сашаӧс, ыззьӧдіс таӧ. Ӧшиньяс вӧлі сьӧдӧн занавесаласны, и ми чукӧртчам ставӧн пызан гӧгӧр да лов пыкӧмӧн виччысям, кыдзи кутас мыччысьны еджыд лист вылын морт мыгӧр. Нӧшта казьтышта, кыдзи ми вӧлі гажӧдчам. Бать ворсӧ баянӧн, а ми ставӧн сьылам. Бӧръяысь татшӧм гажыс вӧлі 1997 воын гожӧм шӧрын. Сьылім асылӧдзыс.
Да, ме помнита жӧ, кыдзи Иван Семёнович баянӧн гажӧдіс миянӧс учительяслӧн ёрта аддзысьлӧмъяс дырйи. Велӧдысь аньяс пыр вӧлі корӧны ворсны вальс, а кор пластинка улӧ йӧктім, Иван Семёнович вӧлі медся галантнӧй кавалерӧн. Оз весьшӧрӧ сідз асьсӧ шу: «Ме – сӧветскӧй офицер!». Да, меным кажитчӧ, мый татшӧм аскылӧмыс Иван Семёновичлы вӧлі меддона. Сійӧ вӧлі Паджгаса школаын военрукӧн. Ӧні унаӧн, гашкӧ, оз и тӧдны, мый пӧ сійӧ сэтшӧмыс. Сӧвет кадӧ военрукъяс эз сӧмын НВП (начальнӧй военнӧй подготовка) урок нуӧдны, но и уна сикас военно-патриотическӧй удж котыртлісны. Быд во «Зарница» да «Орлёнок» ворсӧмъяс, февральын оборонно-спортивнӧй тӧлысь, гражданскӧй оборона да сьылӧмӧн маршируйтан ордйысьӧмъяс, во гӧгӧр – «Мужество урокъяс».
Велӧдчан во помын зонъясӧс нулісны военно-полевӧй сборъяс вылӧ, кӧні найӧ кык вежон чӧж олісны армияын моз. А гожӧмнас Ыб сиктын котыртлывлісны лагер сідз шусяна «сьӧкыд подростокъяслы», кодъясӧс кутісны торъя тӧд вылын Сыктывдін районса милицияын.
Содта: аслас военнӧй формала, кор сійӧс индӧмаӧсь военрукавны, Иван Семёнович ветлӧма… Ленинградӧдз! Лена нылыс казьтылӧ: «Меным вӧлі ар вит кымын. Папа вайис сэки Ленинградысь азбукаа кубикъяс. Тайӧ кубикъяс сертиыс ме и велалі лыддьысьны. И менам челядьӧй тшӧтш. Кубикъясыс ӧні на эмӧсь. А военнӧй формасӧ батьӧй нэмсӧ видзис».
Керка-карта пелькӧдӧм, пес да турун заптӧм, град вӧдитӧм, нёль челядьӧс быдтӧм – Гаръя сиктын олысь Оверин гозъялӧн тайӧ вӧлі быдлунъя тӧжд. А велӧдысь Оверинъяслӧн содтӧд на мӧд быдлунъя мог – дасьтысьны аскиа урокъяс кежлӧ да лыддьысьны, лыддьысьны, лыддьысьны… Поштальон быд лун пыртӧ «Правда», «Учительская газета», «За коммунизм», «Пионерская правда» газетъяс, «Работница», «Мурзилка», «Весёлые картинки» журналъяс. Та кындзи художествоа да научно-популярнӧй небӧгтӧ библиотекаысь мыйта вӧлі босьтлӧма! Сёр рытӧдз керкаын шы ни тӧв, ставӧн лыддьысьӧны. Бать-мам вылӧ видзӧдӧмӧн и челядьыс быдмисны озыр пытшкӧслуна, вежӧра, паськыд видзӧдласа йӧзӧн.
Та вылын эськӧ и позис помавны велӧдысь Оверинъясӧс бурӧн казьтылана гижӧдӧс. Асьныс найӧ абу нин ловъяӧсь. Но висьтӧс ме ог на помав. И со мый вӧсна.
Паджгаса шӧр школаӧ суйӧрсайса кывъясӧ челядьӧс велӧдны локтіс Ульяна Вячеславовна Мясникова, тайӧ Фаина Трофимовналысь туйсӧ талялысь внучка. Тыдалӧ, ыджыд мамсяньыс вуджӧма кывъясӧ кокниа велалӧмыс. Да и челядькӧд ладмӧмыс тшӧтш.
А нӧшта история велӧдысь том зон локтӧма, Геннадий Евгеньевич Трошев. Сылӧн пӧчыс велӧдліс коркӧ орчча Лӧзым сиктса школаын. Оверинъяслысь династия водзӧ нуӧдысьяс? Бур эськӧ! Медъя! Ен отсӧгӧн… <>
Мария Вячеславовна Кузьбожева,
Коми АССР-са школаын нимӧдана велӧдысь.
Снимокъяссӧ редакциялы вӧзйис Мария Кузьбожева.