Буретш Победа лун водзын вужвойтырлӧн шылада-драмаа театрын «Тэ да ме, да ми…» спектакль-премьера нӧшта ӧтчыд казьтыштіс миянлы, мый война зӧркӧдчис весиг медся ылі грездъясса быд керкаӧ да колис быд мортлӧн вежӧрӧ бурдлытӧм доя пас.
Пьесасӧ гижӧма Коми Республикаса народнӧй артистка Лидия Логинова. Ми радейтам сылысь сьылӧмсӧ, радейтам сыӧн лӧсьӧдӧм сьыланкывъяссӧ, «Чушканзіысь» лыддям теш-шмоньсӧ да, веськыда колӧ шуны, лунъяссӧ арталӧмӧн виччысим спектакльсӧ. Менам видзӧдлас серти, сцена вылын пуктӧм медводдза пьесанас нин Лидия Петровна сувтіс медбур коми драматургъяс лыдӧ. Думайта, петкӧдчӧмсӧ видзӧдысьяс пиысь быдӧн тадзи жӧ висьталас.
Победасянь 30 во тыригкежлӧ куим керкаа ичӧтик грездын нёль олысь и кольӧма – Опонь гозъя да кык дӧва – Марья да Анна. Немечкӧд война помасигӧн Марьялӧн Зосим верӧсыс абу на пыр воӧма гортас, нулӧмаӧсь сійӧс и Япониялы паныд тышкасьны. Кык во сайын Зосимыс кувсьылӧма.
А Анналӧн Микулайыс флотын воюйтлӧма, сьӧкыда ранитчылӧма да, Вермӧмӧдзыс на комиссуйтлӧмаӧсь сійӧс, доймылӧм вӧснаыс пӧ поводдя вежсьӧмтӧ кык лунӧн водз тӧдлӧма. Куим во сайын Микулай кувсьылӧма жӧ нин.
Насталӧн Опонь верӧсыс тышкасьлӧма жӧ Айму вӧсна Ыджыд косьын, но пленӧ веськавлӧма да, таысь дзескыдінӧ на пуксьӧдлӧмаӧсь сійӧс. Та вӧсна уна во нин сійӧс оз ыдждӧдлыны Рӧдина дорйысьӧн.
Со и олӧны найӧ нёльӧн – тэ да ме, да ми. Кулан сьӧм-паськӧм дасьтӧны. Быдлунъя тӧжд-могсӧ керӧны – кӧза лысьтыштӧны, поска пом лӧсьӧдыштӧны, кильчӧ дзоньталыштӧны, ю дорын пожъясян пос вӧчӧны.
Да карӧ челядь дорас лэччывны лун-мӧд пайкӧны. Да виччысьӧны, кор ныв-пиныс асьныс мам-батьнысӧ видлыны воласны.
Лачаыс сӧмын ӧта-мӧдлы отсалӧмын. Джодждӧратӧ мыськавны-пеславны нывбабаяс и асьныс мыськаласны-песлаласны, а кутшӧмсюрӧ удж Опоньтӧг он на и вӧч.
Опонасей Иванович пӧ, майбыр, быдтор кужӧ вӧчны – и мужик удж, и баба удж. Корасны поска помтӧ лӧсьӧдыштны да, пилала нывбабаясӧс кесйӧдлас ветлыны, да найӧ радысла том чаньяс моз чеччалӧмӧн котӧртласны-ваясны.
Вирас нин налӧн ӧта-мӧдлы отсалӧмыс: Насталы воӧма Опоньыслӧн война вылын юӧртӧг вошӧм йылысь юӧр да, чужӧмыс шогысла сьӧдӧдлӧма. Зосим отсавлӧма сылы пес керавны да гортӧдзыс вайны, а Микулай киссьӧм гид йирксӧ лӧсьӧдӧма.
Отсалӧ налы быдлунъя олӧмас и шаня, мыйысь он дӧзмы ни он дузъяв, шмонитӧмыс. Опонь со Наста йылысь шуӧ, тӧді кӧ пӧ, мый пӧрысьмас да татшӧм омӧль баба лоас, некор эськӧ эг и гӧтрась сы вылӧ. Но сэк жӧ и содтӧ, Настук пӧ менам ничего, торъя нин кор узьӧ.
И Микулайыд серамбанаӧн вӧлӧма. Кутас пӧ петны керкасьыс да, ӧдзӧс сайсьыс медводз кынӧмыс мыччысяс. Дивитны кутам, со мый кыза пӧ рушкуыд, да шуас, оз пӧ тай кыскавны сійӧс ков, ачыс водзвылын мунӧ.
нёль олӧма мортлы отсалӧ овны и важсӧ казьтылӧмыс. Серамсорӧн жӧ казьтылӧмыс. Марья со висьталӧ, мамӧй да батьӧй пӧ менам некор эз юлыны, а бӧръя кадас пывсьӧм бӧр кежлас чайӧн юыштны штоптӧ кутісны босьтлыны. Сідз пӧ и шуӧны вӧлі штопсӧ – «после баню».
А ӧтчыд пӧ батьлӧн пывсяныс некыдз оз ломзьы, тӧлыс пач трубасӧ лымйӧн тыртӧма да, сэсся ӧд сиптӧм бӧрас кык час на виччысьны колӧ, да дзикӧдз вой суас. Мамӧ пӧ и шуас батьлы: «Ӧлексан, вай «после банютӧ» до баню!». А сы бӧрын сэсся оз и пывсьыны, аскинас выльысь ломтыласны.
Лидия Логиновалӧн концертъяс дырйи сьыланкывъяс костас шмонь-тештӧ сысянь унаӧс кывлім. Кыдзи мичаа сьылӧ, сэтшӧм жӧ мичаа и шмонитӧ. Спектакльсӧ видзӧдігӧн унаысь дум вылӧ усьліс концертъяс дырйи шмонитӧмыс, ӧд сӧмын Лидия Петровнасянь кывлывлі «так-то так, а дальше как-а?», «не учи масьтера, только портишь», «сӧкъя тшак», «бӧжтӧм чань да лудан сітана кань», «суа кӧ – юртӧ тут, ваӧ брут» да мукӧд тешторсӧ, мый сылӧн гӧлӧсыс и чужліс вежӧрын. И став тешсӧ ӧд олӧмсьыс босьтӧма.
– Пьесаас ачым нинӧм эг лӧсьӧдлы, ставсӧ йӧзсянь кывлі либӧ ас синмӧн аддзылі, – висьталіс Лидия Петровна. – И кӧрт ворйын Опоньӧс новлӧдлӧмсӧ эг жӧ думышт, а олӧмсьыс босьті. Юсьӧм батьсӧ челядьыс вӧлі ворйӧн и кыскӧны-нуӧны гортас.
Сідзжӧ и сьыланкывъясыс. «Талун менам узьсьӧмасӧ» да «Ыджыд праздниксӧ» кылі да, спектакль дырйиыс синмӧс куни, и экран вылысь моз сцена вывсьыс быттьӧ Лидия Логиноваӧс аддзи. И вом-горулын сьылысьяс бӧрсяыс тшӧтш вӧтчи. «Талун менам узьсьӧмаыслы» кывъяссӧ и шыладсӧ ачыс гижӧма, а «Ыджыд праздниклӧн» кывъясыс Лидия Логиновалӧн, шыладыс – Михаил Оверинлӧн.
Чайта да, сьылысьӧн гижӧм пьеса серти спектакльысь видзӧдысьяс, дерт жӧ, виччысисны сьыланкывъястӧ. И виччысьӧмыс эз ло весьшӧрӧ: юргисны коми йӧзӧн радейтана сьыланъяс да частушкаяс и комиӧн, и рочӧн – дзик сідзи, кыдзи гажӧдчӧмъяс дырйи. Сьылігад ӧд и шогыс быттьӧ разалӧ, и шудыс сьӧлӧм-ловсьыд ортсӧ петӧ – мукӧдкӧд юксьыны сыӧн окота.
И олӧмас ӧд шудсӧ да шогсӧ торйӧдны некыдз жӧ он вермы, найӧ быттьӧ кинас кутчысьӧмӧн пыр ӧтлаын ветлӧны.
Шогсӧ шудыс пальӧдӧ, шудыс оз сет вӧйны шог пытшкас, а шогыс тшӧктӧ тӧдны шудыслысь донсӧ. И ясыда петкӧдлыны тайӧс спектакляс вермисны и драматург, и режиссёр, и ворсысьяс.
«Тэ да ме, да ми…» спектакльсӧ медводдзаысь петкӧдлігас Настаӧс ворсіс Елена Чувьюрова (мӧд рытнас – Анна Попова), Опоньӧс – Владимир Уляшев, Марьяӧс – Зоя Осипова, Аннаӧс – Галина Подорова.
И ворсісны сэтшӧм бура, мый видзӧдысьяс аддзисны наын мам-батьсӧ, баб-пӧльсӧ, кодъяс ассьыныс нэмсӧ олӧны шаня, дӧзмытӧг-лӧгавтӧг, йӧзкӧд сьӧлӧм шоныднас юксьӧмӧн.
Эскан налӧн ворсӧмӧ, эскан быд кывлы, быд воськовлы.
Эскан аньяслӧн томмылӧмӧ, кор найӧ сьывны босьтчӧны, йӧктан кытшӧ петалӧны. Эскан, кор вунӧдӧны бӧрӧ кольӧм вояс йывсьыс да, мышныс налӧн веськӧдчӧ, юрныс кыпалӧ.
Эскан, мый нывбабаяс некор оз вунӧдны верӧснысӧ, радейтӧны найӧс да сьӧлӧмас и вежӧрас видзӧны на йылысь паметьсӧ.
Эскан, мый куим керкаа ичӧтик грездас ӧта-мӧдыслы вын да лача сетӧны.
Опоньлӧн олӧмыс абу кокни вӧлӧма: пленӧ веськалӧмсьыд дзескыдінӧ йӧртылӧмсьыд керка пельӧсас весиг гӧрд звездасӧ, кыдзи войнаын мукӧд тышкасьысьлы, абу ӧшӧдӧмаӧсь.
Быдӧн кылас таысь асьсӧ ӧтдортӧмаӧн, а Опонь некод вылӧ лӧгсӧ оз кут, пыр и уськӧдчӧ отсыштны Анналы керка стенсьыс пӧлыньтчӧм звездасӧ веськӧдны.
Но лов пытшкас ӧд сылӧн мыйкӧ вӧчсьӧ жӧ, и петкӧдчӧ тайӧ май 9 лунӧ, кор Анна, Марья, Наста да Опонь ӧти пызан сайӧ пуксьӧны, пызан вылас сувтӧдӧны Микулайлысь да Зосимлысь снимокъяс. Со и чукӧрмим пӧ ставным Победасянь 30 во пасйыны.
И буретш праздник лунӧ ылі грездӧ локтӧны сиктсӧветӧн веськӧдлысь да военкоматын уджалысь, сетӧны Опоньлы орден, ӧшӧдӧны керка пельӧсас гӧрд звезда. Комын куим во пӧ корсис тэнӧ орденыс да аддзис жӧ ассьыс геройсӧ.
Мый вӧчсис тайӧ здукӧ Опонь сьӧлӧм-вежӧрын, дерт, гӧгӧрвоисны-тӧдісны и грездсаяс, и спектакль видзӧдысьяс. Но эз торкны олӧмсӧ син водзас сувтӧдлыны, синватӧг-гӧлӧстӧг бӧрдыштны, ӧтдортӧмысь пытшкас пуксьӧм неджӧгсӧ ортсӧ койыштны. И сӧмын сэки висьталіс сійӧ, мыйысь орденсӧ сетлӧмаӧсь – Ленинград дорйигӧн пӧ Синявиноса мылькъяс вылын фашист дзот бырӧдӧмысь.
А сэсся шмонитӧмӧнмоз нин казьтылӧ: дзотсяньыд немечыд пулемётысь сяргӧ, а ми налы ки вылын тойяс моз тыдалам.
А ме видзӧда да, ӧтилаӧд немечыдлы тыдавтӧг позьӧ дзотӧдзыс воӧдчыны. Босьті гранатаяс да куті кыссьыны.
Немечыд збыльысь эз казяв да, ме мышсяньыс дзот дорад матыстчи, восьті ӧдзӧссӧ, а сэні немеч сулалӧ. Кысь нӧ пӧ тэ, Минько Иван Опонь, усин? А ме сылы: изьвини, господин немеч, да шыбиті гранатасӧ пытшкас, котӧрӧн сипті ӧдзӧссӧ да горув тупыльтчи асланым траншеяӧдз. Ёртъяс шуӧны, молодеч пӧ, Минько Иван Опонь, пусь-пась жугӧдін дзотсӧ.
– Тайӧ лоӧмторъяссӧ ме эг жӧ ачым лӧсьӧд-думышт. Орден-медаль йывсьыс унаӧн война бӧрас некымын дас во мысти тӧдмавлісны. И пленӧ веськавлӧмаяс дзескыдінад пукавлісны, – висьталіс Лидия Логинова. – Типӧсиктысь ӧти ань бӧрдӧмӧн шуліс, менам батьлы пӧ наградасӧ сетісны 24 во мысти. Висерысь Иван Фролович Михайлов, сиктса ногӧн кӧ, Фрол Вань, пленсьыс сизимысь видлӧма пышйыны, и сизимӧдысьсӧ сӧмын удайтчӧма. А сэсся лагерӧ пуксьӧдӧмаӧсь.
Лидия Петровналӧн кывъяс серти, спектакльсӧ пуктысь Алёна Гаранинакӧд пӧ миянлы кыкнаннымлы зэв лӧсьыд вӧлі ӧта-мӧдкӧд уджавны. Ёрта-ёртнымӧс бура гӧгӧрвоим да, зілим бурджыкӧн спектакльсӧ вӧчны. Алёна пӧ весиг военкоматӧ ветліс стӧчмӧдны, кор Синявиноса мылькъясын тышкасьысьяслы орденсӧ сетавлӧмаӧсь, кор тылын уджалысьясӧс тшӧтш кутӧмаӧсь нимӧдны войнаын Вермӧм шедӧдысьясӧн.
Ӧтуввезйын спектакльсӧ ошкана уна пасйӧд нин эм. Вайӧда сӧмын Ангелина Смирновалысь гижӧдсӧ, кӧні сійӧ висьталӧ, ме пӧ тӧрыт бӧрді… Бӧрді артистъяслӧн сьӧлӧм вӧрзьӧдана ворсӧмысь, выль боксянь восьті аслым Владимир Уляшевӧс. Бӧрді сӧстӧм коми кывъя сёрниысь. Лидия Петровна сэтшӧм стӧча петкӧдлӧма вежавидзысь, шмонитысь да ыджыд сьӧлӧма коми йӧзӧс. Нимкодяси режиссёр Алёна Гаранина вӧсна. Тӧрыт пӧ ме бӧрді да кылі ачымӧс шудаӧн.
Вужвойтырлӧн шылада-драмаа театрысь войтырлы торъя нин кыпыд да долыд вӧлі сыысь, мый асланыс выльмӧдӧм сцена вылӧ бӧр бергӧдчисны татшӧм бур спектакльӧн.
* * *
«Тэ да ме, да ми…» спектакльсӧ афишаас пасйӧмаӧсь комедияӧн, но сэні эм и тешыс, и олӧмын мытшӧдъяс петкӧдлан драмаыс, и йӧзыслы войнаӧн вайӧм трагедияыс – ставыс, мый эм миян олӧмын.
Вӧлі кӧ эськӧ татшӧм жанр – олӧм, ме эськӧ сыӧн и шуи пьесасӧ. Тэнад, менам, миян олӧмыс ӧд мыччысис сцена вывсянь.
Кыдзи шуис театрӧн художествоа веськӧдлысь Светлана Горчакова, тайӧ пӧ народнӧй спектакль. И та вӧсна окота эськӧ, мед аддзылісны сійӧс эз сӧмын Сыктывкарын, но и сикт-грездын олысьяс. Ӧтуввезйын найӧ шыӧдчӧны нин театрса дорӧ татшӧм корӧмнас… <>
Павел СИМПЕЛЕВ.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.