Оз весьшӧрӧ шуны, мый асьтӧ бурджыка тӧдмалӧм могысь колӧ ветлыны йӧз муясӧ да унджыктор аддзывны. И тайӧ, тӧдӧмысь, збыль. Жаль сӧмын, путешествуйтӧм йылысь мӧвпыс воӧ сёрӧн, кор бокад быд боксянь нин тувкъясны, мый пӧ гортаныд пӧжсянныд, вай ветламӧй кытчӧкӧ. Дерт, ошйысьны та кузя нинӧмӧн на ёнасӧ, кӧть бӧръя воясӧ ёртъяслы век жӧ удайтчис миянӧс «нетшыштлыны» коми сиктысь.
Но кытчӧсюрӧ ми век жӧ веськавлім. Со, шуам, 1980-ӧд воясӧ семьяӧн ветлім некымынысь Казахстанӧ. Воим Астана карӧ (сэки Целиноград на вӧлі), петім самолётысь, а гӧгӧр ставыс югъялӧ, восьса, быттьӧ став пусӧ гӧгӧр ытшкӧмаӧсь – помтӧм степь, и юртӧ кольмӧдан кӧр кылӧ. Тайӧ пӧ полынь – челядьдыр казьтылан кӧр, шуис верӧсӧй. Вот тадзи заводитчис миян выль местаӧн тӧдмасьӧмным.
Но став шензьӧмыс, культурнӧй шокыс виччысис миянӧс водзын на. Карсянь зерносовхозлань мунігӧн гӧгӧр шептасис нянь. Помтӧм-дортӧм муяс. И техника – гырысь мича комбайнъяс сулалӧны, груз новлӧдлан машинаяс. Ставыс дась, ӧд регыд заводитчас нянь идралан кад… Туй бокын быдмӧны жӧ пуяс: и кыдз эм, и пипу. Сӧмын ён тӧлыс кусньӧдлӧма найӧс висьысь йӧзӧс моз. Чукыля-мукыля вӧсньыдик кокаӧсь, быттьӧ миян веськыд да вылын юра кыдзьяслы пародия. Но ме, дерт, нинӧм ог шу, мед некодӧс не дойдны. Тайӧ муыс – менам верӧслӧн чужан-быдманін, ичӧт рӧдина.
Воим Казцикӧ, тадзи шусис рӧдвужлӧн посёлокыс. Став керкаыс кирпичысь, еджыдӧн тшӧкӧтуритӧма, уличаяссӧ быттьӧ линейка серти тэчӧма, мый оз позь шуны миян коми сиктъяс йылысь. Но йӧрас гожся ичӧтик сарайяссӧ вӧчӧмаӧсь шылльӧ-мылльӧ пӧвъясысь да, дзик лӧсявтӧмӧсь тайӧ дизайн дорас. Но и ыджыд куйӧд чукӧрыс быд керка дорын – абу озырлун: йӧзыс вештысьӧны, мед куйӧдсӧ тракторӧн петкӧдасны сикт сайӧ, ыджыд буртъясӧ. Ӧд быд овмӧсын 3-4 мӧс да сы мында жӧ кукань, 8-15 порсьӧдз, а утка-дзодзӧгыс да курӧгыс тані, позьӧ шуны, ворсӧм. И, колӧ шуны, ёна озырджыка миян дорысь сэки олісны сэтчӧс йӧзыс.
Абу, тайӧ абу фермеръяс. Став йӧзыс уджалӧны, ёнджыкасӧ гырысь скӧт картаясын, кытчӧ тӧлаысла тӧвнас воӧдчӧны гезйӧ кутчысьӧмӧн, мед некодӧс оз тырт. Мукӧд керкаыс пӧ тырлӧ вевтӧдзыс, а петӧны гортсьыс лым туннельясті. Веранда ӧдзӧсыс ставныслӧн воссьӧ оз ортсыланьыс, а пытшкӧсланьыс. Ставсӧ артыштӧма татчӧс йӧзлӧн. Но ми воим гожӧмнас да, та йылысь тӧдмалім сӧмын йӧз висьталӧмысь.
Но, воим уна национальносьта посёлокӧ. Эз этша йӧз татчӧ во ас кадӧ целинатӧ лэптыны. Тадз веськавліс татчӧ и менам верӧслӧн батьыс, Иона Васильевич, шнич коми морт. Сэсся гӧтрасис мича да шань сьӧлӧма полячка вылӧ да татчӧ и вужъясьліс быдса 25 во кежлӧ. Эз рочмы ни чужан мусӧ эз вунӧд. Быд волігӧн ставныскӧд пыдди пуктӧмӧн аскывъясис. Но миян локтігӧн сійӧ эз вӧв гортас – ытшкис комбайнӧн.
Колӧ шуны, Казахстанад турунтӧ пуктӧны оз Комиын моз. Водз асыв комбайнӧн ытшкасны, а рытнас «Кировец» тыр турун нин ректӧны сараяныс. Асьныс вӧччан платтьӧӧн ӧта-мӧд дорас ветлӧны да шуӧны, миян пӧ страдна. Туруныс быттьӧ ставыс нин вижӧдӧма, а мӧсъясыс суткинас сетӧны 18-20 литр йӧв. Эмӧсь пӧ и унджык йӧлаяс, но жирносьтыс пӧ налӧн улын. Гортса йӧв сдайтӧмыс налӧн – нӧшта ӧти удждон мында, а мукӧддырйиыс и унджык на. Мися, миян коми йӧз зільлунӧн кӧ, тані эз 3-4, а 10 мӧс быдӧн видзис…
Посёлокӧ пырӧмсянь миянкӧд чолӧмасис быд паныдасьысь. Тшӧтш и челядь, ыджыд кӧть ичӧт. Здоровайтчӧны ставныс и дзик ставныскӧд. Мӧд ногыс налы дивӧ. Комиӧ волігӧн найӧ дивуйтчисны та кузя. Мӧд лунас, кор тӧдмалісны, код ордӧ воим да кодъяс ми, чолӧмасисны нимӧн шуӧмӧн нин да нимкодясисны матыс рӧдвужлы моз.
Верӧслӧн мамыс воан лунсӧ стӧча эз тӧд, виччысьтӧм сюрприз лои. Но эз шӧйӧвош. Петавліс сусед йӧрас да вайис ӧгуреч-помидор, ӧдйӧ вӧчис салат. Мися, оз пинявны? Нюмдіс сӧмын, мыйысь пӧ? Мися, ме кӧ гортын тадзи вӧчи, чайтісны, мый юрӧн торкси, либӧ КПЗ-ӧ нуисны. А миян пӧ ставыс ӧтувъя. Да-а, мися… Мӧд лунас колӧ вӧлі пасйысьны мунны, а мотоциклныс жугалӧма. Суседкаыс локтіс да шуӧ, миян машинаӧн пӧ ветлӧй, гаражыс абу игана. Правоыс пӧ вокныдлӧн эм. Мися, мы-ы-ый?!. Вот тадз…
А рытнас вӧлі миян воӧм кузя праздник… Пӧшти став сиктнас волісны… Кутшӧм сӧмын сёян-юан абу дасьтӧмаӧсь! Колӧ шуны, сёян дасьтӧмыс тані – аслыспӧлӧс культ. Кутшӧмкӧ блюдо шуасны да, йӧёвата нюмдыштлыны сӧмын кольӧ. Но бура кӧ дасьтӧны – сёйӧны, и тшӧг йӧзыс зэв уна. Ми, комияс, веськыд кызӧсь, а налӧн нывбабаясыс матрёшка кодьӧсь. Том казашкаясыс ёна мичаӧсь, а со мужичӧйясыс водз пӧрысьмӧны, буракӧ. Сідз тай кажитчис-а. Но дзик ставныс ёна кужӧны гажӧдчыны и шмонитны, варолӧсь да сибыдӧсь, наянджыкӧсь коми дорсьыд.
Но накӧд орччӧн век кылан асьтӧ бура… Ме дінӧ автобусын ветлігӧн некымынысь жӧ шыӧдчывлісны казах ногӧн да ёна шензисны, мый ог гӧгӧрво…
Сьылім ми налы и коми сьыланкывъяс тшӧтш. «Ме ю шӧрӧ петатӧ» ӧнӧдз быд волігӧн тшӧктӧны сьывны, сэтшӧма кажитчӧма да.
А мӧд лунас ми мӧдӧдчим вӧрӧ. Тшак да оз вотны. Ме сӧмын мый верма пасьтася. Ставныс кочкалӧмаӧсь серамысла. Тэ пӧ мый керсян? Мися, номйыс вильӧдас. Кутшӧм ном пӧ?! Миян пӧ сійӧ абу. И збыль, бобувъяс моз платтьӧ кежысь и мунім сідз шусяна вӧрӧ. Миян видзӧдлас серти кӧ, вӧр ді. Эн пӧ вошӧй шуӧм вылад, дерт, менам нин серам петіс-а. Но ничего, и тшак ведра вайим, и пев пом гырся вӧрса оз вотім. И ном эз курччы…
Ставыс бур вӧлі сэні. И ми пыр ветлывлім сэтчӧ важ тӧдсаяс моз… Верӧслӧн мамыс пыр шмонитіс, ми пӧ тіянӧс «встретили, как Горбачёва, и проводили, как Горбачёва».
Сӧмын тай талун Астана – Казахстанса юркарыс – иномарка кодь сулалӧ, а 60 километр сайын посёлокъясыс киссьӧм-эновтӧмаӧсь, эндӧмаӧсь целинникъясӧн кыпӧдӧм муясыс. И йӧзыс пышйӧны: коді Россияӧ, коді Германияӧ… Совхозъяс тупкысьӧмаӧсь, нянь прамӧя оз нин вӧдитны. Гажтӧм серпас сувтӧ син водзад… <>
Елена ИГНАТОВА.
Снимокъясыс авторлӧн гортса архивысь.