Коркӧ водзын на, ичӧтдырйи, Скӧрӧдум сиктын олігӧн сусед Михаил Григорьевич Деминсянь (Опонь Гриша Мишсянь) тшӧкыда кывлі Пеп рӧд йылысь казьтыштӧм. То батькӧд сёрниысь, то менӧ чуткыштас, тэ пӧ ӧд Пеп рӧдысь жӧ, Елена Батьковна.
Ме, веськыда кӧ шуны, тайӧс неуна нимтысьӧм кодьӧн и чайті. Бать-мам ӧд та йылысь некор торъя эз сёрнитлыны. А сёрнитлісны кӧ, гашкӧ, эз миян дырйи. И сӧмын верстьӧ мортӧн нин тӧдмалі, мый кыкнанныс – батьӧй и мамӧй – Пеп рӧдысьӧсь, ордпу серти витӧд кӧленаын воча чоя-вока.
Рӧдвужкӧд эськӧ, дерт, волысим, а со пыдӧджык велӧдны-тӧднысӧ юрӧ весиг эз волы.
Гашкӧ, тадзи и коли ставыс, не кӧ ас рӧднымӧс пыдісянь велӧдысь войтыр. Менам талунъя гӧсьт – Ирина Валентиновна Пашнина, Скӧрӧдумын чужӧм-быдмӧм ань. Сійӧ воӧдчис рӧд пыдісянь велӧдӧмӧдз да нӧшта на и миянӧс чуйдіс кӧть неуна да листалыштны ас пӧль-пӧчлысь олӧм лист бокъяссӧ.
Кор-мый татшӧм коланлуныс чужӧ мортыслӧн? Кутшӧм туй колӧ тайӧ здукӧдзыс прӧйдитны? Та йылысь и окота лои сёрнитыштны Ирина Валентиновнакӧд, коми ног кӧ, Ондрон Иван Митрей Валентин Иракӧд.
Чужліс тайӧ аньыс Эжва йывса Скӧрӧдум сиктын. Митрей Валентин семьяын куим ныла-пиа быдмисны. Гӧтырыс мужичӧйлӧн, Капиталина Николаевна, школаын роч кыв да литература велӧдіс. Бать-мамыс тшӧкыда казявлісны, кыдзи Ирина нывныс аканьяссӧ лыддьысьны либӧ артасьны велӧдӧ. Дерт, кӧнкӧ, чайтісны, учитель туйсӧ и кутас талявны. Но витӧд-квайтӧд классъясын мамыс судзӧдӧма нывкалы «Костёр» да «Пионер» журналъяс.
– Ме сэки сэсся ёна мӧді лыддьысьны, – висьталӧ Ирина Валентиновна. – Торйӧн нин быдсикас корсьысьӧм йывсьыс окота вӧлі тӧдны, да шуи школа помалӧм бӧрын лоны археологӧн. Но челядь мӧвпыд тай ӧдйӧ вежласьӧ. Ӧкмысӧд класс бӧрын паськӧм вурысьӧ нин думысь мӧдӧдчылі. Но мам шуис, наперво пӧ тай таво Помӧсдін школаӧ на велӧдчыны каян-а. Сэсся видзӧдлам.
Кык во мысти колӧ вӧлі олан туй бӧрйыны. Медицинаын уджалысьӧн шуи лоны, зэв окота вӧлі ассьым сьӧкыда висьысь пӧчӧс бурдӧдны да. Сыктывкарса медучилище помалӧм бӧрын военкоматын воинскӧй учёт вылӧ сувтігӧн вӧзйылісны Германияса либӧ Чехословакияса воинскӧй часьтӧ уджавны мунны. Колӧкӧ, и муні, код тӧдас, да бара на висьысь пӧчӧй дум вылӧ уси. Кыдз нӧ, мися, отсала сы ылнасяньыс? – аньлӧн весиг синваыс доршасьӧ дона мортӧс казьтывлігӧн.
– Но вот, диплома том специалистӧс сэсся мӧдӧдісны Улыс Воч сиктӧ.
Сэки Ан-2 сэтчӧ сӧмын лэбаліс, да лёкиник машина туй вӧлі, кодӧс прамӧй морт туйнас оз шу.
Петі аэропортӧ сумкаясӧн, бокӧ веськалӧм том нылыдлы шуштӧм сьӧлӧм вылын. Гӧгӧр кыдз сӧмын сулалӧ. Йӧз некӧн абу. Ӧти мужичӧйкӧд ӧтлаын лэбны веськалім да, сійӧ и колльӧдіс сэсся, туйсӧ индіс. Бура на колӧ вӧлӧм сиктӧдзыс восьлавны.
– Сэкся кадӧ бур туйыс, шуанныд, эз вӧв?
– Кутшӧм али батюшки туй. Улыс Вочсяньыс Вылысӧдзыс тракторӧн вӧлі воӧдчам. Пукалан кабинаас да, ӧтарӧ-мӧдарӧ летйӧ. Мися, татчӧ и киссян сэсся кадысь водз. Кымыныськӧ и лои лэблыны Ан-2 самолётнад Кулӧмдінӧдз висьысьтӧ нуны, а машинаӧн воӧдчӧм йылысь кӧ, быд воӧдчӧм торъя история дай.
Аттьӧ, йӧзыс гӧгӧрвоӧны вӧлі, отсасьӧны ёна. Ӧтчыд локті Кулӧмдінысь шой кодь. Мудзӧма, весиг «Дышсӧ» шуны дыш, кыдз шуласны, а сусед меным вайӧм кер чукӧрӧс ветлігкостіыд меститӧма. Пилита пӧ, син вежны кутіс. Мӧд суседка, видзӧда да, пӧсь кӧвдум-пирӧг нин вайӧ. Кор пӧ тэныд и пусьыны-пӧжасьнысӧ, гортад прамӧя он волы да. Везитіс меным бур суседъяснад, нинӧм и шуны.
Колӧ тӧдчӧдны, Вочад некод прӧзвищетӧмыд эз вӧв, ог тӧд, ӧні кыдзи-а. Ме тай Медичка Ираӧн вӧлі-а. Ӧти вотӧ уджалігӧн эз удитны, тыдалӧ, топыдджык нимсӧ ляскыны.
Ёна тышкасьӧны вӧлі том йӧзыд, гырд да коль. Быд праздник вӧлі вурся: том войтырлысь юр дзоньтала. Сэсся сюсьми да, костаныс вӧлі пыра танцы дырйиыд. Мися, дышӧдіс тіянлысь юрнытӧ помтӧг кардъявны.
Быдсяма уджыс вичмыліс ылі сиктад: быдлунъяыс и повзьӧдланаыс. Ӧтчыд юӧртісны, рӧдильнича дорӧ пӧ колӧ мунны. Менӧ кывсьыс нин жарӧ койыштіс. Ог куж ме, мися, кагатӧ примитны, пола. Кутшӧм нӧ меысь акушерка?! Аслам синваӧй ылькнитны дась. Велалан пӧ, макнитісны дай.
Сумка чукӧртіг да лёк туйӧд летйысигкості аньыд дорӧ ветеринар нин воӧма, инструментъясӧн и пом. Сійӧ пӧ уналы нин гӧгинявліс. Ми пӧ пыр сійӧс чукӧстам. Слабог, та пӧрйӧ ветеринарыд уджтӧм коли. Лэччӧдім ми кага вайысьтӧ лёк туйӧдыд Кулӧмдінӧ, гиль да голь. Дон сикт дорын горзыны кутіс аньыд, вая пӧ. Шопер сӧмын кристарадиасьӧ, терпитышт пӧ неуна. Лолав пӧ правильнӧ. Уп, воис, слабог, рӧдильничаыд больничаӧдзыд. Кӧмӧс пӧ тай чужйыны удиті жӧ-а, рӧдиті здукӧн, висьталіс кага вайӧм йывсьыс, быттьӧ мыйкӧ дзик быдлунъятор лоӧма.
Вот татшӧмӧн ме аддзи Воч сиктса войтыртӧ. Тані и лои удж кузя медводдза школаӧй. И таысь аттьӧ ылі сиктса войтырыслы.
Сэсся вель уна во уджалі Ярашъю посёлокын. Быттьӧ «ыджыд му» вылӧ шыбитісны. Посёлокыд посёлок и эм. Быдсяма кывъя йӧзыс олӧны, татчӧс и локтӧмаяс. Культураыс йӧзыслӧн вылын. Керкаяссӧ радӧн тэчӧма. Гӧгӧр пельк, лесопунктын удж пуӧмӧн пуӧ. Помнита, рытъяснас вежай гозъякӧд кино видзӧдны клубӧ ветлывлім. Первой видзӧдӧм фильмыс «Десять негритят» вӧлі. Рӧдвуж дорад веськалӧм бӧрын тай быттьӧ гортад волан. Сідзи и менам лои татчӧ воӧм бӧрын. Мед кӧть сэки рӧд пыдісянь велӧдӧмӧн эг на ноксьы, а сьӧлӧмтӧ да ловтӧ тай он ылӧд.
Кӧсъя тӧдчӧдны, рӧдвуж пӧчитайтӧмыс, тыдалӧ, ичӧтсянь на пыдӧдз вужъясис. Менам ыджыд мам Демид Марпа (М.Д.Шомысова) Пожӧг сиктын оліс. Сылӧн керкаыс сулалӧ на. Ми ичӧтнад гожӧмбыдъясӧн сы дорын гӧститлім. Унатор челядьыд быттьӧ он и казяв, а вежӧрад пысасьӧ.
Сиктад олысь ӧтка аньыдлы мужичӧй отсӧгтӧгыд зэв сьӧкыд бергӧдчыны. Код дорӧ медводз шыӧдчан? Дерт жӧ, ас рӧдвуж дорад. Петыр Розалӧн (Р.П.Мартюшева) челядьыс, Алик Гриша да Алик Сергей, эськӧ эз на и гырысьӧсь вӧвны, а быд удж вылӧ чепӧсйывлісны. Картупель пуктыны кӧть босьтны, горт гӧгӧрыс турунӧн ноксьыны. Прокӧ Галина (Г.П.Третьякова) век ӧтарӧ нопйӧ тэчӧма банкаясӧ свежӧй йӧв да пӧжас. Миянлы тшӧтш кыскӧ. Шаньсьыс-шань нывбаба. Вот ӧд пӧ кутшӧм молодечьяс воча вокъясыд и став рӧдвужыд, Ирук. Век пӧ пыдди пукты да пӧчитайт. Этайӧ семьяыс пӧ тадз рӧдпом, а сійӧ – мӧдарсянь. Тадзи ньӧжйӧник и тӧдмасялі Пожӧгса рӧдвужкӧд. Да и суседъяс йывсьыс пыр шуліс, найӧ на пӧ и медбур рӧдняыс менам. Скӧрӧдумсаяс, пӧчлӧн чой чукӧрыс, ӧтув жӧ пыр олісны. Ӧтсӧгласӧн быд удж керисны. Вуджис ӧтувъялуныс и водзӧ кӧленалы. Эска, мый вуджӧма.
–Ирина Валентиновна, но ӧд рӧдтӧ пыдісянь велӧднытӧ туйдысь колӧ…
–Збыль, медводдза чуйдысьнас лои Пеп рӧдысь жӧ петӧм ань Екатерина Ивановна Липина. Рӧднас Скӧрӧдум сиктса, а ӧні олӧ Сыктывкарын. Важӧнсянь нин прӧст кадас корсьысьӧ-уджалӧ архивын. Ок, ёна пӧ сьӧлӧм вылӧ воӧ. Тӧдмалас мыйкӧ выльтор да звӧнитас, юасьӧ, либӧ выль аддзӧмторйӧн юксьӧ. Мыйкӧ вот быттьӧ пытшкӧсын и муткыртчис друг: ӧтитор пасйышта да мӧдтор. Висьмӧдіс и менӧ тайӧ рӧдӧва туялысьыд. Кутім ӧтув нин корсьысьны Пеп да Ондрон рӧд йылысь. Сійӧ – архивысь, ми – йӧзкӧд сёрниысь да важ фотояс серти. Весиг интернетын асланым котыр лои. Важ фотоясӧн да историяӧн мукӧдыс нин тшӧтш юксисны.
Со и шуим 2019 воын нуӧдны тайӧ кык рӧдыслысь ӧтувъя гаж. Ондрон рӧдысь Валентина Степановна Конина котыртан уджас ыджыд пай пуктіс. Дасьтім нуӧданног, нуӧданін, выступайтан площадка, мужичӧйяс вӧчисны кузь пызан-лабичьяс. Уджсӧ бергӧдны чукӧрмывлім 30-40 мортӧдз. А тайӧ вын, ёртъяс!
И нимкодь, мый праздникыс артмис. Ёна уна йӧз чукӧрмыліс. И тайӧ лои сӧмын водзӧ вылӧ стартӧн. Унаӧн содтӧд на сюртчисны ӧтувъя уджад.
Ӧні ми зэв нин унаӧнӧсь. Кольӧм гожӧм Великопольеӧ да Дӧрӧмакӧджӧ, Маркил Педӧрӧ ветлім рӧдвужлысь туйпомсӧ корсьны да налӧн югыд паметьлы копыртчывны. Быдса дас кӧкъямыс морта команда Эжва йывса 5 сиктысь. Ӧні ми унаӧнӧсь… Ӧти рӧдысь петӧмаяс. Водзӧ миянӧс виччысьӧ нӧшта на уна аслыспӧлӧс маршрут да восьтӧмъяс. Ми ёртъяскӧд тадзи мӧвпалам. <>
Елена ИГНАТОВА.
Снимокъясыс авторлӧн да Нина УЛЯШЕВАЛӦН.