Кузь тӧв вуджӧм бӧрын тулысладорыс уналӧн омӧльтчӧ сідз шусяна иммунитетыс. Мыжаыс пӧ – авитаминоз! Мыйсяма тайӧ нёрпалӧм? И позьӧ-ӧ сыысь мынтӧдчыны?
Миян корреспондентлы тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзисны челядьлӧн Сыктывкарса коймӧд номера поликлиникаысь педиатрия юкӧнӧн веськӧдлысь Галина Габова да верстьӧлӧн юркарса татшӧм жӧ номера бурдӧдчанінысь терапевт Мария Морохина.
–Медводз колӧ гӧгӧрвоӧдны, мый авитаминозыс паныдасьлӧ зэв шоча. Сы дырйи мортлӧн вир-яйын некутшӧм витамин абу. Тшӧкыдджыка казялам гиповитаминоз, кор витаминыс эм, но сійӧ оз тырмы, – паніс сёрнисӧ Мария Васильевна.
– А мый сэтшӧм витаминыс?
– Тайӧ зэв кокни молекула-тэчаса микроэлемент. Химия боксянь сійӧ зэв нэр да, шуам, шонтігӧн ӧдйӧ киссьӧ, сынӧдын кислород вӧсна пыр и шоммӧ.
Витамин зэв ёна колӧ мортлы, отсалӧ сылы вӧчны пытшкас фермент да гормон. Морт вир-яйӧ сійӧ веськалӧ сёян-юанӧн, синтез отсӧгӧн артмӧ сювйын да шонді югӧр улын кучикын.
Витаминъяс овлӧны госын (A, E, D, K) да ваын сылана (C, B).
Воддзаясыс чукӧрмӧны госын да мускын, а бӧръяясыс оз ӧшйыны да петӧны кудзӧн. Та вӧсна вир-яйлы медсясӧ оз тырмы ваын сылана витаминыс. Сэк жӧ госын сыланаыс вермас чӧжсьыны коланаысь ёна унджык, а тайӧ нин гипервитаминоз.
– Кыдзи гӧгӧрвоны, мый вир-яйлы оз тырмы витаминыс?
– Кутшӧм витамин оз тырмы, торъя анализ вӧчӧмӧн вермас тӧдмавны врач.
Но аслыд позьӧ жӧ казявны авитаминозсӧ. Шуам, оз кӧ тырмы А витамин (ретинол), висьмӧ синмыд, он вермы видзӧдны яръюгыд би вылӧ, кучик косьмӧ да потласьӧ, дой дыр оз бурд, сьӧкыд лолавны.
B1 (тиамин) кӧ абу тырмымӧн, висьӧ юр, ӧдйӧ мудзан, шатлӧдлӧ, вукӧдӧ, кучик лудӧ, ки-кок дубалӧ, сьӧлӧмладор доймӧ.
Вир-яйӧ кӧ этша воӧ B2 (рибо-флавин), вом дор потласьӧ, вомкӧтш доймӧ, кыв пыктӧ, кучик косьмӧ да лоӧ чери сьӧм кодь, висьмӧ и син, доймӧны сӧнӧръяс, ки-коктӧ кыскӧ войтӧв, мортыс омӧльтчӧ.
B6 (пиридоксин) тырмытӧм понда мортыс лоӧ ньӧжмыд, вынтӧммӧ, юрас, чужӧмас да сьыліас кучикыс кышакылӧ-кульсьӧ, кывйыс гӧрдӧдӧ, вом дорыс потласьӧ, ки-кокыс дубалӧ, кыскӧ войтӧв.
B12 (цианокобаламин) кӧ оз тырмы вир-яйын, мортыс тшӧтш вынтӧммӧ, юрыс бергалӧ, пеляс жувгӧ, кучикыс бледӧдӧ, сьӧкыд лолавны, вом пытшкыс да кывйыс сотчӧ, оз сёйсьы ни узьсьы, гыркйыс доймӧ.
Ичӧтдырсянь небӧгъясысь тӧдам карабӧн саридзті дыр кад ветлысьяслӧн цинга висьӧм йылысь. Мортыслӧн пинь аныс гӧрдӧдӧ, пыктӧ, петӧ вир, да гылалӧ пиньыс. Таысь ӧтдор кок йылас кутчысьны сьӧкыд, кучикыс лӧзӧдӧ. Сідзкӧ, C витамин (аскорбинӧвӧй кислота) оз тырмы.
D (кальциферол) кӧ колана мындаысь этша, кагалӧн заводитчӧ рахит, лыясыс омӧля быдмӧны да куснясьӧны. Верстьӧлӧн тшӧтш рыжмӧ да чегъясьӧ лыыс. Таысь ӧтдор ки-коксӧ кыскӧ войтӧв, мортыс вынтӧммӧ, омӧльтчӧ, ӧдйӧ мудзӧ, омӧля сёйӧ да узьӧ, ёна ньылӧдӧ чужӧмыс да сьыліыс, висьмӧ вӧркыс да гыркйыс.
Е (токоферол) кӧ оз тырмы, тшӧтш висьмӧ синмыд, вынтӧммӧны сӧнӧръясыд, ки-кокыд сырмӧ, кучикыд косьмӧ, юрсиыд чегласьӧ, сьӧкыд гижны, сёрнитны, вӧдитчыны ичӧт шылльӧ-мылльӧӧн.
K (менахинон) кӧ этша, вирыд кизьӧрмӧ, да сійӧс сьӧкыд сувтӧдны. Вир петӧ нырсьыд, весиг вермӧ паськавны кучик улад, ылькнитны пытшкад. Торйӧн ёна майшасьӧны нывбабаяс тӧлысся дырйи.
– Мый вӧсна артмӧ авитаминозыс?
–Медуна витамин миянлы веськалӧ сёян-юанӧн. Сідзкӧ, оз позь лун-лун сёйны ӧти и сійӧ жӧ вӧлӧгасӧ, тшыгъявны либӧ нуръясьны стрӧг диета серти. Колӧ бӧрйыны бур вӧлӧга да лючки сійӧс пуны-пражитны. Кымын дырджык сёяныс пач плита вылын, сымын этшаджык сэні витаминыс. Некутшӧм витамин абу госа фастфудын, юмов газваын.
Кагалы унджык колана витаминыс веськалӧ мам йӧвнас. Сідзкӧ, кыдз позьӧ дырджык колӧ вердны морӧсӧн, – пырӧдчис сёрниӧ Галина Юрьевна.
Витаминлы вир-яйӧ туйсӧ вермасны потшны и висьӧмъяс да лекарствояс, курыд зелля, куритчӧм да мукӧд дурмӧдчан, лёк оласног, стресс да уна мукӧдтор.
– И кыдзи позьӧ мынтӧдчыны авитаминозсьыс?
–Медся бур витаминыс – град выв пуктасын, фруктыын, йӧлын, яйын, чериын, шыдӧсын да мукӧд вӧлӧгаын. Сювсянь став коланаыс веськалӧ вир-яйӧ. Бур ногӧн кӧ, быд лун колӧ сёйны вит сикас град выв пуктас да фрукты – 400-500 грамм. Шуам, тырмымӧн лоас, номсасянныд кӧ морковӧн, яблӧгӧн, помидорӧн, ӧгуречӧн да апельсинӧн.
Уна колана витамин кослунъя выйын. Талун вузалӧны быдсикассӧ: оливкиысь, рапсысь, шабдіысь, кунжутысь, кӧнтусьысь да с.в. Бур, асывнас рокад кӧ пуктан ичӧтик пань татшӧм выйсӧ.
– Колӧ-ӧ содтӧд ньылавны сідз шусяна поливитамин?
–Талун аптекаын эм уна сикас татшӧм препарат – и войтӧдан, и таблеткаа, и пастила сяма. Но выв-тіасьны оз ков. Оз позь ньылавны мыйсюрӧ и аснаукӧн. Кутшӧмсюрӧ витамин ӧта-мӧдыслы оз лӧсявны да, бурдӧдчӧм пыдди вермас, мӧдарӧ, омӧльтчыны дзоньвидзалуныд. Та вӧсна медводз колӧ сёрнитны врач-кӧд.
Сэсся верстьӧлӧн да и кагалӧн кӧ ставыс лючки, некыт нинӧм оз майшӧдлы, мортыс тэрыб да винёв, сёйӧ-юӧ уна сикас вӧлӧга, анализъ-ясыс бурӧсь, сылы нинӧмла содтӧд ньылавны витаминсӧ. Татшӧм комплекссӧ врач вермас вӧзйыны сӧмын нӧбасьысь нывбабалы либӧ кагасӧ морӧс йӧлӧн вердысь мамлы.
– Иммунитет ёнмӧдӧм могысь миянлы вӧзйӧны юны витамина БАД-яс…
– Мый сэтшӧм БАД-ыс? Тайӧ лекарство сяма сорас. Но клиника боксянь некутшӧм туялӧм сы кузя эз нуӧдлыны да, гӧгӧрвотӧм, бурдӧдӧ сійӧ али оз. Бур нин, вир-яйыдлы кӧ сыысь оз ло лёкыс. 12 арӧсӧдз челядьлы некутшӧм БАД оз позь юны.
– А витаминсӧ во гӧгӧр колӧ юны али коставлӧмӧн?
– Врач медсясӧ индӧ ёнмӧдны дзоньвидзалунтӧ кык вежонся курсъясӧн. Содтӧд витамин позьӧ юны тӧвнас да тулысладор. А гожӧм-арнас ми и сідз чӧсмасям тшак-вотӧсӧн, град выв пуктасӧн, фруктыӧн. Но D витаминсӧ колӧ юны во чӧж быд лун: верстьӧлы 1000-2000 мг, тӧвнас позьӧ содтыны 3000 мг, а гожӧмнас – 500 мг, челядьлы, гӧгӧрвоана, этшаджык.
Мый нин миян йылысь сёрнитны, весиг пӧ Саудовскӧй Аравияын олысьяслы оз тырмы тайӧ витаминыс, кӧть сэні и пыр шондіа. D витаминыс артмӧ кучикын шонді югӧр отсӧгӧн. Та вӧсна Войвылын шондіа быд лунӧ колӧ петавлыны гож водзӧ, восьтыны югӧрыслы китӧ да чужӧмтӧ.
–Казьтыла да, ичӧтдырйи ньӧбам вӧлі медпунктысь «Ревит» банка да ӧтпырйӧ сэтысь став тусьсӧ и ньылалам…
–Витаминӧн вывтіасьны оз жӧ позь. Вывті уна кӧ юны, вӧркад артмасны изъяс. Та вӧсна витамин ньылалігӧн колӧ юны уна ва. Сӧстӧм юан ваыс мед пыр вӧлі сьӧрад. Кор кӧсъян, сэки и юыштан.
* * *
– Висьысь, тайӧ витаминсӧ мӧдан юны луннас витысь сёйӧм бӧрын.
– Кытысь нӧ ме сы мында сёянсӧ босьта?.. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.