Республикаса уна кар-районысь коми кыв да литература велӧдысьяс таво чукӧртчылісны нин Сыктывдінса Выльгортын, Висер вожса Ыджыдвиддзын, Эжва йывса Керчомъяын, Ухтаын. Кольӧм пекнича-субӧтаӧ «Коми велӧдысь» общественнӧй котыр чукӧстліс педагогъясӧс Помӧсдінӧ В.Т. Чисталёв нима школаӧ, кӧні «Коми войтыр» ӧтмунӧм да регионысь национальнӧй политика министерство отсӧгӧн нуӧдісны «Аскиа луныд ас киын» этнофорум.
Коми кывным олӧ на
Помӧсдін вочааліс велӧдысьясӧс шондіа поводдяӧн, джуджыд пожӧмъясӧн, выль школаӧн. Тима Веньлӧн ловруӧн, енбиа гижысь йылысь куслытӧм паметьӧн. Кодъяскӧ медводдзаысь на веськалісны Эжва йывса сиктӧ да радлісны сылӧн мичлы, зумыд оласногыслы. Уналӧн и вежыс на петіс, кор пырисны югыд ӧшиньяса, сӧстӧм классъяса, комиӧн варовитысь челядя школаас.
Неважӧн на, октябрь заводитчигӧн, Помӧсдінын котыртлісны том блогеръяслысь школа. И окота челядь синмӧн петкӧдлыны сиктсӧ да, вайӧда 10 классын велӧдчысь блогер Виктор Кутькинлысь «Горадзуль» альманахын йӧзӧдӧм гижӧдысь юкӧн: «Кор ми воим Помӧсдінӧ, менӧ шензьӧдіс, кутшӧм сійӧ ыджыд, ӧд водзті чайтлі ёна ичӧтджыкӧн. И медводдзаысь на веськалі сиктӧ, кӧні ставӧн сёрнитӧны комиӧн. Менам чужанінын комиасьӧны сӧмын верстьӧ, а тшӧтшъяясӧй чужан кывсӧ оз нин велӧдны. Медся ыджыдторйыс, мый ме вайи сьӧрысь Помӧсдінсьыс – тайӧ опыт да мыйкӧ выльтор вӧчны кӧсйӧм. А сідзжӧ гӧгӧрвоӧм, мый коми кыв олӧ на. Мед эськӧ и дзоридзаліс на нӧшта».
Уджныс весьшӧрӧ оз коль
Кыдзи и воддза семинаръяс дырйи, Помӧсдінӧ воӧм велӧдысьяс медводз кывзісны уджъёртъясыслысь урокъяс. Сизимӧд «а» классын велӧдчысьяскӧд Ольга Владимировна Шебырева донъяліс, кыдзи портрет отсӧгӧн Геннадий Юшков петкӧдлӧма Конӧ Семӧлысь этшсӧ, а сизимӧд «в» классакӧд Татьяна Владимировна Уляшева видлаліс Геннадий Юшковлысь жӧ «Пияна ош» повесьт.
Коймӧд «а» классын Любовь Игоревна Уляшева нуӧдіс лыддьысян урок, кӧні челядь тӧдмасисны Г. Юшковлӧн «Ой, козйӧ, козйӧ» гижӧдӧн, а нёльӧд «а» классын коми кывйысь урок дырйи Екатерина Игоревна Уляшева висьталіс ныв-зонлы эмакывлӧн вежӧртасъяс йылысь. Урок кывзысьяс пыр жӧ казялісны, мый челядь эз повзьыны воӧм йӧзысь, лӧсьыда уджалісны, бура вочавидзалісны учительяслӧн юалӧмъяс вылӧ. Урокъясыс пӧ чуйдӧдісны выль боксянь видзӧдлыны аслад удж вылӧ, эз лэдзны усьны ловнад да вын-эбӧс содтісны. Дерт, семинар дырйи велӧдысьяс юксисны и опытнас, уджаныс пыртӧм выльторъяснас.
Керчомъяса школаын котыртлӧм семинар дырйи Ирина Андреевна Кузнецова нуӧдіс Г. Юшковлысь «Мамӧ» кывбур туялан урок. Та пӧрйӧ жӧ сійӧ висьтасис, кутшӧм методикаӧн вӧдитчӧма урок кежлӧ дасьтысигас, медым челядь тырвыйӧ вежӧртасны гижысьлысь мӧвп-видзӧдлассӧ. Искусство гимназияын велӧдысь Лидия Яковлевна Зварич коми литератураысь урокъяс дырйи зільӧ сӧвмӧдны быдмысь войтырын лыддьысян сямсӧ. А кымын уна мортыс лыддьысьӧ, сымын бурджыка и ачыс гижӧ. Челядьлысь гижӧдъяссӧ небӧгъясӧ чукӧртӧны. Тайӧ сьӧлӧм вылас воӧ велӧдчысьяслы, да найӧ окотапырысь босьтчӧны творческӧй уджӧ.
Роч да мукӧд сёрниа челядьӧс коми кывйӧн тӧдмӧдны, гашкӧ, и сьӧкыдджык на, найӧс ӧд медвойдӧр ышӧдны колӧ, петкӧдлыны, мый вужвойтыр кывйыс мича, да ӧттшӧтш и коми культура, искусство, оласног йылысь висьтавны. И быд велӧдысь тайӧс аслыснога вӧчӧ.
Сыктывкарысь Коми национальнӧй гимназияын велӧдчысьяс пӧвстысь сӧмын ветымынӧн комиӧн сёрнитӧны, и на пиысь кызьыс бура тӧдӧны чужан кывсӧ, ӧд карсаыд гортаныс пырджык рочасьӧны. И ичӧт классъяс велӧдысьяс Зинаида Анатольевна Тарабукина да Татьяна Феликсовна Шаньгина тшӧтш и урокъяс бӧрын зонпосникӧд ноксьӧны, быдӧнкӧд ӧткӧн либӧ котырӧ ӧтувтӧмӧн уджалӧны. Сідз, Национальнӧй библиотекасакӧд ӧтув А. Пушкинлӧн юбилей водзын лыддьӧмаӧсь сылысь комиӧдӧм кывбуръяс. Уджным пӧ миян весьшӧрӧ оз вош, – висьталісны найӧ. Гырысьджык челядькӧд урок бӧрын уджсӧ национальнӧй гимназияын котыртӧ Екатерина Сергеевна Лешукова. Акань театр лӧсьӧдӧмаӧсь да, спектакльяс ичӧт классалы петкӧдлӧны, а сэсся и видео снимайтӧны да ӧтуввезйын йӧзӧдӧны. Гранта сьӧм шедӧдӧмаӧсь да мультстудиялы оборудование ньӧбӧмаӧсь, нимтӧмаӧсь сійӧс «Эзысь войтъясӧн». Водзӧ вылӧ кӧсйӧны и «Вильышпоз» фестиваль нуӧдны.
Искусство гимназияысь Жанна Генриховна Сизева юр вем сӧвмӧдан ворсӧмъяс лӧсьӧдалӧ, отсасьӧны таын сылы и велӧдчысьясыс. Юркарса 12-ӧд номера школаысь Мария Андреевна Соколова AutoPlay-8 программаын интерактивнӧй ворсӧмъяс вӧчӧ. Тайӧ программасӧ пӧ ӧтуввезйысь позьӧ аддзыны. 27-ӧд номера школаысь Татьяна Сергеевна Лобанова ворсӧмъяссӧ лӧсьӧдалӧ 1-ӧд классалы, а 22-ӧд номера велӧдчанінысь Виктория Владимировна Игушева аслас уджын вӧдитчӧ проектъяс дасьтан технологияӧн.
Велӧдысьяс сюся кывзісны уджъёртъясыслысь висьтасьӧмсӧ, пасъялісны аслыныс медтӧдчанаторсӧ, медым сэсся пыртны выльӧн тӧдмалӧмторсӧ и асланыс урокъясӧ.
Помӧсдінса школаын роч кыв да литература велӧдысь Любовь Васильевна Бизина висьталіс, кутшӧм ногӧн велӧдчысьяс вермӧны донъявны урок вылын ассьыныс зільӧмсӧ, казьтыштіс тшӧтш и велӧдан федеральнӧй стандартъяс йылысь. Сылысь сёрнисӧ водзӧ нуӧдӧмӧн артмис Коми наука шӧринын уджалысь Валентина Александровна Лимеровалӧн висьтасьӧмыс. Федеральнӧй стандартъяссӧ лӧсьӧдысьяс пӧ, гашкӧ, ни ӧти лун эз уджавлыны школаас да, ӧд кыдзи нӧ позьӧ стандартизируйтны литература гижӧд, мойд? И кор пӧ челядьлы тшӧктӧны аслыныс лӧсьӧдны-висьтавны уроклысь тема, донъявны ассьыныс уджсӧ – тайӧ оз жӧ век лӧсяв. Павел Доронинлысь «Кык патрон» гижӧдсӧ лыддигӧн кӧ велӧдчысь бӧрддзас – кыдзи пӧ верман тайӧс донъявны? Литература урокыд пӧ – искусство.
Ёрта сёрни кывкӧрталігӧн педагогъяс пасйисны, семинаръяснымӧс пӧ кад нин пыртны регионын велӧдӧм сӧвмӧдан программаӧ. И тайӧ зэв колана, мед школаясӧн веськӧдлысьяс эз пыксьыны, а лэдзисны коми кыв да литература велӧдысьяссӧ ветлыны чукӧртчылӧм вылас. И зэв пӧ эськӧ окота вайӧдлыны Помӧсдінӧ велӧдчысьяснымӧс, ӧд тані коми кывйыс тыр олӧмӧн олӧ. Мед ныв-зон ас синнас тайӧс аддзыласны. Гашкӧ пӧ, челядь пӧвстын республика тшупӧда ӧткымын конкурслы кыв-кӧртӧдсӧ Помӧсдінса школаын вӧчны, сэки томулов матысяньджык тӧдмасясны коми кыв позйӧн, Тима Вень чужанінӧн.
Сьӧлӧм шойччӧг
Быд аддзысьлӧм дырйи коми велӧдысьясӧс нимкодьӧдӧны концертъясӧн, петкӧдчӧмъясӧн. Помӧсдінса школаын сы кежлӧ дасьтӧмаӧсь «Тима Веньлы сиӧмӧн» композиция. Челядь лыддисны гижысьлысь кывбуръяс, сьылісны сылысь сьыланкывъяс. Гажас пырӧдчис и «Радлун» ансамбль. Сиктса культура керкаын гӧсьтъяс видзӧдісны Александр Шебыревлысь «Чусмӧм рӧмпӧштан» спектакль. Помӧсдінса народнӧй театрлӧн петкӧдчигӧн видзӧдысьяс и гылыда сералісны, и синваныс налӧн чепӧсйыліс. Сьӧлӧмӧн и лолӧн пӧ шойччим, висьтасисны найӧ бӧрас.
Челядь творчестволӧн «Патриот» шӧринын велӧдысьяс уна рӧма вурунысь серпасъяс вӧчисны. Быдӧн мастер вӧлӧма, окотапырысь ошйысисны ёрта-ёртыслы киподтуйнас.
Дерт, коми велӧдысьясӧс новлӧдлісны и Тима Венькӧд йитчӧм местаясті. Медводз – керка дорас, кӧні чужлӧма, овлӧма да уджавлӧма гижысь. Сэсся – начальнӧй училище стрӧйба дорӧ, велӧдчанінсӧ революцияӧдз на восьтылӧмаӧсь тшӧтш и Вениамин Тимофеевичлӧн зільӧмӧн. Сы бӧрын – А.С. Пушкин нима паркӧ, кӧні сулалӧ Тима Веньлы памятник. Парк лӧсьӧдӧмын медыджыд пайыс коми гижысьлӧн жӧ. Волісны и Езе керка дорӧ, кӧні Тима Вень коллялӧма Помӧсдінас бӧръя войсӧ. Сэні видзӧмаӧсь репрессия улӧ веськалӧм поэтӧс Кулӧмдінӧ, а сэсянь Сыктывкарӧ лэччӧдтӧдз. Бӧрсӧ чужанінас сійӧ абу нин воӧма.
Езе керкаас ӧні меститчӧ сиктса музей. Помӧсдінса историяӧн, сэтчӧс войтыркӧд да налӧн оласногӧн этнофорумсаӧс тӧдмӧдіс Александр Шебырев.
Тима Веньлӧн чужан керкаын велӧдысьяс меддыр вӧліны, но и тайӧ на пӧ этша лоис. Лунтыр пӧ кӧть лолалім сынӧднас, видзӧдалім снимокъяс, гижӧдъяс, пукалім стенбокса лабичьяс вылас.
–Тима Вень 1917 воӧдз на водзмӧстчис коми школа восьтӧмын, гижис челядьлы велӧдчан небӧгъяс – «Быдмӧгъяс (вӧрпу) йылысь», «Коми буквар», – висьталіс литература туялысь Валентина Лимерова. – И Комиын чужан кывсӧ да чужан литературасӧ буретш Помӧсдін вожын меддыр велӧдӧны. Коми кывным ӧд литератураын инасьӧ, и ог кӧ кутӧй лыддьыны ассьыным гижысьясӧс, мый миянысь коляс? Помӧсдінсаӧс аттьӧавны колӧ художествоа гижӧд пыдди пуктӧмысь, выль гижысьясӧс быдтӧм-пестуйтӧмысь.
Чужан му да олӧмсӧ радейтӧны
Валентина Лимеровакӧд сёрнитім и этнофорум йылысь. Татьяна Владимировна Уляшева да Ольга Владимировна Шебырева пӧ петкӧдлісны, кыдзи налӧн урокъяс дырйи челядь лыддьысьӧны, зільӧны гӧгӧрвоны литература геройяссӧ. Налӧн урокъяс дырйи ясыда пӧ аддзим, мый коми велӧдысь – зіль да повтӧм, чужан му да олӧмсӧ радейтысь, вӧр-ва видзысь да дорйысь.
– Выль школаын эмӧсь гырысь позянлунъяс велӧдчыны. Татшӧм школаыс республикаын ӧти на, а мед эськӧ унджык лоис, – висьталіс Валентина Александровна. – «Коми велӧдысь» котыр жӧ сетӧ учительяслы методика боксянь ыджыд отсӧг.
Котырнас юрнуӧдысь Мария Кузьбожевалӧн кывъяс серти, верстьӧ войтыр пӧ гӧгӧрвоӧны коми кыв велӧдӧм коланлунсӧ, а челядь этша на та йылысь мӧвпалӧны. Мед пӧ эськӧ налӧн вежӧрын тшӧтш вужъясис коми кыв коланлун йылысь видзӧдласыс.
– Велӧдысьяс оз ветлӧдлыны ӧта-мӧд дорас, оз кывзыны ёртъясыслысь урокъяс. Кодлыкӧ коліс котыртны тайӧ уджсӧ, ӧтувтны педагогъясӧс. «Коми войтыр» ӧтмунӧм шуис тайӧ могсӧ тӧдчанаӧн, – пасйис Мария Вячеславовна. – Таво ми витысь нин чукӧртчылім, и быд аддзысьлӧм вӧлі аслыс-пӧлӧс. Керчомъяын петкӧдлісны, мый коми кыв видзӧм-сӧвмӧдӧмын йӧзӧс велӧдан да культура юкӧнъяс вермӧны ӧтув уджавны. Ухтаын вӧлі дасьтӧмаӧсь велӧдысьясӧс ышӧдана-кыпӧдана программа. Помӧсдін торъялӧ литературасӧ наука боксянь видлалӧмӧн, воддза гижысьясӧс пыдди пуктӧмӧн да выль гижысьясӧс быдтӧмӧн. Помӧсдінса оз сетчыны сьӧкыдлунъяслы, ӧтув да кыпыда олӧны, и таысь сьӧлӧм и лов вылын долыд.
А коми велӧдысьяс разӧдчисны ас школаясӧ выль аддзысьлӧмъяс вылӧ лачаӧн. <>
Павел СИМПЕЛЕВ. Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.