Тадзи шуӧны, кор мортыс дорйӧ-сайӧдӧ мыйкӧ зэв донатор. И збыльысь, мыйла буретш синтӧ колӧ видзны, а оз, шуам, юр вемтӧ, ты-мустӧ либӧ сьӧлӧмтӧ? И мыйысь колӧ видзчысьны? Бурджыка-ӧ мӧдан аддзыны, сёян кӧ ведра чӧд да килограмм морков? Кор колӧ шыӧдчыны врач дорӧ?
Республикаса юралысьлӧн Общественнӧй приёмнӧйын «веськыд йитӧда» телефон пыр сёрнитігӧн тайӧ да мукӧд юалӧм вылӧ вочавидзис Комиын йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоысь главнӧй внештатнӧй специалист-офтальмолог Андрей Винницкий.
– Синтӧ позьӧ шуны юр вемлӧн ортсӧ петкӧдӧм юкӧнӧн, коді мортлӧн вир-яйын зэв тӧдчана, но рыж. Синмӧн майшасьӧны верстьӧ и челядь, мужичӧй и нывбаба, кипом удж бергӧдысь и юрнас зільысь.
Челядьлӧн да томъяслӧн медсясӧ торксьӧ рефракция, коді вайӧдӧ сідз шусяна близорукосьтӧдз, кор мортыс матысь аддзӧ зэв бура, а ылысь – оз. Тайӧ артмӧ школаын пызан сайын лёкногӧн пукалӧмысь, быдсикас гаджетӧн кужтӧма да дыр вӧдитчӧмысь. Бать-мам тшӧкыда оз казявны, а, гашкӧ, чайтӧны, мый нинӧм лёкыс оз ло, кагукыс кӧ дыр кад дзоргӧ телефонӧ либӧ планшетӧ да та дырйи муртса нырнас оз тшук экранас. И урок дырйи сійӧ пукалӧ оз сюрса лысӧ веськӧдӧмӧн, а муртса оз вод пызан вылас.
Медся ёна видзӧдӧны син дзоньвидзалун бӧрся Японияын. Сэтчӧс школаын челядьлы весиг лӧсьӧдӧмаӧсь таса партаяс. Велӧдчысьыс кӧ водзлань копыртчас, плешнас зурасяс тасас.
Пызан сайын лючки пукалӧм могысь челядьлы и верстьӧлы колӧ кутны тӧд вылын со мый. Синмыдлы медся бур, кор небӧгӧдз, кабалаӧдз либӧ мониторӧдз 30-40 сантиметр. Медбур тайӧс мерайтны, гырддзанад кӧ мыджсян пызанӧ, а кабырнад кутан черлытӧ.
Верстьӧ офтальмолог дорӧ шыӧдчӧны медсясӧ син дойдӧм бӧрын. Горт гӧгӧр удж вӧчигӧн унаӧн вунӧдӧны безопасносьт техника. Торъя ӧчкитӧг пилитчӧны-стружитчӧны, сваритчӧны, вундасьӧны болгаркаӧн. Пилипызьыс, пӧсь кӧрт войтъясыс, окалинаыс, веськалӧ синмас. Мукӧдыс оз на и котӧртны врач дорад. Емыштас пӧ да дугдас. Но лун-мӧд мысти нин синмыс гӧрдӧдӧ-пыктӧ. Тшӧкыда пилитчан-вундасян иструментсьыс разьӧны сідз шусяна кожухсӧ. Сэки нин синмад вермас чеччыштны чегӧм диск тор либӧ ыджыд чаг. А татшӧм дойсьыд верман и синтӧ воштыны.
Но медся ёна шемӧсмӧдіс ӧти мужичӧй. Сійӧ норасис син вылас, мыйкӧ пӧ доймӧ да пыктӧ. Вӧлӧмкӧ, некымын лун сайын ёртъясыскӧд бурпӧт дучкӧма курыд зелля да унмовсьӧма. И тӧданныд, синсьыс перйи ньӧдздӧм нин чигарка пом!
Олӧмаяс медсясӧ майшасьӧны макулярнӧй дегенерацияӧн, кор торксьӧ сетчаткаыс, гудыртчӧм хрусталикыс вайӧдӧ катарактаӧдз, а синпытшса давление содӧмыс – глаукомаӧдз. Став тайӧ висьӧмсӧ позьӧ надзмӧдны, но весиг операцияӧн дзикӧдз мынтӧдчыны оз артмы. Ӧд хирург-офтальмолог сӧмын вежыштӧ роговица кусыньсӧ. А близорукосьт дырйи синмад сыысь ӧтдор унатор вежсьӧ, тшӧтш и пыдӧсас. Сэсся лазерӧн вӧчӧм операция бӧрын уналӧн синмыс «косьмӧ». Та вӧсна лючки на кӧ аддзанныд, операцияӧн бурджык нӧрӧвитлыны.
– Андрей Владимирович, а мый бурджык – ӧчки либӧ контактнӧй линза?
– Близорукосьтыс кӧ муртса на заводитчӧ, бурджык новлыны ӧчки. Татшӧм войтырыслы син бурдӧдӧм могысь вӧзйӧны вой кежлас пуктывны ортокератологическӧй линза, коді личкӧ роговицаас да вежӧ сылысь кусыньсӧ. Асывнас сійӧс перйӧны. Мортыс мыйтакӧ кад аддзӧ бурджыка.
А налы, кодъяслӧн синмыс лёклань ёнакодь нин вежсьӧма, колӧ новлыны контактнӧй линза. Ӧд сійӧ син бугылькӧд ӧтувъя кодь, та вӧсна мортыс аддзӧ бурджыка. Линзаӧн вӧдитчыны вӧзйӧны и спортсменъяслы да мукӧд профессияа войтырлы, кодъяс уджалігас ёна вӧрӧны. Ӧд бергаліг-копрасигад ӧчкиыд вермас усьны ныр вывсьыд.
– Мыйла синмыс кӧсӧймӧ?
– Став кагаыс чужӧ дальнозоркӧйӧн: ылысь найӧ аддзӧны бурджыка. Быдмигас сэсся рефракцияыс вежсьӧ. Кагаыслӧн синмыс кӧ абу ӧткодь, юр вемыс заводитӧ «видзӧдны» бурджыка аддзысьнас, а омӧльджыка аддзысь йывсьыс вунӧдӧ, да сійӧ дугдӧ сӧвмыны.
Врач кӧ ас кадӧ казялас кӧсӧй синсӧ, сійӧс позьӧ бурдӧдны ӧчкиӧн. Но тшӧкыда весиг кагалы вӧчӧны операция. Мыйла ӧти бугыльыс заводитӧ видзӧдны бокӧ? Сы вӧсна мый сійӧс бергӧдлӧны сунис кодь чӧнӧр сіяс. Операция дырйи «личалӧм» сіяссӧ чинтӧны да гӧрддзалӧны. И та бӧрын син яблӧгыс оз нин вермы видзӧдны мӧд синсьыс бокӧ.
– Ичӧтдырсянь миянлы дӧжнавлісны: медым пӧ синмыд вӧлі ёсь, колӧ сёйны унджык чӧд да морков.
– Синлы медбур выя чери, шпинат, болгарияса переч, турунвиж да кольквиж рӧма мукӧд град выв пуктас. Чӧдйын да морковын, кыдзи и уна мукӧд вотӧсын, град выв пуктасын да фруктыын, эм синлы колана витамин. Но ті кӧть ведра чӧд да килограмм морков сёйӧй, бурджыка аддзыны он мӧдӧй.
Морков йылысь «мойдыс» чужӧма Мӧд мирӧвӧй война кадӧ. Англияын лӧсьӧдӧмаӧсь лётчикъяслы и войын бура «аддзан» приборъяс. А медым та йылысь эз тӧдмавны немечьяс, юӧртӧмаӧсь, мый Англияса лётчикъясӧс ёна вердӧны морковӧн, та вӧсна пӧ найӧ сюзь моз бура аддзӧны пемыдын.
– Мый колӧ вӧчны, медым синмыд дыр да бура аддзис?
– Миян синным асывсянь рытӧдз уджалӧ. Медводз, оз ков сійӧс мудз-тӧдны. Войнас колӧ лючки узьны, медым аддзан вейясыд шойччисны.
Шойччӧдны синтӧ колӧ и луннас: кадысь кадӧ 10-15 минутӧн.
Телевизор видзӧдігӧн да лыддьысигӧн колӧ ӧзтыны би, пемыд дырйи синмыд ӧдйӧ мудзӧ да. Экранӧдзыс мед вӧлі 3-4 метр. Небӧг либӧ гаджет лыддьыны колӧ пуксӧн. Куйлігӧн, подӧн либӧ машинӧн мунігӧн синмыд ӧдйӧ жӧ мудзӧ. Мониторӧдзыс мед вӧлі 40-70, а небӧг лист бокӧдз – 30-40 сантиметр (гырддзасяньыд кабырӧдз).
Оз ков видзӧдны читкырасьӧмӧн. Син гӧгӧрыд лоас чукыр, да и син бугыльыдлы сьӧкыд.
Сёйны А, Е да С витамина вӧлӧга.
Унджык кад коллявны вӧрын, вадорын.
– Тайӧ инмӧ и челядьлы?
– Да. ВОЗ-лӧн юӧр серти, быд нёльӧд велӧдчысьлӧн абу ставыс лючки синнас.
2-3 арӧса кагуклы мультфильм позьӧ видзӧдны луннас 15-20 минут. 4-7 арӧсалы луннас 30-40 минутысь дырджык оз позь дзоргыны телевизорӧ, планшетӧ да компьютерӧ. 7 арӧсысь ыджыдджыкъяслы вӧдитчыны гаджетӧн позьӧ 1,5-3 час, та дырйи 10 минута костъясӧн.
Лыддьысьӧм, гижасьӧм да серпасасьӧм тшӧтш колӧ коставлыны ывлавылын котралӧмӧн да кутшӧмкӧ упражнениеясӧн.
И верстьӧлы, и челядьлы син гӧрдӧдӧм-доймигӧн колӧ пыр жӧ шыӧдчыны врач дорӧ. Тайӧс колӧ вӧч-ны, синмад кӧ «двӧитчӧ», видзӧданныд ру пыр, сорлаланныд рӧмсӧ да сідз водзӧ.
Весиг немтор кӧ оз майшӧдлы, вонас ӧтчыд быдӧнлы колӧ петкӧдчывны офтальмологлы.
– А эмӧсь-ӧ синлы кутшӧмкӧ торъя упражнениеяс?
– Татшӧмыс зэв уна. Уджысь шойччан костӧ луннас кӧть ӧтчыдысь позьӧ вӧчны синмыдлы зарядка.
Шуам, 3-5-ысь зэв топыда куньлыны синтӧ, а сэсся – восьтыны-личӧдны.
Либӧ юрнад бергӧдлытӧг 3-4-ысь надзӧник лэптывны видзӧдластӧ вывлань, быттьӧкӧ «видзӧдлыны» юр вемад, та бӧрын надзӧник лэдзны видзӧдластӧ увлань да «видзӧдлыны» вом пытшкад.
Юрнад бергӧдлытӧг жӧ позьӧ синнад «гижны» куйлан «кӧкъямыс» лыдпас. Куимысь ӧтиладорӧ, нӧшта сы мындаысь – мӧдарладорӧ.
Кор ми дыр пукалам-дзоргам мониторӧ, синным уджалӧ ӧти ног. Сійӧс бергӧдлан чӧнӧръясыс мудзӧны, чорзьӧны, сэні дугдӧ ветлыны вир. Мортыс гежӧдджыка лапйӧдлӧ синнас, та вӧсна сійӧ косьмӧ.
Таысь эм зэв бур упражнение. Ӧшинь стеклӧад колӧ ляскыны кабалаысь либӧ фломастерӧн вӧчны ичӧтик чут. Сэсся мыйтакӧ секунда дзоргыны сы вылӧ. Та бӧрын видзӧдлыны ывлаас кутшӧмкӧ керка либӧ пу вылӧ. Здук мысти бара вуджӧдны синтӧ чут вылас. И тадзи некымынысь.
* * *
Минздравса специалистӧс кывзӧм бӧрын бара жӧ казьтышті шмонь.
Офтальмолог юалӧ олӧма мортлысь:
– Мый вылӧ норасянныд?
– Да мыйкӧ синмӧй лоис: бӧръя кадӧ сьӧмсӧ ог аддзыв…
* * *
Офтальмолог петкӧдлӧ мужичӧйлы Сивцев таблица, кӧні тай шыпасыс вылісянь увлань пыр поснялӧ, да корӧ лыддьыны медулыс строкасӧ.
Мужичӧйыд и лыддьӧ: «Коми Республикаса типография» ООО, Сыктывкар, В.Савин улича, 800.457 номера зак., тираж 2.000 экз». <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокыс авторлӧн.