Суйӧрсайса ӧти странаын карса паркас лэдзӧмаӧсь ыжъяс. Ӧти-кӧ, верстьӧлы и челядьлы нимкодь, позьӧ пӧ видзӧдны, кыдзи йирсьӧны гортса пемӧсъяс, а мойвиас кӧ, и гыжйыштны сюр костсӧ. А мӧд-кӧ, некутшӧм газонокосилка пӧ оз ков…
Збыльысь ӧд, ичӧтдырйи чужан сиктын ас кежсьыныс ветлісны-йирсисны ыж чукӧръяс. Лавкадорса кӧзӧд дорті вӧлі полам мунны. Гож саяс петшӧрас куйліс да рӧмидзтіс кызь кымын баля. Торйӧн видзчысим гаровтчӧм ыджыд сюра руд межысь. Зэв букыша вӧлі видзӧдӧ ветлысь-мунысь вылӧ.
Йӧз град йӧрӧ найӧ пырны эз вермыны, гӧгӧр потшӧс да. Со и корсисны кынӧмпӧт мир туй да пурысьяс пӧлӧн: гӧгӧр быттьӧ триммерӧн ытшкӧма, эжаыс вӧлі армияӧ мунысь призывниклӧн шырӧм юр кодь.
Талун сикт-грездын град йӧрсӧ ытшкӧны на, а туй бокыс тырӧма турунӧн да адгумӧн. И гӧгӧр шы ни тӧв, некысянь он кыв баксӧм ни мексӧм. Гӧгӧрвоана, мӧстӧ сьӧкыд видзны, мӧстыр турунтӧ, ок, сьӧкыд зорӧдавны-пуктыны. Но ӧд некымын ыжыдлы позьӧ заптыштны. Майбыр, талун оз нин ков ректысьны вӧр да ты бокъясысь. Став виддзыс ытшкытӧг лым улӧ усьӧ. Эм-ӧ ыж рӧдмӧдӧмлӧн аскиа луныс? Эм-ӧ сыысь водзӧсыс?
Тайӧ юалӧмъяс вылас вочавидзис регионысь видз-му овмӧсса министр Алексей Буткин.
– Комиын ХIХ-ХХ нэмъясын быд овмӧсын видзлӧмаӧсь балятӧ. Сӧвет власьт кадӧ сӧмын Печора вожын дӧзьӧритлӧмаӧсь сё сюрс гӧгӧр дженьыд бӧжа войвыв ыж. 1926 воын НЭП дырйи артавлӧмаӧсь 131 сюрс юр. Но кольӧм нэм помсянь лыдыс Комиын Россияса шӧр да войвыв регионъясын моз надзӧник чинӧ и чинӧ. Миян республикаын ветымынӧд воясын ыжыс чинӧма 95-сянь 60 сюрсӧдз, квайтымынӧдъясын – 40 сюрсӧдз, а ӧкмысдасӧд воясын – 17 сюрсӧдз.
Талун регионын надзӧник эськӧ бӧр босьтчӧны. Кызвын пемӧссӧ видзӧны Княжпогост, Сыктывдін, Луздор, Сыктыв, Кулӧмдін, Удора да Чилимдін районъясын.
Став сикас овмӧссӧ арталӧмӧн тавося апрельын Комиын дӧзьӧритӧмаӧсь 9,4 сюрс баля да кӧза.
Мӧйму йӧзыс видзӧмаӧсь 4.159, фермеръяс – 1.615, а видз-му овмӧс предприятиеясын – 37 (!) юр. 2020 воын вӧлӧма – 10,5, 2015-ӧдын – 13,0 сюрс, а дас во сайын – 59,5 прӧчентӧн унджык.
2015 воын овмӧсъяс сдайтӧмаӧсь 200 тонна ыж да кӧза яй, дас во сайын вӧлӧма 60 прӧчентӧн унджык.
Быд во шӧркодя начкӧны 2.000-2.500 пемӧс. Тайӧ 40-50 тонна яй. Республикаса быд олысь вылӧ артмӧ… 35-45 граммӧн.
Баля да кӧза видзӧм да яй сдайтӧм кузя Россияын миян регион сизимдасӧд.
* * *
1990-ӧд воясӧдз республикаын медсясӧ рӧдмӧдӧмаӧсь яй да вурун вылӧ Печораса сідз шусяна полутонкоруннӧй ыжъяс, кодъяс оз повны кӧдзыдысь да абу сэтшӧм пискаӧсь. Тайӧ пӧрӧдаыс артмылӧма 1937-1961 воясын Чилимдін да Изьва районъясса колхозъясын татчӧс дженьыд гӧна ыжсянь да ромни-марш пӧрӧдаа межсянь.
Дженьыд бӧжа войвыв ыжыс вӧлӧма сӧмын 20-25 килограмм сьӧкта. Вонас сылысь шырлӧмаӧсь 0,6-1,2 килограмм вурун. Вайлӧма сійӧ 2-3 баляпи.
Та вӧсна 1930 во помын Печораса видз-му овмӧс опытнӧй станцияын наукаӧ пырӧдчысьяс водзын пуктӧмаӧсь мог – лӧсьӧдны ыж, кодлӧн и сьӧктаыс ыджыд, и вуруныс кыз. Тайӧ уджас босьтчӧма Дмитрий Епанешников. Пӧрӧда бурмӧдӧм могысь сійӧ бӧрйӧма ромни-марш пӧрӧдаа ыжъяс. Найӧс важысянь нин рӧдмӧдӧмаӧсь лунвыв-асыввыв Англияса Кент графствоын. Сэтчӧс увтасінсӧ, маршсӧ, нимтылӧмаӧсь Ромниӧн. Сэсянь и «ромни-марш» нимыс. Тайӧ кузь гӧна да яя пӧрӧда, оз пов кӧдзыд да васӧд поводдяысь. Печорасаысь ӧтдор ромни-маршсянь артмӧмаӧсь Куйбышевса да Войвыв Кавказса пӧрӧдаяс.
1960-ӧд воясын Чилимдін районын ыж видзан Батманов нима фермаыс вӧлӧма медся бурӧн. 1970-1980 воясын Печораса ыжъяссӧ видзлӧмаӧсь на Чилимдінса да Мокчойса совхозъясын. Но сизимдасӧд воясын государство да партия босьтӧмаӧсь нырвизь содтыны Войвылын йӧв лысьтӧм. Вурун, ку да ыж яй вылӧ доныс усьӧма. Комиын ыж рӧдмӧдӧмсӧ шуӧмаӧсь «нерентабельнӧйӧн». Бур пӧрӧдаа ыжъяссӧ начкӧмаӧсь, мыйтакӧ вузалӧмаӧсь йӧзыслы. Гӧгӧрвоана, ас овмӧсъясын некутшӧм селекция йылысь и сёрни эз вӧв. Талун кежлӧ, позьӧ шуны, Печораса пӧрӧдаыс йывмӧма-бырӧма.
* * *
Селекция уджсӧ выльысь панӧмаӧсь 2000 воын Андрей Журавский нима Печораса научно-исследовательскӧй опытнӧй станцияын. Сэтчӧс сотрудникъяс кытшовтӧмаӧсь Чилимдін районса овмӧсъяс да туялӧмаӧсь, кӧні кольӧма на Печора пӧрӧдаа ыжыс. 2002 воын Рязань обласьтса «Котовский» племовмӧсысь ньӧбӧмаӧсь ромни-марш пӧрӧдаа межъяс.
2006 восянь ыжъяссӧ дӧзьӧритӧ фермер, станцияса юкӧнӧн веськӧдлысь Лидия Канева.
2013 воын Чилимдін районын восьтӧмаӧсь 500 ыж вылӧ арталӧм выль карта. Лидия Александровналӧн висьталӧм серти, ыж видзан фермасӧ кӧсйылӧма восьтыны 2000 воын на. Сӧмын республикаса сэкся юралысь Вячеслав Гайзерлӧн отсӧгӧн аньлӧн кӧсйӧмыс збыльмӧма.
Выль овчарня вылас видзӧмаӧсь 18 миллион шайт.
Гӧгӧрвоана, тані сёрниыс мунӧ оз яй да вурун быдтӧм-иналӧм йылысь. Тані специалистъяс уджалӧны выль пӧрӧда лӧсьӧдӧм могысь. Пемӧсъяслы тані овсьӧ зэв бура, быдӧн вылӧ артыштӧма кык квадрата метр. На бӧрся дӧзьӧритӧ выль техника.
Мӧйму тані Печораса ыжъясӧс гозйӧдӧмаӧсь Куйбышев, Романов остфриз пӧрӧдаа межъяскӧд да сьӧд юра дорперкӧд.
Некымын дас во сайын кӧ ёнджыка вийсьӧмаӧсь вурун да ку вӧсна, талун специалистъяс медводз уджалӧны яяджык ыжъяс лӧсьӧдӧм могысь.
Медбур водзӧсыс артмӧма Печораса ыжӧс да остфриз пӧрӧдаа межӧс гозйӧдӧмысь. Тайӧ пӧрӧдасӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь XIX нэмын Голландияын. Найӧ еджыдӧсь, сюртӧмӧсь. Быд ыжлысь позьӧ шырны 3,5 килограмм вурун. Ыжыс вайӧ кык баляпи, кодъяс суткинас тшӧгӧны 300-500 граммӧн. Во мысти нин межыс лоӧ 90-120, ыжыс – 75-85 килограмм сьӧкта.
Сьӧд юра дорперыс миянӧ воӧма Лунвыв Африкаса пустыняысь. 1930 воын сэні гозйӧдӧмаӧсь сьӧд юра Персияса ыжӧс да дорсетхорнӧс. Та вӧсна тайӧ пӧрӧдаыс оз пов войвыв кӧдзыдысь да жарысь. Найӧ дженьыд гӧнаӧсь да сюртӧмӧсь. Ыжыс – 75, межыс – 90 килограмм сьӧкта.
2014 восянь печорасаысь ӧтдор овмӧсас рӧдмӧдӧны и Романов пӧрӧдаа ыжъясӧс. Иваново да Ярославль обласьтъясысь вайӧмаӧсь ветымын ыж да вит меж. Тайӧ пӧрӧдасӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь XVIII нэмын Россияса Романово-Борисоглебскӧй уездын. Тайӧ ыжъяссьыс яйыс пӧ этша, но найӧ зэв ӧдйӧ рӧдмӧны.
* * *
Некымын во сайын паськавліс сёрни, мый Сыктывдін районса чужан Придаш сиктӧ лунвылысь кӧсйӧ локны фермер да босьтчыны видзны ыж. Но сиктсаяс сувтӧмаӧсь паныд. Бокысь пӧ некодӧс татчӧ ог лэдзӧй. Дерт, бурджык, сиктгӧгӧрса муясыс кӧ дзикӧдз тырасны раскӧн да адгумӧн… <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс авторлӧн да ӧтуввезйысь.