Тавося апрель 26 лунсянь Коми Республикаса видз-му овмӧс да потребительяслӧн рынок министерствоӧн веськӧдлӧ Алексей Буткин. Сійӧ чужлӧма Княжпогост районса Серегов сиктын 1960 воын. Видз-му овмӧс наукаясса кандидат.
1989-2002 воясын инженералӧма, а сэсся и веськӧдлӧма «Пригороднӧй» совхозӧн. 2010 воын индӧмаӧсь видз-му овмӧс да сёян-юан кузя министрӧс первой вежысьӧн. 2015 вося майсянь вӧчӧма министрлысь уджсӧ, а 2016 вося январь-апрельын министралӧма. Та бӧрын веськӧдлӧма видз-му овмӧс да коммунальнӧй предприятиеясӧн.
Июнь 10 лунӧ Коми Республикаса видз-му овмӧс да потребительяслӧн рынок кузя министр аддзысьліс журналистъяскӧд да вочавидзис налӧн юалӧмъяс вылӧ.
– Алексей Васильевич, ті бара пуксинныд видз-му овмӧс министрлӧн креслӧӧ. Мыйкӧ вежсис кольӧм квайт вонас?
– Ме бура гӧгӧрвои, кытчӧ локта, унатор нин вӧлі тӧдса. Видз-му овмӧс сӧвмӧ надзӧникӧн, тані революцияыд оз отсав. Тайӧ юкӧныслы лӧсялӧджык эволюция кыв. Квайт вонас ёнасӧ немтор абу вежсьӧма. Сы мында жӧ предприятие-организацияыс. И кутшӧмкӧ выль туйвизьяс, выль пыртӧмъяс абуӧсь. Бур, мый серпасыс абу омӧльтчӧма. Ме бӧрын вежсис некымын министр, и быдӧн, дерт, пыртіс аслас уджӧ сылы мыйкӧ тӧдсаӧс да матыссаӧс. И тайӧ бур.
– Кымын видз-му овмӧс предприятие пӧдлассис бӧръя кадас?
– Миян регионса видз-му овмӧсын 13 госпредприятие да 500 сайӧ ас вылӧ зільысь бизнес тэчас. Мӧйму бӧръя письыс пӧдлассис куим организация. Медсясӧ сідз шусяна менеджмент омӧля котыртӧмаӧсь, абу ставсӧ гӧгӧрбок арталӧм-думыштӧмӧн босьтчӧмаӧсь да. Татшӧм организацияыс кӧ босьтліс государствосянь кутшӧмкӧ субсидия, весиг пӧдласьӧм бӧрас сійӧ оз бергӧд сьӧмсӧ государстволы. Делӧыс сыын, мый республикаса да федеральнӧй бюджетъясысь сьӧмсӧ сетӧны оз водзвыв, а отсалӧны предприятиеыслы вештыны кутшӧмкӧ вӧчӧм нин рӧскод. Та вӧсна государствоыслы сылӧн некутшӧм уджйӧз абу.
Кор ясыд нин, мый предприятиеыс пӧдлассян выйын, да и дугӧдчӧм бӧрас нин, медводз колӧ мӧвпыштны, коді сы пыдди босьтчас тайӧ уджас, коді мӧдас вӧдитны мусӧ, быдтыны град выв пуктас, яй вылӧ тшӧгӧдны скӧт да лысьтыны йӧв, и вӧчны ставсӧ, медым видз-му овмӧс немтор эз вошты.
Сідз, Сыктывдін районса Паджга дорті машинаӧн ветлысьяслы синмас шыбитчӧ мичаа кышӧм, турунвиж-кольквиж рӧма карта. Кировса предприниматель тані коркӧ видзлӧма мӧс, лысьтӧма йӧв. Неылын 350 кукань-ӧшлы нӧшта ӧти карта. Но мортыс шуӧма дугӧдчыны. Сы пыдди тайӧ уджас босьтчӧмаӧсь Сыктыв районысь зэв зіль войтыр, кодъяс таво нин дасьӧсь могмӧдны йӧзӧс йӧлӧн.
А ми, дерт, отсалам налы, медым вӧдитісны скӧт, заптісны кӧрым да таӧн эз сетны эндыны сиктгӧгӧрса му-виддзыслы. А муясыс сэні зэв вынаӧсь. Нинӧм абусянь котыртны овмӧс зэв дона да сьӧкыд. А тані ставыс нин эм. Сӧмын уджав да паськӧдчы-сӧвмы.
– Лунвыв районъясын гӧрисны-кӧдзисны нин, войвывланьын мунӧ на гӧра-кӧдзаыс. Мый таво унджык вӧдитанныд?
– Да, Луздор районын помалісны нин гӧра-кӧдзасӧ, Сыктыв, Сыктывдін, Кӧрткерӧс районъясын да Сыктывкарын мыйсюрӧ вӧчӧны на, Мылдін, Ухта, Сосногорск да Княжпогост районъясын неважӧн на петісны муяс вылӧ. Сэні мӧдасны пуктысьны июнь помӧдз.
Воддза вояс серти таво тӧдчымӧн содтім уна да ӧти вося турун. Бӧръя кадӧ республикаын дзикӧдз эновтчылӧмаӧсь морковысь, капустаысь да мукӧд веж культураысь. Таво пуктім кызь гектар.
Мӧйму серти ёна унджык, 350 гектар, пуктім картупель. Татшӧм ногӧн аграрийяс вочавидзисны экономикаын суйӧрсайса санкцияяс вылӧ. Суйӧр сайысь вайӧм вылад лача абу. Сэсся и ёна отсалӧ государство: предприятиеыс кӧ кызь прӧчентӧн унджык гӧрис да кӧдзис, сылы вичмӧдӧны тӧдчымӧн унджык сьӧм.
– Вермас-ӧ миян республика асьсӧ вердны?
– Та йылысь важӧн нин сёрнитӧны. Чайта да, вермас, но оз быдторйӧн. Вӧлі кад, кор республика бокысь эз вайлыны картупельсӧ, колана мындасӧ тані быдтылісны да. Ас овмӧсъясын йӧзыс мӧд няньтӧ нэмсӧ вӧдитлісны и талун оз чинтыны град йӧрнысӧ. Организацияяс, кодъяс вӧдитлісны картупельсӧ вузӧс вылӧ, мӧдарӧ, кык во дорвыв пыр этшаджык пуктысьлісны. Регыд бӧр воам воддза мындаӧдзыс. Миянлы медтӧдчанаыс – тырвыйӧ могмӧдны ас картупельӧн вузасян да бюджет учреждениеяс. Поводдяысь ӧтдор немтор оз вермы конйыштны тайӧ уджсӧ. Сяммам-ӧ, петкӧдлас арыс.
Мукӧд вӧлӧгасӧ регионӧ пыр вайлісны бокысь. Сідз, йӧв кузя кӧ, тані вӧчам коланасьыс сӧмын 25 прӧчент, яй – 32-33, чипан кольк – джынсьыс неуна унджык.
Казьтыштӧй кольӧм нэмся сизимдасӧд вояс. Быд сиктын вӧлі совхоз либӧ сылӧн юкӧн. Некымын картаын видзлісны лысьтан мӧсъясӧс. Став му-видзсӧ гӧрлісны-ытшкылісны, но и сэки ми лысьтылім коланасьыс джын мында йӧвсӧ.
Но лысьтыны унджык позьӧ. Та могысь, ӧти-кӧ, колӧ содтыны мӧс стадасӧ. Талунӧдз республикаын вӧдитлісны шӧркодя ӧкмыс сюрс юр. Медуна Сыктыв районын.
А, мӧд-кӧ, холмогор пӧрӧдаа мӧсъяссӧ колӧ вежны голштинскӧй вылӧ. Воддзаыс абу писка, велалӧма кӧдзыд дорӧ, но лысьтӧ этшаджык. Овмӧсъясын талун 70 прӧчентыс голштинскӧй пӧрӧдаа мӧсъяс нин. Но и, коймӧд-кӧ, лӧсьӧдны шогмана рацион, вердны скӧтӧс бур комбикормӧн.
– Санкцияяс дырйи артмӧ-ӧ сідз шусяна импортозамещениеыс?
– И водзті, и ӧні вӧдитчам суйӧр сайысь вайӧм да ас странаын рӧдмӧдӧм кӧйдысӧн.
Теплицаӧ пуктылім медсясӧ Голландияса селекцияа капуста, баклажан, перец, помидор. Таво восьса му-град вылӧ и теплицаӧ пуктысигӧн некутшӧм мытшӧд эз на вӧв. Дерт, суйӧр сайысь вайӧмасӧ надзӧник вежӧны ас кӧйдысӧн.
Сідз, Комиын рӧдмӧдӧны «Вычегодскӧй» да «Зырянин» картупель. Суйӧрсайса кӧйдыс вежӧмсӧ ми ог и казявлӧй. Тайӧс вӧчӧны гырысь компанияяс сідз шусяна логистика тшупӧдын на, мӧд ногӧн кӧ, ньӧбиг-вайигас на.
Эмӧсь кутшӧмсюрӧ мытшӧдъяс тубрас кузя. Сідз, яй переработайтан предприятиеяслы суйӧр сайысь эз мӧдны вайны полиэтилен кышӧд, да калбас-сосискисӧ ӧні воддза моз лэдзӧны-гартӧны сюв пытшкӧ.
Сыктывкарса йӧв заводлысь вӧлӧгасӧ ньӧбысьяс, дерт, казялісны, мый йӧв-кефирсӧ ӧні кисьталӧны руд картонӧ, суйӧр сайысь дугдӧмаӧсь вайны еджыдсӧ да. Россияын пӧ абу на лӧсьӧдӧмаӧсь химикатӧн картон едждӧдан производствосӧ, но та вылын уджалӧны нин.
Сідз, «Монди ЛПК» вӧчӧма кык сюрс тонна еджыд картон. Йӧв заводын видзӧдласны, шогмӧ-ӧ сійӧ, да июнь помын нин бара кӧсйӧны кисьтавны йӧв-кефирсӧ еджыд пачкаясӧ.
А, веськыда кӧ, руд пачкаа йӧв вӧлӧгасӧ ньӧбӧны? Ньӧбӧны. Унджыкыслы, гашкӧ, и веськодь, кутшӧм рӧма тубрасыс.
Сёрнитны кӧ трактор-техника йылысь, видз-му овмӧсын суйӧрсайсаыс тырмымӧн жӧ. Но ӧд машина-трактортӧ кӧйдыс моз оз ков ньӧбны быд во. Техникаыд лючки вӧдитчигӧн во дас уджалас. Мый жугавліс гӧра-кӧдза дырйи, сяммим дзоньтавны.
Да, запчасьттӧ дырджык лоӧ виччысьны, да и доныс курччасьӧ, но ставсӧ на позьӧ ньӧбны. Мый позьӧ вежны миян странаын вӧчӧмтор вылӧ, вежӧны, тшӧтш и сальникъяс, подшипникъяс да мукӧдтор. Водзӧ вылӧ став техникаыс лоас Россияса да Белоруссияса.
Видз-му овмӧс прӧдукция вӧчысьяслы отсаласны ӧні нин. Гӧрны-кӧдзны да урожай идравны позяс сідз шусяна лизингӧ босьтӧм техникаӧн. Конкурссӧ йӧзӧдӧмаӧсь июнь 10 лунӧ, тӧлысь помас нин лоӧ ясыд, кодлы вичмас отсӧгыс. Ылӧсас бӧръясны кызь овмӧс. Сэтчӧс веськӧдлысьяслы трактор-машинасӧ сетасны ӧні, а вештысьны сыысь позяс локтан воын.
– Ичӧтдырйи миян сиктын мыйсӧ сӧмын эз быдтывны. Картупельысь, морковысь, свеклӧысь, турнепсысь, зӧр сора анькытшысь ӧтдор весиг вӧдитлісны кукуруза да шабді. Ӧні Комиын некӧн оз кӧдзны кукурузасӧ?
– Быд культура вӧдитӧмӧ овмӧс, ас вылӧ зільысь пуктӧ уна вын да сьӧм. И виччысьӧны кутшӧмкӧ водзӧс. Налы колӧ, медым культураыс эз сӧмын таво быдмы, а быд во сетіс озыр урожай. А кукуруза та боксянь зэв нэриник. Вермас кык во нимкодьӧдны, а коймӧдас омӧля быдмас. Овмӧсыс воштас сьӧм. А кодлы тайӧ колӧ? Комиын кӧ вежсяс поводдяыс да лоас шоныдджык, либӧ селекционеръяс лӧсьӧдасны кӧдзыдысь повтӧм сорт, сэки, гашкӧ, и тані позяс вӧдитны кукурузатӧ.
– Шулӧны тай, мыйкӧ кӧ он вермы венны, колӧ сыӧн веськӧдлыны. Дыр кад тышкасям борщевиклы паныд, а, гашкӧ, нӧшта колӧ видлыны кыдзкӧ вӧдитчыны сыӧн? Учёнӧйяс тай со шуӧны, мый тайӧ быдмӧгыс озыр сакарӧн, клетчаткаӧн да уна-уна мукӧд бурторйӧн.
– Ме сӧглас учёнӧйяскӧд. Борщевик – зэв бур пӧтӧса кӧрым. Но олӧмыс петкӧдліс, мый скӧтӧс вердны сійӧ оз туй. Тайӧ быдмӧгсӧ позьӧ на сетны посньыд кукань-ӧшлы, но лысьтан мӧслы да яй вылӧ тшӧгӧдан бычӧлы – оз. И йӧлыс, и яйыс лоӧ курыд кӧра. Сэсся сійӧ йывмӧ нин. Сідзкӧ, колӧ мынтӧдчыны тайӧ гумсьыс. Медся бура тайӧс позьӧ вӧчны химия сорасӧн. Гербицидӧн медъёна вӧдитчӧны Сыктывкарын – тані резӧма ылӧсас 65 прӧчент мусӧ, кӧні паськалӧма борщевикыс. И йӧзыс аддзӧны: кӧні сулаліс куим метр судта гумъя вӧр, ӧні быдмӧгыс сэні лыда.
Да, ытшкӧм серти гербицидӧн резны донаджык, но и водзӧсыс ыджыдджык. Та вӧсна муниципалитетъясӧн веськӧдлысьяслы, кӧні, дерт, позьӧ, вӧзйӧма паськыдджыка вӧдитчыны химикатӧн.
Мӧйму июньын Коми правительство индіс котыртны борщевиклы паныд тышкасьӧм кузя оперативнӧй штаб, кодӧн юрнуӧдӧ видз-му овмӧс да потребительяслӧн рынок министерствоӧн веськӧдлысь.
Штабас пырӧны и Коми Республикаса минстройысь, регионса юӧр фондысь, Россияса видз-му овмӧс шӧринлӧн татчӧс филиалысь, Коми наука шӧринлӧн биология институтысь, а сідзжӧ Сыктывкарса, Сыктывдін, Койгорт, Удора, Кӧрткерӧс, Кулӧмдін, Княжпогост, Емдін, Сыктыв да Луздор администрацияясысь специалистъяс.
– Бӧръя кадӧ мӧдісны висьны вӧвъяс, порсьяс. Кытысь воӧ висьӧмыс?
– Водзті ветеринаръяс бӧрйӧмӧн видлалісны овмӧсъяс. Таво волӧмаӧсь быдлаӧ, та вӧсна унджык висьӧм и казялӧмаӧсь.
Вӧвъяслысь инфекцияа анемия аддзӧмаӧсь Кулӧмдін районса Улыс Воч сиктын, Изьва районса Щельяюр посёлокын да Пильёгор грездын. Ставыс ас овмӧсъясын. Нёрпалӧны 4-10 арӧса вӧвъяс.
Чайтӧны, висьӧмсӧ вайӧмаӧсь кыськӧ бокысь.
Улыс Вочын апрель 15 лунӧ йӧзӧдӧма карантинсӧ сӧмын овмӧс вылас, а вит лун мысти Изьва районын – дзоньнас посёлок да грезд вылас. Сы вӧсна мый Щельяюрас висьӧ вит, а Пильёгорас – кык пемӧс.
Анемияыс вермас вуджны-кӧвъясьны луд вылын йирсигӧн, тшӧтш и номъяс отсӧгӧн. Нёрпалысь пемӧсъяссӧ шуӧма начкыны. Яйсӧ пӧ пуӧм-пражитӧм бӧрын позьӧ сёйны. Дерт, кӧзяеваыслы лоӧ зэв сьӧкыд вӧчны тайӧс, но ковмас. Налӧн кӧ вердысь вылас оз лыб киныс, тайӧс вӧчасны судлӧн индӧм серти.
Ветеринаръяслӧн оланпасъясыс зэв стрӧгӧсь, и найӧ вӧчасны ставсӧ, медым висьӧмыс эз паськав.
Вӧвъяслӧн анемияысь ӧтдор Сыктывкарса ас овмӧсысь аддзӧмаӧсь мӧс лейкоз. Талун кежлӧ висьӧмсӧ венӧмаӧсь, анализъяс петкӧдлӧмаӧсь, мый сюрукъяс дзоньвидзаӧсь.
Луздор районса «Южное» овмӧсын 2018 восянь нин некробактериоз кузя карантин. Гожӧмнас кӧсйӧны дзикӧдз бырӧдны тайӧ висьӧмсӧ.
Миян республикаын медуна пемӧс видзӧны Зеленечса чипан видзан фабрикаын. Ӧд чипанысь ӧтдор сэні тшӧгӧдӧны дас сюрс гӧгӧр порсь.
И кор республикаын кӧнсюрӧ ыпнитліс порсьяслӧн Африкаса чума, тайӧ фабрикаас вӧчисны ставсӧ, медым дорйыны пемӧсъяссӧ.
Енмыс видзис, и аттьӧ сэтчӧс зільысьяслы, медводз, дерт, ветеринаръяслы. <>
Николай РАЗМЫСЛОВ.
Снимокъясыс ӧтуввезйысь.